Του Κώστα Καρκανιά,
Άλλωστε από πολλά χρόνια
ασχολούμαι και με την διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας σε ξένους αλλά και με
την κατάσταση ως προς την χρήση της γλώσσας μας εντός και εκτός Ελλάδος.
Θα αναπτύξω λοιπόν τρία
θέματα με συντομία προσπαθώντας με πάθος να δείξω, γιατί η Γλώσσα μας είναι ένα
από τα μεγάλα θέματα της Ελλάδας που έρχεται.
Α ΜΕΡΟΣ
Α1. ΒΑΣΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ - ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΜΑΣ
Πιστεύω, και δεν είναι μόνο δική μου αυτή η γνώμη, ότι η γλώσσα μας(και η κάθε γλώσσα για τους ομιλητές της), συμπίπτει με την πατρίδα μας, δηλαδή συμπίπτει με την ύπαρξή μας, γιατί σε αυτήν στηρίζονται, με αυτήν εκφράζονται όλες οι ιδέες που έχουμε για τον εαυτό μας, για τους ανθρώπους της κοινωνίας μας και των άλλων κοινωνιών, για τις συμπεριφορές μας, για τους θεούς μας.
Η μορφή, ο λεξιλογικός και
εκφραστικός πλούτος κάθε γλώσσας επομένως είναι αυτός που προσδιορίζει το
εύρος, την έκταση κάθε πατρίδας.
Ας θυμηθούμε τι έλεγαν οι παλιότεροι για τον στενό δεσμό μεταξύ της γλώσσας και της πατρίδας.
Ας ξεκινήσουμε από την φράση του Ηροδότου:
«το ελληνικόν εόν όμαιμόν τε και ομόγλωσσον και θεών ιδρύματα κοινά και θυσίαι ήθεά τε ομότροπα » (Ηρόδοτος, Ουρανία 144).
Ο Ισοκράτης στον Πανηγυρικό του, τον οποίο προόριζε να απαγγείλει κατά την εκατοστή Ολυμπιάδα το 380 π.Χ., γράφει:
«…. Τοσούτον δ’ απολέλοιπεν η πόλις ημών περί
το φρονείν και λέγειν τους άλλους ανθρώπους, ωσθ΄ οι ταύτης μαθηταί των άλλων
διδάσκαλοι γεγόνασιν, και το των Ελλήνων όνομα πεποίηκε μηκέτι του γένους, αλλά
της διανοίας δοκείν είναι, και μάλλον Έλληνας καλείσθαι τους της παιδεύσεως της
ημετέρας ή τους της κοινής φύσεως μετέχοντας.»
Ο μεγάλος βυζαντινός
φιλόσοφος πάλι ο Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός (1355-1452) που ήταν ένθερμος
υπερασπιστής της φυσικής και πολιτισμικής συνέχειας του ελληνισμού, έλεγε στον
αυτοκράτορα Μανουήλ τον Β’ :
«Έλληνες εσμέν το γένος, ως η
τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί».
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ, ΕΔΩ.
Νομίζω, ότι αυτή η φράση, που λέχθηκε ;όταν το τέλος του Βυζαντίου ήταν κοντά, είναι μια κραυγή για τον ελληνισμό που δεν πέθανε και δεν θα πεθάνει, όσο διατηρούμε την φωνή και την παιδεία ελληνική.
Και ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός
για 20 χρόνια (1760-1780) περιέτρεχε όλη την Δυτική Ελλάδα και την Θεσσαλία και
την Δυτική Μακεδονία και τα Επτάνησα και τις νότιες περιοχές της σημερινής
Αλβανίας και Βόρεια της Μακεδονίας, κηρύττοντας την υποχρέωση των γονιών να
φροντίζουν, ώστε τα παιδιά τους να μαθαίνουν Ελληνικά.
Χωρίς την ίδρυση των
υπερ-διακοσίων σχολείων από τον ίδιο τον Άγιο και την γλωσσική Αναγέννηση που
ακολούθησε, πιθανώτατα τα σύνορα της Ελλάδος να ήταν διαφορετικά.
Την ίδια ακριβώς εποχή ο
βούλγαρος Άγιος Παίσιος του Χιλιανδαρίου, ξεκινώντας και αυτός από το Άγιο Όρος,
έγραφε στο βιβλίο του «Ιστορία Σλαβοβουλγαρική» και δίδασκε στους Βουλγάρους,
ότι δεν πρέπει να ντρέπονται να μιλούν Βουλγαρικά. Πολλοί λένε, ότι αυτό το
βιβλίο είναι ανθελληνικό, εγώ πιστεύω ότι δεν είναι, απλά είναι ένα σάλπισμα
για την αφύπνιση των Βουλγάρων και η ανωτέρω φράση από την μια μεριά είναι
επαινετική για τους Έλληνες από την άλλη αποδεικνύει την ζωντανή σχέση της
γλώσσας με την πατρίδα.
Ετοιμάζω μια εργασία για αυτή την παράλληλη πορεία των δύο Αγίων.
Πράγματι 100 χρόνια μετά, όταν ιδρύθηκε η Βουλγαρική Εξαρχία, κλήθηκαν οι κάτοικοι των βόρειων περιοχών της σημερινής Ελλάδας αλλά και των νότιων περιοχών των βορείων γειτόνων μας, των Σκοπίων και της Βουλγαρίας, να απαντήσουν σε ποια γλώσσα ήθελαν να παρακολουθούν τις ιερές ακολουθίες. Έτσι ξεκίνησε η διάκριση μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων κατά τα τελευταία έτη του 19ου αιώνα, η οποία ολοκληρώθηκε λίγο μετά κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους.
Και ο Ρήγας λίγο πριν από την Επανάσταση έλεγε
στο Σύνταγμά του, ότι όποιος ομιλεί την απλήν ή την Ελληνικήν (εννοώντας την
Αρχαία Ελληνική) ακόμη και εάν διατρίβει εις τους αντίποδας είναι Έλλην και
πολίτης.
Και δεν πρέπει να ξεχνούμε,
ότι σχετικά προσφάτως, το 1971, χωρίστηκε βιαίως το Δυτικό από το Ανατολικό
Πακιστάν, το σημερινό Μπάνγκλα Ντες, λόγω και της διαφοράς της γλώσσας τους
(Ουρντού έναντι της Μπάνγκλα) παρά την κοινή θρησκεία.
Σημειώνω, ότι από τα πρώτα επεισόδια αυτού του διαχωρισμού ήταν η βίαιη καταστολή στις 21 Φεβρουαρίου του 1952,από τον Πακιστανικό Στρατό των διαδηλώσεων των φοιτητών στο Πανεπιστήμιο της Ντάκα, οι οποίοι αντιδρούσαν στην επιβολή της γλώσσας Ουρντού στην διδασκαλία. Αυτή η ημέρα είναι εθνική γιορτή στο Μπάνγκλα Ντες και έχει κηρυχθεί από τον ΟΗΕ ως Παγκόσμια Ημέρα της Μητρικής Γλώσσας.
Τα σύνορά μας λοιπόν τα γεωγραφικά διαμορφώνονται – συμπίπτουν με αυτά της γλώσσας μας.
Και η δική μας γλώσσα είναι
φαρδιά, είναι πιο φαρδιά από την πραγματική γεωγραφική μας έκταση ή από τον
πληθυσμό μας ή από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν μας ή και τόσα άλλα ποσοτικά
μεγέθη, τα οποία μας αφορούν.
Και διαχέεται στις
περισσότερες γλώσσες με όχημα τις λέξεις, τις ιδέες και τα νοήματα, τα οποία οι
πρόγονοί μας δημιούργησαν και σμίλεψαν από χιλιάδες χρόνια έως τώρα.
Και αυτόν τον πλούτο τον
κληρονομήσαμε από τους πατέρες μας και πρέπει να τους χρωστούμε χάρη, όπως μας
θυμίζει ο ποιητής μας, ο Νικηφόρος Βρετάκος:
Ευχαριστώ τις μακριές σειρές
Των προγόνων, που δούλεψαν την φωνή,
Την τεμάχισαν σε κρίκους, την κάμαν
νοήματα, την σφυρηλάτησαν όπως
το χρυσάφι οι μεταλλουργοί κι έγινε
Όμηροι, Αισχύλοι, Ευαγγέλια
Κι άλλα κοσμήματα…
Επομένως πρέπει να τον
διαφυλάσσουμε και να τον αυγατίζουμε με την ανάλογη επιμέλεια.
Η καλλιέργεια όμως της
γλώσσας μας δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί χωρίς την σύνδεσή της με τις
παλιότερες μορφές της, αυτές που μιλιόνταν και γράφονταν ήδη από το1700 ή και
παλιότερα π.Χ. έως και την Επανάσταση του 1821 και μέχρι τις αρχές του 20ου
αιώνα.
Σε αυτές τις παλιότερες γλωσσικές μορφές έχουν γραφεί σπουδαία λογοτεχνικά, φιλοσοφικά, θρησκευτικά, επιστημονικά κείμενα, στα οποία βασίστηκε και ακόμη βασίζεται η ανάπτυξη όλης της ανθρώπινης σκέψης.
Α2. ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ - ΠΟΙΑ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΜΑΣ
Μετά τα παραπάνω νομίζω ότι
το πρακτέον είναι απλό.
Πρέπει σε όλες τις βαθμίδες
της εκπαίδευσης να:
1. Να αναδεικνύουμε την
σημασία της γλώσσας μας με βάση τα ανωτέρω, ώστε όλοι να αισθάνονται υπερήφανοι
για τον θησαυρό που έχουμε, όπως είμαστε υπερήφανοι για τα νησιά μας και τα
βουνά μας και τα ποτάμια μας.
2. Να καλλιεργούμε την γλώσσα
μας, ώστε όλοι να μπορούν να κατανοούν σύγχρονα και παλιότερα κείμενα και να
μπορούν να ομιλούν και να γράφουν με σωστά και πλούσια Ελληνικά.
3. Να προσπαθούμε να διατηρούμε
την ιστορική ορθογραφία, που συνδέει κάθε λέξη με την μακρινή προέλευσή της και
το πραγματικό της νόημα.
4. Να είμαστε αντίθετοι στις
προσπάθειες απλούστευσης χάριν δήθεν διευκόλυνσης των μαθητών, γιατί συνήθως
αυτή η απλούστευση σημαίνει απώλεια «εδάφους».
5. Να ενισχύσουμε την
διδασκαλία παλιότερων μορφών της γλώσας μας διαβάζοντας κείμενα όχι μόνο
λογοτεχνικά και φιλοσοφικά αλλά και επιστημονικά και θρησκευτικά.
Μια εξαιρετική εργασία, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο για τον ανωτέρω σχεδιασμό, κάνει ο καθηγητής και τέως πρύτανης του ΕΚΠΑ κος Γ. Μπαμπινιώτης στην τακτική εκπομπή της Τηλεόρασης της Βουλής «Σε προσκυνώ Γλώσσα μου». (Ο τίτλος από την αρχή ποιήματος της Κικής Δημουλά).
Στο τέλος ας δούμε τι κάνουν
άλλοι για την προβολή προς τα έξω και την προστασία προς τα μέσα των γλωσσών
τους. Και ας μην μείνουμε σε αυτούς με τις λεγόμενες «μεγάλες γλώσσες, ας
κοιτάξουμε κυρίως τους γείτονές μας στα Σκόπια και την Βουλγαρία.
Είναι νομίζω γνωστό, ότι η
βάση για την δημιουργία της τ. Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας ήταν
η υποτιθέμενη ξεχωριστή «Μακεδονική Γλώσσα», η οποία δεν είναι άλλη από μια
απλή διάλεκτο της Βουλγαρικής και για αυτό οι Βούλγαροι δεν δέχονται αυτό που
εμείς ανοήτως πράξαμε, δηλαδή, ότι υπάρχει Μακεδονική Γλώσσα. Και για αυτό
εμποδίζουν την έναρξη της ενταξιακής πορείας του κράτους των Σκοπίων, στο οποίο
εμείς αναγνωρίσαμε κακώς το όνομα «Βόρεια Μακεδονία» στην ΕΕ.
Οι Βούλγαροι εξ άλλου από
πολλές δεκαετίες και επί Κομμουνιστικού καθεστώτος και έως σήμερα γιορτάζουν ως
Εθνική γιορτή την Ημέρα για την Γλώσσα και το Αλφάβητο και τον Πολιτισμό.
Εμείς αντιθέτως αποφασίσαμε
μόλις πριν από λίγα χρόνια να ορίσουμε την 9η Φεβρουαρίου ως Παγκόσμια Ημέρα
της Ελληνικής Γλώσσας με νόμο, που ψηφίστηκε επί ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος προβλέπει
εορτασμούς σε όλα τα εκπαιδευτήρια και τους δήμους και τις νομαρχίες κλπ. Αυτόν
τον νόμο όμως δεν τον εφαρμόζει κανείς, με το Υπουργείο Παιδείας να μένει
εντελώς αδρανές και κατά την προηγούμενη και κατ’ αυτή την Κυβέρνηση. Και μόνο
δύο σύλλογοι (ο ΟΔΕΓ και η Ελληνική Γλωσσική Κληρονομιά) καθώς και το Σχολείο
που διευθύνω, οργανώνουν γιορτές στην Αθήνα με την συμμετοχή κάποιων σχολείων.
Σημειώνω ότι λαμπρές γιορτές γίνονται στην Νάπολη της Ιταλίας από την εκεί
Ελληνική Κοινότητα με συμμετοχή δεκάδων Ιταλικών Κλασικών Σχολείων αλλά και
κάποιων Ελληνικών.
Αυτό άρα γε δεν είναι κατάντια;
Και βεβαίως δεν πρέπει να ξεχνούμε ποτέ αυτούς τους θαυμαστούς Εβραίους, που αναβίωσαν μετά από χιλιάδες χρόνια την νεκρή γλώσσα της Βίβλου και την έκαναν την επίσημη γλώσσα του Ισραήλ.
ΠΗΓΗ: Ομιλία του Κ. Καρκανιά
την 8.10.2021 στο Συνέδριο του ΕΛΙΣΜΕ. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 9.10.2021.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook