Η θρησκευτική συμπεριφορά στην λατρευτική πρακτική των Αγιασμάτων - Η περίπτωση της Λαζαρίνας Καρδίτσας - του Αν. Ι. Κυριακίδη

Η θρησκευτική συμπεριφορά

στην λατρευτική πρακτική

των Αγιασμάτων

Η περίπτωση της Λαζαρίνας Καρδίτσας 

Του Αναστάσιου Ι. Κυριακίδη,

λαογράφου - ερευνητή

Εν πρώτοις οφείλω να επισημάνω την λαογραφική επαφή μου με το χωριό Λαζαρίνα Καρδίτσης. Όλα, λοιπόν, ξεκίνησαν από το Εργασιακό Περιβάλλον μου, θέμα (Λαογραφία και Εργασιακό Περιβάλλον) που διαπραγματεύομαι σε μελλοντική εργασία μου.

 Τομέας της Λαογραφίας που ασχολείτο με το Θείον είναι η Θρησκευτική Λαογραφία[1]. Είναι γνωστό στην Ελληνική Λαογραφία ότι ο Ν. Πολίτης, ως ιδρυτής της, διέκρινε δύο κατηγορίες λαογραφικών ενασχολήσεων, τα μνημεία του λόγου[2] και τις «αι κατά παράδοσιν πράξεις και ενέργειαι του Ελληνικού λαού»[3]. Ωστόσο η μελέτη της ελληνικής λαϊκής θρησκευτικότητας υπήρξε βασικός άξονας του ερευνητικού έργου του Γ. Μέγα. Ο ίδιος στις σχετικές εργασίες του ασχολήθηκε με τα έθιμα του ετήσιου εορτολογικού κύκλου πρωτίστως, και δευτερευόντως του κύκλου της ζωής[4].

 Η Θρησκευτική Λαογραφία είναι ο κλάδος που εξετάζει την παραδοσιακή θρησκευτική συμπεριφορά του λαού. Με τον όρο θρησκευτική συμπεριφορά προσδιορίζουμε ένα σύνολο πρακτικών, που χαρακτηρίζουν την σχέση του ανθρώπου με το Θείον, διακρίνεται δε από θεωρητικό επίπεδο των πεποιθήσεων και της πίστεως, και από πρακτικό επίπεδο των τελετουργιών και της λατρείας. Η μελέτη της παραδοσιακή θρησκευτικής συμπεριφοράς ενός λαού μας πληροφορεί για τον ίδιο τον χαρακτήρα του πολιτισμικού του συστήματος, δίνοντάς μας στοιχεία για την πληρέστερη κατανόηση του λαού και των δημιουργημάτων του[5]. Στο πλαίσιο αυτό, η μελέτη της λατρείας ενός Αγίου, ιδίως όταν αυτή εμφανίζεται τοπικά και λειτουργικά περιορισμένη συμβάλει στην προοπτική μιας συνολικότερης μελέτης της θρησκευτικής συμπεριφοράς της περιοχής[6], στην προκειμένη περίπτωση του χωριού Λαζαρίνα.

Το πηγάδι-αγίασμα, με την τουλούμπα,
εντός του ΙΝ Αγ. Αναργύρων Λαζαρίνας Καρδίτσης.

Το παράδειγμα που μας ενδιαφέρει και θα θίξουμε στο παρόν άρθρο είναι το θέμα της αναρτήσεως ρακών στο Αγίασμα των Αγίων Αναργύρων στο χωριό Λαζαρίνα της Καρδίτσης. Ως Αγιάσματα θεωρούνται από τον λαό μας πηγές ή πηγάδια και βρύσες, που συνδέονται με την λαϊκή λατρεία του Αγίου, συνήθως ιαματικού, φερ’ ειπείν ο Άγιος Παντελεήμων, οι Άγιοι Ανάργυροι και η Αγία Παρασκευή, που βρίσκονται πλησίον σε ναούς, εξωκκλήσια και παρεκκλήσια. Συνδέονται με παραδόσεις για ιαματική θεραπευτική δράση ή ιερά αντικείμενα που βρέθηκαν εκεί για να γλυτώσουν την βεβήλωση εχθρικών επιδρομών, από αυτές που συχνότατα ταλαιπωρούσαν την ελληνική επικράτεια, σε περασμένες ιστορικές περιόδους[7].

 Τα Αγιάσματα αναβλύζουν θαυματουργικά, λόγω της προσευχής και της θαυματουργικής δύναμης του Αγίου, ενώ και από την ύπαρξη του προέρχονται διάφορα ελληνικά τοπωνύμια, που δηλώνουν την ύπαρξή του (στο εγγύς μέλλον εκδίδεται ανάλογο βιβλίο για τα τοπωνύμια της Λαζαρίνας).

Στα Αγιάσματα αυτά τελούνται Θείες Λειτουργίες και Παρακλήσεις, προς τον Άγιο του ναού, προσφέρονται αφιερώματα, και δένονται κομμάτια από τα ενδύματά των προς θεραπεία ασθενών, σε δέντρα ή σε θάμνους που βρίσκονται πέριξ αυτού, κατά μια παλιά λαϊκή μαγικοθρησκευτική θεραπευτική πρακτική, που αποσκοπεί στην μετάδοση της ασθενείας σε βασικά στοιχεία της παντοδύναμης και αφομοιωτικής φύσης, ώστε ο άρρωστος να απαλλαγή. Συνηθίζουν να ρίχνουν μέσα κλωστές, κουμπιά κ.α., ενώ κάποτε μαρτυρείται και αιματηρή θυσία, κοντά στο Αγίασμα, προς τιμήν του Αγίου. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ περισσότερα: Γ. Λεκάκης "Τάματα και αναθήματα".

Η πρακτική αυτή είναι γνωστή, διεθνώς, ως transplantation morborum. Επίσης συχνά προσφέρονται σε αυτά νομίσματα, σύμφωνα επίσης με μια πανάρχαια λαϊκή πρακτική, της ρίψεως νομισμάτων σε πηγές και δεξαμενές ύδατος, ώστε να εξευμενιστούν τα καλοποιά πνεύματα που θεωρείται ότι ενοικούν στα νερά αυτά. Από την άποψη μάλιστα αυτή, στην λαϊκή λατρεία των Αγιασμάτων έχουμε μια ολοφάνερη περίπτωση συνέχισης, με χριστιανικό ένδυμα, της αρχαίας υδρολατρίας. - ΔΕΙΤΕ το βίντεορεπορτάζ του Γ. Λεκάκη "Το αρχαιότερο υδρομαντείο του Αιγαίο, στην Αμοργο", ΕΔΩ. Εδώ θα πρέπει να αναφερθούν και τα ‘’ανεμονέρια’’ (και πολλάκις Βρωμονέρια), που συχνά βρίσκονται κοντά σε εξωκκλήσια, για αυτό και συμφύρονται, στην λαϊκή θρησκευτικότητα, με τα Αγιάσματα. - ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης "Οι 755 ιαματικές πηγές της Ελλάδας", ΕΔΩ. Είθισται πριν λάβουν νερό από αυτά τα νερά ρίχνουν στην πηγή νομίσματα ή γλυκίσματα, ως είδος ‘’μειλιγμού’’, προσφοράς δηλαδή προς τα δαιμονικά όντα που εφορεύουν το σημείο αυτό[8].

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΗΘΗ κι ΕΘΙΜΑ, ΕΔΩ.

 Στην δική μας περίπτωση της Λαζαρίνας εξετάζοντας τα τοπωνύμια της περιοχής, ολοκληρώνοντας το νέο βιβλίο μου με τίτλο ‘’Σε τόπους που περπάτησα…’’ (αναφερόμενο στα τοπωνύμια Λαζαρίνας Καρδίτσης και Φιλίππων Καβάλλας, όπου και κατάγομαι) συνάντησα το τοπωνύμιο ‘’Αγιονέρι’’. Αναφέρω στο παραπάνω λήμμα: ‘’Αγιονέρι: Εξωκκλήσι του χωριού αφιερωμένο εις τους Αγίους Αναργύρους. Ύπαρξη πηγαδιού μετά ύδατος, το οποίον εθεωρείτο Αγίασμα, με εκτενή σειρά θαυμάτων και μικροιστοριών κατά το παρελθόν…’’ Ιστορίες και μικροιστορίες, θαύματα μικρά τε και μεγάλα σημασία δεν έχει, όπου δεν είναι επί του παρόντος άρθρου να αναφερθούν, έχουν αναφερθεί για το Αγιονέρι του χωριού. Το πηγάδι βρίσκεται εντός του ναού.

 Εν κατακλείδι πρόκειται για μια πανάρχαια πίστη των ασθενών και των συγγενών των, όπου προσέρχονται στην τοποθεσία και κρεμούν πανιά ή μαντήλια, με την βαθιά πίστη ότι κατόπιν της επαφής του με το ‘’Αγιονέρι’’ θα απαλλαγούν από την οιανδήποτε αρρώστια που τους ταλαιπωρούσε[9]. Κάποτε μαρτυρείται σε συνδυασμό με ζωοθυσία κοντά στο Αγίασμα, προς τιμήν του Αγίου. Αρχικά η λατρεία λάμβανε τοπικού χαρακτήρα, όπου συν τω χρόνω έλαβε ευρείας αποδοχής.

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

1. Παραδοσιακή θρησκευτική λαογραφία και θρησκευτική συμπεριφορά. Μ. Βαρβούνης 1995.

2. Λαογραφία. Ν. Πολίτης 1909.

3. Ο Γεώργιος Α. Μέγας και Ελληνική Λαογραφία. Πρακτικά ημερίδος 2018.

4. Μελετήματα Ελληνικής Λαογραφίας. Εθιμική και Θρησκευτική Λαογραφία. Μ. Βαρβούνης 2003.

5. Θρησκευτική Λαογραφία Αρβανιτών Άνδρου. Αν. Κυριακίδης 2020.

6. Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία. Δ. Λουκάτος 2015.

7. Εισαγωγή στην Θρησκευτική Λαογραφία. Μ. Βαρβούνης 2017.

8. Τα Τζάτζαλα. Ν. Μουτσόπουλος 2000.

 

ΠΗΓΗ: εφημ. ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ. 2 Σεπτεμβρίου 2020, σελ. 6. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.9.2020.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Παραδοσιακή θρησκευτική λαογραφία και θρησκευτική συμπεριφορά. Μ. Βαρβούνης 1995.

[2] Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία. Δ. Λουκάτος 2015.

[3] Λαογραφία. Ν. Πολίτης 1909.

[4] Ο Γεώργιος Α. Μέγας και Ελληνική Λαογραφία. Πρακτικά ημερίδος 2018.

[5] Μελετήματα Ελληνικής Λαογραφίας. Εθιμική και Θρησκευτική Λαογραφία. Μ. Βαρβούνης 2003.

[6] Θρησκευτική Λαογραφία Αρβανιτών Άνδρου. Αν. Κυριακίδης 2020.

[7] Εισαγωγή στην Θρησκευτική Λαογραφία. Μ. Βαρβούνης 2017.

[8] Εισαγωγή στην Θρησκευτική Λαογραφία. Μ. Βαρβούνης 2017.

[9] Τα Τζάτζαλα. Ν. Μουτσόπουλος 2000.

ΛΕΞΕΙΣ: θρησκευτικη συμπεριφορα, λατρευτικη πρακτικη, Αγιασμα, Λαζαρινα Καρδιτσας, Κυριακιδης, λαογραφια, Καρδιτσηα, Θειον, Θρησκευτικη Λαογραφια, Πολιτης, ελληνικος λαος, λαικη θρησκευτικοτητα, Μεγας, εθιμα, ετησιος εορτολογικος κυκλος, κυκλος της ζωης, θρησκεια, Θειο, πεποιθηση, πιστη, τελετουργια, λατρεια, χαρακτηρας, Αγιος, ρακος, Αγιασμα Αγιων Αναργυρων, Λαζαρινα Καρδιτσης, Αγιασματα, πηγη νερου, πηγαδι, βρυση, αγιος Παντελεημων, Αγιοι Αναργυροι, Αγια Παρασκευη, ναος, εξωκκλησι, παρεκκλησι, ιαματικη θεραπευτικη, ιερο αντικειμενο, βεβηλωση, εχθρικη επιδρομη, προσευχη, θαυμα, αφιερωμα, ενδυμα, θεραπεια ασθενων, δεντρο, θαμνος, λαικη μαγεια, μαγικοθρησκευτικη θεραπευτικη πρακτικη, μεταδοση της ασθενειας, φυση, αρρωστος, κλωστη, κουμπι, αιματηρη θυσια, νομισμα, δεξαμενη, καλοποιο πνευμα, υδρολατρια, ανεμονερι, Βρωμονερι, γλυκισμα, μειλιγμος, προσφορα, δαιμονικο ον, Φιλιπποι Καβαλας, υδωρ, πανι, μαντηλι, ζωοθυσια, Παραδοσιακη θρησκευτικη λαογραφια, Βαρβουνης, Εθιμο, Θρησκευτικη Λαογραφια Αρβανιτων Ανδρου, Ανδρος, αρβανιτες, Λουκατος, τζατζαλα. Μουτσοπουλος, τζατζαλο, ταμα, υδρομαντεια, αμοργος, υδρομαντειο

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ