Η κρίση του Πάριδος, τα πρώτα καλλιστεία. Συνυπάρχουν Έρως, Αφροδίτη, Ήρα, Ερμής, Ήλιος, Έρις, Κλυμένη ή Δόξα, Τύχη, Νέμεση. Παρατηρεί ένας σκύλος. Σε αρχαία ελληνική υδρία του 440 π.Χ. που ευρίσκεται στο Badishes Μουσείο Καρλσρούης στην Γερμανία!!! Τα Καλλιστεία Του Γιώργου Λεκάκη ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ καλFός[1] > κάλος > κάλλος (το)
= η ωραιότητα, η καλλονή, η ευμορφία / ομορφιά ( > νεοελλ. πληθ. τα κάλλη = τα
θέλγητρα, οι χάρες. Για γυναίκες: η πολύ ωραία, η καλλονή (αλλά
για «τὴν θυγατέρα, δεινόν τι κάλλος καὶ μέγεθος», Ξεν.) Στους
Πυθαγορείους κάλλος ονομαζόταν ο αριθμός έξι. Ως
με ιδιαίτερο κάλλος αναφέρονται η Κυθέρεια
Αφροδίτη, η Ωραία Ελένη, η μητέρα της, Λήδα, και η Πηνελόπη, της οποίας η
θεά Αθηνά «κατέστησε τὸ πρόσωπον τῆς λαμπρὸν, μὲ ἀθάνατον κάλλος, μὲ τὸ ὁποῖον
ἡ Ἀφροδίτη ἀλείφει ἑαυτήν» και από τους άνδρες, ο Γανυμήδης. Αναφερόταν
και για ἐνδύματα, ὑφάσματα, κυπαρίσσα, «κάλλεα κηροῦ» (ωραία έργα από κερί. δηλ.
κηρήθρες), οικοδομήματα («κάλλαια»), κ.ά.[2] Το
επίθετο καλός χρησιμοποιείται με την γενική σημασία του ωραίος, όμορφος,
ευειδής, με σωστή ανάπτυξη σώματος (καλός δέμας), σε καλή κατάσταση, σωματικό
κάλλος, χρήσιμος, ικανός, επιτήδειος, κατάλληλος, με ευγενή καταγωγή. Το
ουδέτερο (το καλόν) έχει ηθική έννοια, ψυχική ομορφιά, αρετή. Ο «καλός κἀγαθός[3]» είχε κοινωνική αξία και ήταν
παιδαγωγικό ιδεώδες.
> καλός
> αρχ. ινδ. kalyana = με ωραίους βραχίονες. ........................................................................................
Σήμερα,
στο άκουσμα της λέξεως «καλλιστεία» ο νους μας τρέχει σε διαγωνισμούς ομορφιάς
– κυρίως μεταξύ γυναικών. Και δεν τρέχει άδικα ο νους μας εκεί. Αφού τα
Καλλιστεία ήταν πανάρχαιοι αγώνες υπέρ της γυναικείας ωραιότητος, που τελούνταν
σε: Αρκαδία, Θήβα, Ηλεία, Σπάρτη, Φθία, Θεσπρωτία, Λέσβο και Τένεδο! Ας
πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή… Με
την λέξη κάλλος οι αρχαίοι Έλληνες όριζαν την ωραιότητα, την ευμορφία, την
συμμετρία, το εξαιρετικώς ωραίο (= ώριμο), και απαραίτητα μαζί με αυτά και την
ηθική. Η γυναίκα που ανταποκρινόταν σε όλα αυτά ελέγετο καλλονή. Το κάλλος
αποδιδόταν τόσο σε ανθρώπους, όσο και σε φυτά, ζώα ή πράγματα. Τα
αρχαία Καλλιστεία γίνονταν – μάλλον – για την ανάδειξη νύφης για την ιερογαμία.[4] Κι αυτό έχει να κάνει με
την ανάμνηση της κρίσης του Πάριδος, ο οποίος τέλεσε τα πρώτα… άτυπα καλλιστεία
σε μια βραχοσπηλιά[5]
στο οροπέδιο της Ίδης Μ. Ασίας, μεταξύ των πόλεων Άσσου (Τρωάδος) και Αντάνδρου
(Μυσίας): Ήρα, Αθηνά και Κύπριδα Αφροδίτη αναμετρήθηκαν στην ομορφιά με έπαθλο
ένα μήλο. Κριτής ο Αλέξανδρος[6] (ο γιος του Πριάμου), με
εντολή του Διος, την οποία μετέφερε ο Ερμής. Το έπαθλο (καλλιστείο[7] ή καλλίστευμα[8], δηλ. το μήλο) κερδίζει η
Αδροδίτη και ούτε λίγο-ούτε πολύ επέρχεται ο Τρωικός Πόλεμος, ενώ έκτοτε κάθε
τι που προξενεί έριδες καλείται «μήλον της έριδος» άσχετα αν είναι μήλο ή όχι… Έκτοτε
επίσης το φρούτο μήλο πέρασε στους συμβολισμούς ως σύμβολο έρωτος και ομορφιάς…
Χρονικά αυτά τα πρώτα καλλιστεία τοποθετούνται «όχι πολύ μετά την κάθοδο του
Θησέα στον Άδη».[9] Έτσι,
λοιπόν, οι αρχαίοι Έλληνες – λάτρεις του ωραίου γενικώς - αποφάσισαν να
ιδρύσουν γιορτές, εις ανάμνησιν αυτών των πρώτων καλλιστείων. Πράγματι,
τα πρώτα επίσημα Καλλιστεία, που αναφέρονται έγιναν στην Ήλιδα[10], υπέρ της θεάς Πυλαίας
Δήμητρος. Η Δήμητρα είχε ιδιαιτέρα σχέση με το κάλλος, γι’ αυτό οο
εγκωμιαστικός ύμνος σ’ αυτήν ελέγετο καλλίουλος.[11] Άλλοι
αναφέρουν ότι τα πρώτα Καλλιστεία έγιναν στην πόλη Βασιλίδα Αρκαδίας, σε μια καλλίβωλο πεδιάδα περί τον ποταμό Αλφειό,
και αγωνοθέτης ήταν ο Κύψελος, κατά τις
γιορτές που έκανε για την ίδρυση βωμού υπέρ της Δήμητρος. Στόχος η ανάδειξη της
ομορφότερης! Έγιναν ως υπογιορτή μέσα στην μεγάλη γιορτή της Ελευσινίας
Δήμητρος. Νικήτρια αναδείχθηκε η σύζυγος του… Κυψέλου, Ηροδίκη![12] Η Αφροδίτη
μεταμόρφωσε σε γριά, τον μάντη Τειρεσία, γιατί δεν είπε πως ήταν η πιο ωραία
στα καλλιστεία Αφροδίτης - Τριών Χαρίτων
- Πασιθέας - Καλής και Ευφροσύνης, που έγιναν στην Θήβα. Παρόμοιοι
αγώνες κάλλους γίνονταν και στην Λέσβο,
υπέρ της Ήρας. Τα Καλλιστεία της Λέσβου ήσαν τα πιο ονομαστά στην αρχαία
Ελλάδα. Άλλωστε η Λέσβος κείται έναντι της Άσσου, όπου έγιναν τα πρώτα
καλλιστεία του Πάριδος… Και στην Τένεδο,
κ.α. ιδίως δε μετά τον 4ο αι. π.Χ. σε αρκετές άλλες πόλεις της
Ελλάδος. Οι
γυναίκες που έπαιρναν μέρος σε αρχαία Καλλιστεία, ελέγοντο «χρυσοφόροι».[13] Οι νικήτριες ονομάζονταν «πυλαιειδέες»
ή «πυλαιιδέες».[14] Στα
αρχαία Καλλιστεία, εκτός από την ομορφιά του σώματος («μέγεθος και ρώμη»),
σπουδαίο κριτήριο αναδείξεως της νικήτριας ήταν η κοσμιότητα, η σωφροσύνη και η
διοίκηση των του οίκου.[15] Μ’
όλα αυτά η ελληνική γλωσσα προικίσθηκε με επίθετα, που δήλωναν το κάλλος – και
μάλιστα το εντόπιζαν σαφώς κιόλας: Καλλιαστράγαλος, καλλιβλέφαρος[16], καλλιβόας[17], καλλιγάληνος[18], καλλιγένεια[19], καλλίγλουτος[20], καλλίγραμμος, καλλιεπής[21], καλλίζωνος, καλλίθριξ[22], καλλίκνημος, καλλικρήδεμνος[23], καλλιλογία[24], καλλίμορφος, καλλίπαις,
καλλιπάρηος[25],
καλλιπάρθενος, καλλιπέδιλος[26], καλλίπεπλος[27], καλλίπηχυς[28], καλλιπλόκαμος[29], καλλιπρόσωπος, καλλίπυγος[30], καλλίσφυρος[31], καλλίσωμος, κλπ. Ο τόπος
που φημιζόταν για τις ωραίες γυναίκες του λεγόταν καλλιγύναικος. Και αυτό ήταν
ένα επίθετο της Ελλάδος και της Σπάρτης… Ως
και οι πυθαγόρειοι έγραψαν για την καλλονή. Βιβλίο με τίτλο «Περί καλλονής»
έγραψε ο πυθαγόρειος φιλόσοφος Δίος, από το οποίο μάλιστα σώζονται δυο
αποσπάσματα από τον Στοβαίο[32]. Και καλλιστεία
ανδρών Οι
αγώνες ευανδρίας (ή ευεξίας) ήσαν ανάλογοι αγώνες με τα Καλλιστεία γυναικών,
αλλά με διαγωνιζομένους άνδρες. Γίνονταν και ως υπογιορτές μέσα στα Μεγάλα
Παναθήναια. Το βραβείο της νίκης των καλλιστευόντων ανδρών ήταν συνήθως μια
ασπίδα και οι νικητές ετιμώντο «διακριτικώς». Στις τελετές και τις πομπές οι
ευανδρότεροι είχαν το δικαίωμα να κρατούν τον ιερό θάλλο ή άλλα σχετικά
σύμβολα, να πρωτοπορούν, κλπ. Σε
άλλα μέρη, τους αγώνες αυτούς τους έλεγαν αγώνες ευοπλίας. Στην
Ήλιδα γίνονταν και Καλλιστεία
ανδρών. Αυτά γίνονταν ως υπογιορτή, μέσα στην μεγάλη εορτή της θεάς Αθηνάς. Οι
νικητές κέρδιζαν όπλα, τα οποία αφιέρωναν στην πλέον μαχητική θεά, την Αθηνά.
Στην πομπή τους δε, προς το ιερόν, οι νικητές φορούσαν ταινίες και στεφάνι από
μυρσίνη.[33]
Ο πρώτος ομορφονιός νικητής μετέφερε τα σκεύη της θεάς για την θυσία. Ο
δευτερονικητής οδηγούσε το βόδι της θυσίας και ο τριτονικητής τοποθετούσε τον
βωμό τα καιόμενα μέρη του σφαγίου.[34] Είδος
καλλιστείων ανδρών βρίσκουμε να γίνονται και στην Θεσπρωτία. Εκεί γινόταν αγών ευανδρίας, που ονομαζόταν «βάρατρον» ή
«βάραθρον». Ο νικητής έπαιρνε ως έπαθλο ένα στεφάνι.[35] Τέλος, στην Σπάρτη γίνονταν και γυναικεία και ανδρικά Καλλιστεία.[36] Τα Καλμελώδια στην
Φθία Καλλιστεία
(ανδρών και γυναικών) γίνονταν και στην αρχαιοτάτη πόλη Ελλάς[37] της Φθίας. Εκεί λέγονταν
Καλμελώδια, και ήταν υπέρ της θεάς του κάλλους, Αφροδίτης. Οι
γιορτές αυτές βαστούσαν επί τριήμερον και τελούνταν στο τέλος του μηνός
Μεταγειτνιώνα. Σ’ αυτές έπαιρναν μέρος νέοι και νέες από την Φθία και την
Θεσσαλία. Σκοπός τους, ο γάμος. Ένα αρχαίο γαμπρο-νυφοπάζαρο δηλαδή. Οι
συμμετέχοντες διαγωνιζόμενοι, ξεκινούσαν την γιορτή προσφέροντας δώρα στην θεά.
Το καλύτερο δώρο έδειχνε και την οικονομική κατάσταση του διαγωνιζομένου, άρα
και την κοινωνική του θέση. Έπειτα συνέχιζαν με χορούς (την πρώτη ημέρα χόρευαν
οι κοπέλλες, την δεύτερη τα αγόρια) και εν τέλει (την τρίτη ημέρα) με την
εκλογή συζύγων. Τους
διαγωνιζομένους έκρινε η επιτροπή των γιορτών. Νικήτρια αναδεικνυόταν όχι μόνο
η πιο όμορφη, αλλά και η πιο καλλίγραμμη. Και ίσως, εκ του ονόματος της
γιορτής, οι αγώνες αυτοί να περιείχαν και αγώνες μουσικής (μελωδίας), στους
οποίους επίσης έπρεπε να πρωτεύσει η πιο όμορφη και καλλίγραμμη. Ήταν λοιπόν,
σύνθετοι αγώνες: Ομορφιάς προσώπου (καλλωπισμός), σώματος και καλλιφωνίας / καλλιφθογγίας,
με άλλα λόγια να είναι και καλλιεπής και καλλικέλαδος, άρα καλλιόπη[38]. Στην νικήτρια των
Καλμελωδίων δινόταν ως έπαθλο ένα αγαλματίδιο της θεάς Αφροδίτης. Ο
παγκόσμιος διαγωνισμός καλλονής, που θεσπίσθηκε το 1929 στην πόλη των Παρισίων,
με στόχο την αναβίωση αυτών των αρχαίων καλλιστείων. ΠΗΓΗ:
περιοδικό «Νέα Σκέψη», τ. Ιανουαρίου 2011. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.2.2011. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: - Λεκάκης Γ. «Αρχαίες Γιορτές
και Πανηγύρια των Ελλήνων» (υπό έκδοσιν). - Λεκάκης Γ. «Η άγνωστη Μικρά
Ασία», εκδ. «Κάδμος», 2009. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: [1] Βοιωτικά, Schwyzer 538 (6ος αι
π.Χ.). [2] Βλ. Αἰσχύλ. Ἀγ. 923. Εὔπολις ἐν
Ἀδήλ. 45. Πλάτ. Φαίδωνα 110Α, Κριτίαν 115D, Νόμ. 625Β. Πολυδ. Ζ΄,64, Ἡσ. Ἀνθ.
Π. 9.363,15. Δημ. 35.15. Πλούτ. 2.409Α. Δίων Κ.65.16, κ.ά. [3] το επίθετο ἀγαθός αναφέρεται στην
ψυχική, ηθική ομορφιά. [4] βλ. σχ. Nilsson “Gr. Feste” («Ελληνικές Γιορτές»). [5] βλ. σχ. Ευρ. «Ελένη», 23. [6] Αυτό ήταν το πραγματικό όνομα
του Πριαμίδη, που από τότε που πήρε την Ελένη ονομάσθηκε από τους Έλληνες,
Πάρις. [7] καλλιστείο = το βραβείο της
ωραιότητος, της αρετής και της χρηστοήθειας. [8] καλλίστευμα = η προτίμηση της
ωραιότητος – Ευρ. [9] Ισκρ. «Ελένη», 41, Απολλόδ.
«Επιτ. Βιβλιοθ.-Άθλοι Θησέα», 3.1. [10] Δέον όπως θεωρήσουμε μνήμη των
Καλλιστείων, το χωριό Καλλίσταινα Τριφυλίας Μεσσηνίας. [11] βλ. σχ. Αθ. [12] βλ. σχ. Αθ. ιγ΄,609e-f. [13] βλ. σχ. Αθ. ιγ΄,609e-f. [14] Μάλλον εκ της Πυλαίας Δήμητρος -
βλ. σχ. Ησύχιος. [15] «κρίσεις γυναικών περί
σωφροσύνης γίγνεσθαι» (Θεόφρ. στον Αθ. ιγ΄,610α). [16] Στα αρχαία χρόνια υπήρχε και
«καλλιβλέφαρο φάρμακο», που έφτιαχνε ωραία βλέφαρα! – βλ. Γαληνός. [17] που έχει καλή φωνή, καλή βοή,
ήχο – βλ. σχ. Αριστοφ. [18] που έχει γαλήνιο (ήμερο, χαρίεν
και θελκτήριον) πρόσωπο – Ευριπ. [19] η τεκούσα ωραίο τέκνο – επίθετο
και της Δήμητρος, κ.ά. θεοτήτων, όπως της Γης και μιας δούλης της Δήμητρος –
Απολλόδ. Σχετικά και τα καλλίτεκνος ή καλλίκαρπος. [20] ή καλλίπυγος ή καλλίμηρος –
Νίκανδρ. - Κλ. Αλεξ. – Εύμορφος, Ευρ. [21] που μιλεί, γράφει ή ψάλλει
καλώς. [22] καλλικόμας ή καλλίκομος ή
καλλιέθειρα, που έχει ωραίες τρίχες, ωραία κόμη, ωραία μαλλιά. [23] που φορά ωραίο μαντήλι στο
κεφάλι, κεφαλόδεσμο. [24] που έχει νόστιμη προφορά,
ευγλωττία. [25] ή καλλιπάρειος, που έχει ωραία
μάγουλα. [26] που φορά όμορφα υποδήματα – Όμ. [27] ή καλλίφαρος, που φορά όμορφο
πανωφόρι, που ντύνεται καλώς – Πίνδ. Ευρ. [28] ή καλλίχειρ, που έχει ωραίους
πήχεις-βραχίονες – Ευρ., Αθ. [29] που έχει ωραίες πλεξίδες τα
μαλλιά της. [30] Επίθετο της Αφροδίτης, ως
τέτοιας τιμωμένης στις Συρακούσες. [31] που έχει ωραία σφυρά (πόδια) –
Ησίοδ. [33] βλ. σχ. Θεόφρ. στον Αθ. ιγ΄,609f-610α) [34] βλ. σχ. Αθ. ιγ΄,20. [35] βλ. σχ. Ησύχ. [36] βλ. σχ. Ηρακλ. Λέμβο στον Αθ. [37] Πόλη εκ της οποίας ονομάσθηκε
όλη η γύρω χώρα της Ελλάς. [38] Εκ του επιθέτου αυτού και η
Μούσα, θυγατρός του Διός και της Μνημοσύνης, εφόρου της ποιητικής. Έσμιξε με
τον Απόλλωνα και έτεκε τον Ορφέα και τον Υμέναιο. Με τον Οίαγρο έτεκε τον Λίνο.
Με τον Αχελώο, τις Σειρήνες. |
ΠΗΓΗ: περιοδικό «Νέα Σκέψη», τ. Ιανουαρίου 2011. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.2.2011.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook