Παραδοσιακά τραγούδια της Πρωτομαγιάς στην Νίσυρο – Τα τραγούδια της «Αργατιάς» - παρτιτούρες - του Χ. Καρούσου

Παραδοσιακά τραγούδια
της Πρωτομαγιάς στην Νίσυρο
Τα τραγούδια της «Αργατιάς»

Του Νισύριου μουσικού Χαράλαμπου Καρούσου 


V. ΤΟΥ ΜΑΪΟΥ

Στην ομάδα αυτή κατατάσσονται τραγούδια σχετικά με το Μάιο, κα­τάλοιπο μάλλον, όπως φαίνεται, των τραγουδιών της «Αργατιάς»[1]. Τα συγκεκριμένα τραγούδια καλωσορίζουν το μήνα και αναφέρονται και στον θερισμό. Τα τραγουδούσαν με συνοδεία μουσικών οργάνων τόσο την πα­ραμονή, όσο και την ημέρα της πρωτομαγιάς.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΝΙΣΥΡΟ, ΕΔΩ.

Στα τραγούδια για το Μάιο έχουν καταγραφεί τα:


1. Η Πρωτομαγιά (Μάης)

2. Ο Μάιος

 

1. Η ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ[2] (Μάης)[3]

Ιστορία: -[4].

Μουσική: Τονικότητα με βάση το Ρε (τρόπος του Ρε [ελάσσων, χωρίς προσαγωγέα])[5].

Ρυθμός: 2/4.

Ρυθμική αγωγή: Μετρίως γρήγορη.

Στίχοι: δύο 11-σύλλαβοι, που τους ακολουθούν δύο 13-σύλλαβοι τόσο για το τετράστιχο της ωδής (couplet), όσο και για το τετράστιχο της επωδού (refrain-[τσάκισμα]).

Προηγούμενες μουσικές καταγραφές: Καμία γνωστή.

Η παρούσα μουσική καταγραφή: Στηρίχθηκε αφενός, ως προς τη φωνητική εκτέλεση, σ’ αυτήν του Ν. Παπάτσου και αφετέρου, ως προς την οργανική εκτέλεση, στις αντίστοιχες των Γ. Χατζηνικο­λάου και Ν. Παπάτσου (παλαιότερη) και Γ. Χατζηνικολάου, Ν. Πα­πάτσου και Γ. Κοντού (νεότερη).

Χρήση: Νισύρικο γλέντι και καντάδα.

Παρατηρήσεις: Παρατίθενται για το τραγούδι «Η Πρωτομαγιά (Μά­ης)» τρία μουσικά κείμενα, ένα για φωνή και δύο για όργανο (βιο­λί), α) μαζί με το «ο Μάιος», που ακολουθεί (παλαιότερη εκτέλε­ση), και β) σε διαδοχή (μέτρα 1-65) μουσικής σειράς (pot-pourri), στην οποία προτάσσεται (εκτέλεση του 1995), χωρίς ιδιαίτερες με­ταξύ τους διαφοροποιήσεις.


Καλώς τονε τομ (sic) Μάη, το Χρυσο-Μα,

με τ’ άνθη στολισμένος ήρτες πάλι.

Τραγουδούν τομ Μάη, Μάη, όλα τα παιδιά,

τραγουδούν τομ Μάη, Μάη, γύρω στα κλαδιά.

 

Πρωτομαγιά! Τα λούλουδα γιορτάζουν

κι οι μαθηταί στεφάνια ετοίμαζουν

και μαζεύουν όλα τ’ άνθη της Πρωτομαγιάς·

τα σκορπούσιν εις τα φύλλα κάθε μιας καρδιάς.

 

Κορίτσια περπατούσι στην ευωδιά,

με λούλουδα Πρωτομαγιάς στο χέρι.

Ζώσμ’ από μολόχα, στάχυ π’ ακτινοβολεί

στη χρυσή μπλεξούδα βάρτε να μυροβολή.

 

Πρωτομαγιά! Τα λούλουδα γιορτάζουν

και τα παιδιά παίζουσιγ (sic) και φωνάζουν·

τραγουδούν τομ Μάη, Μάη, μ’ άσπρες φορεσιές.

Τα πουλάκια κελαδούνε μέσ’ στις λυγαριές.

 

Πηδήσετε, κοπέλλες μου, το φραγμό

σαμ (sic) πέρδικες του λαγκαδιού πλουμάτες,

να ’ρτουν τα δεμάτια όλα εις τη θεμωνιά.

Όλες τραγουδάτε, κόρες, τημ (sic) Πρωτομαγιά.

 

Εις τ’ αλωνιού τομ πλάστιγγα στημένο,

τροχάλι μου υπερηφανευμένο,

καρτερεί καινούργια σκάφη, ζύμη για να ’δη,

καρτερεί νέο κουλλούρι το μικρό παιδί.

 

Ο ήλιος εκατέβη για να λουστή.

Δροσιάζουν τα βουνά και τα λαγκάδια.

Διασκορπούν τα χαμοκλάδια όλα μυρωδιές

και γυρνούν στη χώρα μέσα λύρες κι αργατειές.

 

Στη μέση σας κρεμάστε το δρεπάνι,

στηγ (sic) κορυφή σας του Μαγιού στεφάνι.

Τραγουδούν τομ Μάη, Μάη, με γλυκό κρασί,

και περνούν ωραία νειάτα και ζωή χρυσή[6].

 

2. Ο ΜΑΪΟΣ

Ιστορία: - [7].

Μουσική: Τονικότητα με βάση το Σι (Σολ [μείζων]) για τη φωνητική εκτέλεση ή το Μι (Ντο [μείζων]) για την οργανική εκτέλεση[8].

Ρυθμός: 4/4.

Ρυθμική αγωγή: Μετρίως γρήγορη.

Στίχοι: 14-σύλλαβα δίστιχα.

Προηγούμενες μουσικές καταγραφές: Χ. Λαμπράκης.

Η παρούσα μουσική καταγραφή: Στηρίχθηκε αφενός, ως προς τη φωνητική εκτέλεση, σ’ αυτήν της Α. Καρούσου και αφετέρου, ως προς την οργανική εκτέλεση, στην αντίστοιχη των Γ. Χατζηνικολά­ου και Ν. Παπάτσου.

Χρήση: Για καντάδα.

Παρατηρήσεις: Η δόμηση της μελωδικής γραμμής του τραγουδιού, «Ο Μάιος», είναι λίγο ασυνήθιστη, αν δεχθούμε ότι αυτή αποτελεί τη μοναδική στο πλαίσιο μιας μείζονος τονικότητας (Σολ ή Ντο, ανάλογα με την εκτέλεση) που λογικά εντάσσεται, ενώ υπάρχει και μια επιφύλαξη για την καταληκτική νότα (Ρε ή Σολ αντίστοι­χα), που ολοκληρώνει την κάθε στροφή. Ως εκ τούτου, είναι πολύ πιθανόν να πρόκειται για τη μελωδική γραμμή μιας από τις φωνές που συνυπήρχαν στο συγκεκριμένο τραγούδι, η οποία διεσώθη τε­λικά[9]. Το συγκεκριμένο κομμάτι, ως προς την οργανική του εκτέ­λεση, το ακούσαμε σε διαδοχή με πρώτο κομμάτι της μουσικής σειράς (pot-pourri) το τραγούδι «Η Πρωτομαγιά (Μάης)». Παρα­τίθενται για το τραγούδι «Ο Μάιος» δύο μουσικά κείμενα, ένα για φωνή και ένα για όργανο (βιολί), σε διαδοχή μουσικής σειράς (μέ­τρα 70-94), με το οποίο κλείνει.

 

Ο Μάιος μας έφτασε, εμπρός βήμα ταχύ,

να τον προϋπαντήσωμεν παιδιά στην εξοχή.

 

Φέρνει τραγούδια και χαρές, λουλούδια και δροσιά

και μυρωδάτη φόρεσεν ωραία φορεσιά.

 

Ρόδα στα χέρια του πολλά και εύμορφα κρατεί

και τα μοιράζει γελαστός, εις όποιον του ζητεί.

 

Πάμε κ’ (sic) εμείς να πάρωμε, μη χάνωμε καιρό,

μας φθάν’ ένα τριαντάφυλλο κ’ ένα κλαδί χλωρό[10]


V. ΤΟΥ ΜΑΪΟΥ

1. Η Πρωτομαγιά (Μάης)

Εκτέλεση: Ν. Παπάτσος


1α. Η Πρωτομαγιά (Μάης), 2α. Ο Μάιος*

(Παλαιότερη εκτέλεση) 

Εκτέλεση: Γ. Χατζηνικολάου


1β. Η Πρωτομαγιά (Μάης),
35 (ΣΤ, Ι). Τρεχαντήρα (Ομπιμπί),
28 (ΣΤ, Ι). Τα μάτια
*

Εκτέλεση: Γ. Χατζηνικολάου (1995)




2. Ο Μάιος

Εκτέλεση: Α. Καρούσου

ΠΗΓΗ: Από το βιβλίο του Χαράλαμπου Καρούσου «Νίσυρος. Η μουσική και τα τραγούδια της», εκδόσεις Παπαγρηγορίου-Νάκας, Αθήνα 2016, σελ. 270-275 και 674-682. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.5.2020.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Με αυτόν τον όρο είναι γνωστά τα τραγούδια που τραγουδούσαν παλαιότερα στη Νίσυρο αυτοί που βοηθούσαν στον θερισμό. Βλ. παραπάνω, σ. 27 και υποσ. 26.

[2] Με τον συγκεκριμένο τίτλο καταχωρίζεται από τον Γ. Καζαβή (σ. 66).

[3] Με αυτόν τον τίτλο καταχωρίζεται στο ΝΖΓΤΚΧ, σ. 7.

[4] Κατά τον Ν. Παπάτσο (2009), το συγκεκριμένο τραγούδι είναι το «νισύρικο τραγούδι για τον Μάη» και, κατά τον Γ. Χατζηνικολάου, είναι πιο παλιό από το α­ντίστοιχο με τίτλο «Ο Μάιος», που ακολουθεί.

[5] Ήχος Α΄.

[6] Καζαβή Γ., σσ. 66-67. Ο Κ. Σακελλαρίδης (Τραγούδι, σ. 157) παραθέτει το συ­γκεκριμένο τραγούδι με αρ. 159 και τίτλο «Της εργατιάς» με τις εξής όμως διαφο­ρές σε σχέση με τον Γ. Καζαβή. Κατ’ αρχάς, ο Κ. Σακελλαρίδης παρουσιάζει λιγό­τερους στίχους (18 έναντι 32), καθώς απουσιάζουν απ’ αυτήν οι 12 πρώτοι στίχοι και οι δύο τελευταίοι (31ος και 32ος) της αντίστοιχης καταγραφής του Γ. Καζαβή. Επίσης, σε σχέση μ’ αυτήν, προσθέτει 4 νέους στίχους μεταξύ του 19ου και 20ου κα­θώς και μεταξύ 27ου και 28ου στίχου της, τους παρακάτω:

«…ξεχάστε τη λάβρα και το(ν) καμό
σταθήτε αξεκούραστες δροσάτες.

…Κάθε πουλί σε δένδρο θα κατασταθή
και στους γκρεμούς των περδικιών κουπάδια».

Κατά τον Ν. Παπάτσο (2009), τις τέσσερεις πρώτες στροφές του συγκεκριμένου τραγουδιού (ωδή-επωδός [couplet-refrain]) τις τραγουδούσαν την παραμονή με συ­νοδεία κιθάρας και τις άλλες τέσσερεις (ωδή-επωδός) ανήμερα πρωτομαγιά, όταν έψηναν στην εξοχή γουρουνόπουλα και το χόρευαν στα βήματα του «Εμπρός».

[7] Σύμφωνα με το Ν. Παπάτσο (2009) το συγκεκριμένο τραγούδι ως μουσική είναι «ξενόφερτο», ίσως από κάποιον «Γερμανό».

[8] Ήχος Δ΄.

[9] Ο Χ. Λαμπράκης (αρ. 5) επίσης παρατηρεί για το συγκεκριμένο τραγούδι κάτι ανάλογο λέγοντας: «Η μελωδία του τραγουδιού, που δείχνει για δίφωνο ή και για τρίφωνο κομμάτι αλλά και η μορφή του κειμένου που είναι οργανωμένο σε δίστιχα, παραπέμπει μάλλον σε “Δυτικότροπη” μελωδική φόρμα. Έχουμε να κάνουμε με μια Ματζόρε κλίμακα που καταλήγει στην πέμπτη βαθμίδα της Sol, άρα συμπεραί­νουμε ότι πρόκειται για κάποια δεύτερη φωνή».

[10] Καζαβή Γ., σ. 65. Πρβλ. Λαμπράκη, αρ. 5. Ο Γ. Καζαβής (σ. 68) καταγράφει άλ­λα δύο τραγούδια με θέμα τον Μάιο, για τα οποία δεν κατέστη δυνατό να πλη­ροφορηθούμε κάτι σχετικό με τη μουσική τους. Στο πρώτο απ’ αυτά με τίτλο «Ο Μάιος», παραθέτει τη διευκρίνιση ότι «τραγουδείται και χορεύεται ως ο Κα­λα­μα­τιανός». Αναφέρουμε λίγους στίχους ενδεικτικά:

«Εμπρός, μη χάνωμεγ (sic) καιρόν,
το δάσος είναι ανθηρόν,
η εξοχή μας κράζει …

Εκεί ο Μάιος γελά
τα χόρτα αυξάνουν απαλά …».

Επίσης, ενδεικτικά αναφέρουμε και από το δεύτερο, με τίτλο «Ο Μάης», τους πα­ρακάτω στίχους:

«Μας ήλθ’ ο Μάης, ο ανθοφόρος και στολισμένος με ρόδ’ ανθηρά,
οι πεταλούδες με τ’ άνθη σμίγουμ (sic) πετούγ (sic) κι ανοίγουν χρυσά φτερά …».

* Η αρίθμηση είναι κατ’ αντιστοιχία με την καταχώριση των μουσικών κομματιών στο οικείο κεφάλαιο της μελέτης.

* Η αρίθμηση είναι κατ’ αντιστοιχία με την καταχώριση των μουσικών κομματιών στο οικείο κεφάλαιο της μελέτης.


Παραδοσιακα δημοτικα τραγουδια της Πρωτομαγιας Νισυρος δωδεκανησων δημοτικο τραγουδι Αργατιας παρτιτουρες Καρουσος Παραδοσιακο Πρωτομαγια Νισυριακο εργατια Αργατια παρτιτουρα δωδεκανησα Νισυριακα Μαης Μαιος εργατες Νισυριος μουσικος ΜΑΙΟΥ μηνας θερισμος μουσικα οργανα πα­ραμονη πρωτομαγιας 11συλλαβο, 13συλλαβο τετραστιχο ωδη κουπλε couplet επωδος ρεφραιν refrain τσακισμα φωνη Παπατσος οργανικο Χατζηνικο­λαου Κοντος Νισυρικο γλεντι κανταδα βιο­λι μουσικη σειρα ποτ πουρι pot pourri, 1995, ΧρυσοΜαης, ανθη στολισμενος παιδια, κλαδια λουλουδα γιορτη μαθηται στεφανια ανθος φυλλα καρδια κοριτσια περπατουσι ευωδια, λουλουδια μολοχα, σταχυ ακτινοβολια χρυση μπλεξουδα μυροβολη, πλεξουδα ασπρη φορεσια πουλακια κελαηδημα λυγαρια κοπελλα κοπελα φραγμος περδικα λαγκαδι πλουματη δεματι θεμωνια θυμωνια κορες, κορη αλωνι πλαστιγγα τροχαλι υπερηφανο σκαφη, ζυμη κουλλουρι κουλουρι παιδι ηλιος λουσιμο δροσια βουνο χαμοκλαδια μυρωδια λυρα αργατειες δρεπανι, Μαγιου στεφανι γλυκο κρασι, νειατα ζωη Λαμπρακης Καρουσου μελωδια ο Μαιος μας εφτασε, εμπρος βημα ταχυ, προυπαντηση εξοχη φορεσια ροδα ροδο ροδον ευμορφο γελαστος, καιρος τριανταφυλλο κλαδι χλωρο Τρεχαντηρα Τρεχαντηρι Ομπιμπι ματια, ορος Καζαβης νισυρικα ηχος Α Σακελλαριδης εργατιας λαβρα καμος αξεκουραστη δροσατη πουλι δενδρο γκρεμος περδικι κουπαδι κοπαδι κιθαρα γουρουνοπουλο χορος βηματα Εμπρος ξενοφερτο Γερμανος γερμανια ηχος Δ διφωνο τριφωνο κομματι διστιχο, Δυτικοτροπη Ματζορε κλιμακα δευτερη φωνη κα­λα­μα­τιανος δασος ανθηρο εξοχη γελιο χορτα ανθοφορος ροδα ανθηρα πεταλουδα χρυσα φτερα
Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

    ΣΧΟΛΙΑ
    ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ