Τι σχέση έχει ο ζήλος με την Μάχη του Μαραθώνος, τα φαντάσματα και τα παραθυρόφυλλα…

Τι σχέση έχει ο ζήλος
με την Μάχη του Μαραθώνος,
τα φαντάσματα
και τα παραθυρόφυλλα…

Του Γιώργου Λεκάκη


Ο Ζήλος ήταν υιός του Τιτάνα Πάλλαντος και της Ωκεανίδος Στυγός, θεότητα-προσωποποίηση της φιλοπονίας, αδελφός της Βίας, του Κράτους και της Νίκης[1]

Ζήλος / ζέλος (δωρ. ζάλος) σημαίνει φθόνος (> ζηλόφθονος, ζηλοφθονία), έκστασις έρωτος, έντονη και έμπρακτη προθυμία, βαθειά πίστη και αφοσίωση κατά την εκτέλεση ενός έργου ή την ανάληψη μιας δραστηριότητας, ζέση, θέρμη, ενθουσιασμός («δείχνω ζήλο», «έχω ζήλο»), αφοσίωση (> αφοσιώνομαι / αγωνίζομαι / εργάζομαι με πάθος). Αλλά υποδηλώνει και τον λίαν θερμό (αυτόν που «βράζει το αίμα του», όπως λέμε), τον φθονερό, τον αλαζόνα άνθρωπο. Είναι πάθος της ψυχής («ο φλεγμαίνειν και εκκαίεσθαι την ψυχήν ποιών»)… Όποιος διακατέχεται από ζήλο, στο μυαλό του είναι όλα συγκεχυμένα, και η αρχή και το τέλος. Ο ζήλος, έλεγαν, είναι όνειδος. Ο ζήλος δεν κρύβεται. Οι άνθρωποι που έχουν ζήλο φαίνονται, είναι πάντα φανεροί / αΐδηλοι / αΐζηλοι.[2]

Υπάρχει και ως ουδέτερο, το ζήλος = δυνατή επιθυμία, πόθος!

Αλλά αναφέρεται και ο ζήλος της αρετής, της σωφροσύνης, των καλών έργων, και η επιθυμία του αγαθού, κ.ά.

Η δε ζηλοτυπία είναι αυτό που λέμε σήμερα ερωτική ζήλεια[3] > (ζηλοτυπώ = μισώ, απεχθάνομαι), η παρατριβή.

Ο ζήλος προέρχεται / σχετίζεται και με την ζάλη / ζάλο [δάλο] και τον ζήλο. Ο ζάλος στον κρητικό χορό είναι ένα βήμα, ένα πήδημα που φέρνει ζάλη / ζαλάδα. Ο ζήλος / ζάλος φέρνει σάλο (σαλός = ο τρελλός, σαλεμένος).

Ζηλόω = φθονώ, ερίζω, μισώ, μιμούμαι, μακαρίζω, βασκάνω. «Ζηλοί τον γείτονα» (τον ζηλεύει και μιμείται ό,τι κάνει)… Άζηλοι = άτιμοι, αμίμητοι (α επιτατικόν).

Όλα ετυμολογούνται από ρήμα ζέω (= βράζω, φελγμαίνω, φλέγομαι στο βάθος από την ζέση του θυμού, ποθώ, κλπ.).

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ, ΕΔΩ.

Ο ζήλος καταλάμβανε και τους θεούς. Η χαρακτηριστικά ζηλότυπος Ήρα λ.χ. κατά ζήλον οίστρο έπεμψε κατά της Ιούς, κ.ά. Τρεις Κύκλωπες στην νήσο Λιπάρη του Αιόλου, εργάζονταν με ζήλο για λογαριασμό του Ηφαίστου… Οι Αφαρητίδες ήταν αντίζηλοι με τους ΔιοσκούρουςΦυσικά και ανθρώπους: Ο Λυκομήδης της Σκύρου από ζήλο σκότωσε τον Θησέα. Οι Θεσσαλές εζήλεψαν την εταίρα Λάδα

Υπάρχει και ένας ποταμός σχετικός με την ζηλοτυπία: Ο ποταμός Ναύαιθος της Ιταλίας, στον οποίο επήγαν κάποιοι Έλληνες. Εκεί οι γυναίκες από ζήλεια ενέπρησαν / έκαυσαν τας ναύς τους. Έτσι ονομάσθηκε ο ποταμός (ναυς + αίθω) και οι γυναίκες ναυπρηστίδες, οι δε νήες πρηστίδες

Η λέξις έχει και παράγωγα:

αγάζηλος[4] (= μεγαλόζηλος),

αΐζηλος / άζηλος (= εξ-ολοθρευτικός άνδρας / εξολοθρευτής > άζηλος βίος = ευτελής βίος),

αντίζηλος, αντιζηλία

- αξιόζηλος / αξιοζήλωτος (= ο άξιος να ζηλωθεί),

- αρίζηλος / αριζήλη (με την μανία του Άρεως, φανερός, ο μεγάλως ζηλωτός, μέγας),

- ατυζηλός = φοβερός, αφανής, άσημος,

- διαζηλοτυπούμενοι (= φθονερώς διακείμενοι ο ένας στον άλλο),

- δύσζηλος (= φθονερώτατος),

- εύζηλος = αυτός που τον ζηλεύουν για καλό,

- ζηλήμων = ο ζηλούμενος.

- ζηλώματα (= στο θέατρο, κωμικές σκηνές ζηλοτυπίας)… Όσοι διακατέχονται από ζήλο «εκθεατρίζουν» τον εαυτό τους… με λίγα λόγια… «γίνονται θέατρο»

- ζηλωτός = μακαριστός, επαινετός.

- παραζήλος = παραζάλη > παραζηλώνομαι = εξομοιώνομαι με κάποιον που ζηλεύω

- πολύζηλος,

- φύζηλος = φυγάς, δειλός,

- χαμαιζήλος (= αυτός που ζηλεύει χαμερπά πράγματα, ευτελής, ταπεινός), κλπ.

Τέλος,

Ενώ η λέξις φαίνεται να σημαίνει κάτι κακό, όταν παίρνει το πρόθεμα «επί» (> επίζηλος, -η, –ο), σαν να αλλάζει όψη και σημαίνει κάτι καλό: Επίζηλος / επίζαλος / επίδηλος / επίδαλος = ζηλευτός, αξιοζήλευτος. Σήμερα μιλάμε για επίζηλο τίτλο / επίζηλο βαθμό, επίζηλη θέση, επίζηλο αξίωμα. Οι αρχαίοι έλεγαν για επίζηλο Τύχη[5].

Η ελληνική λέξις ζήλος, ζάλος, ζαλισμένος, ζηλοσύνη, ζήλωση, ζηλωτής[6], ζήλεια, ζηλιάρης ζηλοτυπία, ζηλότυπος, κλπ. εγέννησε τις ξένες σχετικές λέξεις: (λατ.) > zelosus (Deus zelotes[7] = θεός ζηλωτής) > ενώ η ελληνίδα λέξις «εισήλθε στην γαλλική μέσω των τροβαδούρων»[8] > jalousie[9] > jaloux (= ζηλιάρης) > jalouser (ζηλεύω), jealous, jealousy > gelosia, geloso, ingelosire > celoso, celarcelos, celosia, κλπ.

Το επίθετο ἐπίζηλος (ον) είναι 2.700 χρόνων! Απαντάται για πρώτη φορά τον 6ο π.Χ. αιώνα στην ελληνική γραμματεία, αλλά μόνο 21 φορές στα ελληνικά κείμενα!

Εν κατακλείδι, μιας και τα λέμε όλα, ας θυμηθούμε και τον Αθηναίο Επίζηλο ή Πολύζηλο, του Κουφαγόρα, ο οποίος στην μάχη του Μαραθώνος έχασε το φως του, όταν αντίκρυσε κάτι το υπερφυσικό («υπεράνθρωπον φαντασίαν θεασάμενος») από ένα φάσμα / φάντασμα που τον προσπέρασε και σκότωσε τον διπλανό του... Τότε, κρύβοντας το πρόσωπό του πίσω από την ασπίδα του και με σύμμαχό του τον Πάνα, λένε, πολεμούσε σαν να έβλεπε! Μάλιστα σκότωσε 48 Πέρσες, ξεχωρίζοντάς τους από την λαλιά τους![10] Ένα από τα πολλά… ζηλευτά «υπερφυσικά» που συνέβησαν στον Μαραθώνα…

ΠΗΓΗ: TLG. Ησύχιος. Μέγα Ετυμολογικόν. Λεξ. ΣΟΥΔΑ. Λεξ. Τριανταφυλλίδη. Γ. Λεκάκης «Ταξείδια με τις λέξεις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 15.11.2021.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Βλ. Ησ. Θεογ. 383 κ.ε., Απολλόδ. 1/2.5.

[2] αΐδηλοι / αΐζηλοι. Άλλωστε το «ζ» είναι «δς».

[3] «ανδρός κατά της οικείας γυναικός εις έτερον ασελγή υπόνοια» ή «επί γυναικός αντιζήλου»…

[4] άγη = θαύμα, χαρά, απιστία, ζήλος, βασκανία, έκπληξις, πληγή, θραύσις, απώλεια, κλάσις, ιέρεια βλ. Ηρωδιανός, Όμηρος.

[5] Βλ. Βακχυλίδης «Επινίκεια».

[6] Ο έχων πολύ ζήλο. Οι Ζηλωτές ήταν οι νομοφύλακες των Ιουδαίων.

[7] ΠΗΓΗ: μτφρ. Αγ. Γραφής, εκ της ελληνικής / "Vulgata".

[8] ΠΗΓΗ: Λεξ. Larousse Etymologique, εκδ. 1971.

[9] Αλλά και το… παραθυρόφυλλο, πίσω από το οποίο κρυφοκοιτά ο… ζηλιάρης

[10] Βλ. Ηρόδ. 6.117, Πλούτ. Ηθ. 305B-C, 347D, Στοβ. Ανθολ. 3/7.63, Σουδας Ιππίας [a], Διογ. Λ. 1.56.


ζηλος Μαχη Μαραθωνος, φαντάαματα παραθυροφυλλα, Τιτανας τιταν Παλλαντας Παλλας, Ωκεανιδα Ωκεανις, Στυγα, Στυγξ, θεοτητα προσωποποιηση φιλοπονια Βια, Κρατος Νικη ζελος δωρικα ζαλος φθονος ζηλοφθονος, ζηλοφθονια εκστασις ερωτας, εκσταση ερως προθυμια, πιστη αφοσιωση εργο ζεση, θερμη, ενθουσιασμος θερμος βραζει το αιμα φθονερος, αλαζονας ανθρωπος παθος ψυχη φλεγμαινω εκκαιω ονειδος φανερος / αιδηλος / αιζηλος επιθυμια, ποθος αρετη σωφροσυνη, αγαθο ζηλοτυπια ερωτικη ζηλεια ζηλοτυπω = μισω, απεχθανομαι, παρατριβη ζαλη / ζαλος δαλος κρητικος χορος κρητη βημα, πηδημα ζαλη ζαλαδα, σαλος = τρελλος, τερλος, τρελα τρελλα σαλεμενος Ζηλοω = φθονω, εριζω, μιμουμαι, μακαριζω, βασκανω Ζηλοι γειτονας αζηλος = ατιμος, αμιμητος (α επιτατικον), ετυμολογια ρημα ζεω (= βραζω, φελγμαινω, φλεγομαι θυμος ποθω θεος θεοι, Ηρα οιστρος Ιω Κυκλωπες νησος Λιπαρη Αιολος, Ηφαιστος, κυκλωπας, Αφαρητιδες αντιζηλοι Διοσκουροι Λυκομηδης Σκυρος Θησεας Θεσσαλες εταιρα Λαδα, θεσσαλια, ποταμος Ναυαιθος Ιταλιας, Ελληνες ναυς αιθω γυναικες ναυπρηστιδες, νηες πρηστιδες, αγαζηλος μεγαλοζηλος, εξολοθρεφτικος ανδρας / εξολοθρεφτης ευτελης βιος, αντιζηλια αξιοζηλος / αξιοζηλωτος αριζηλος / αριζηλη (με την μανια Αρης, ζηλωτος, μεγας ατυζηλος = φοβερος, αφανης, ασημος, διαζηλοτυπουμενος δυσζηλος (= φθονερωτατος), ευζηλος ζηλημων = ο ζηλουμενος ζηλωμα ζηλωματα (= στο θεατρο, κωμικες σκηνες εκθεατριζω κωμωδια, ζηλωτος = μακαριστος, επαινετος παραζηλος = παραζαλη > παραζηλωνομαι πολυζηλος, φυζηλος = φυγας, δειλος, χαμαιζηλος χαμερπης ταπεινος κακο, προθεμα επι (> επιζηλος, καλο: επιζαλος / επιδηλος / επιδαλος = ζηλευτος, αξιοζηλευτος Τυχη ζαλισμενος, ζηλοσυνη, ζηλωση, ζηλωτης ζηλια, ζηλιαρης ζηλοτυπια, ζηλοτυπος, λατινικα, γαλλικη τροβαδουρος επιθετο 2.700 χρονια 6ος πΧ αιωνας ελληνικη γραμματεια, ελληνικα κειμενα Αθηναιος Κουφαγορας, Κουφαγορης Μαραθωνα Μαραθων φως τυφλος, τυφλωση υπερφυσικο υπερανθρωπος φαντασια φασμα / φαντασμα ασπιδα συμμαχοςθεος Πανας, Παν, Περσες, ομιλια λαλια υπερφυσικα μεταφυσικα Ησυχιος. Μεγα Ετυμολογικον. Λεξικο ΣΟΥΔΑ. Λεξ. Τριανταφυλλιδη. Ησιοδος Θεογονια Απολλοδωρος οικεια γυναικα ασελγεια υπονοια» αάγη = θαυμα, χαρα, απιστια, βασκανια, ματιασμα ματι εκπληξις, πληγη, θραυσις, απωλεια, κλασις, ιερεια Ηρωδιανος, Ομηρος εκπληξη. θραυση κλασηΒακχυλιδης Επινικεια, επινικια,νομοφυλακας, Ιουδαιοι, εβραιοι, Αγια Γραφη, ελληνικη / Vulgata, Βουλγατα, Βουλγκατα, Λαρους παραθυροφυλλο, Ηροδοτος Πλουταρχος. Ηθικα Στοβαιος Ανθολογια Σουιδας Ιππιας Διογενης Λαερτιος
Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

    ΣΧΟΛΙΑ
    ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ