Του Νισύριου μουσικού Χαράλαμπου Καρούσου
V. ΤΟΥ ΜΑΪΟΥ
Στην ομάδα αυτή κατατάσσονται τραγούδια σχετικά με το Μάιο, κατάλοιπο
μάλλον, όπως φαίνεται, των τραγουδιών της «Αργατιάς»[1].
Τα συγκεκριμένα τραγούδια καλωσορίζουν το μήνα και αναφέρονται και στον θερισμό. Τα
τραγουδούσαν με συνοδεία μουσικών οργάνων τόσο
την παραμονή, όσο και την ημέρα της πρωτομαγιάς.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΝΙΣΥΡΟ, ΕΔΩ.
Στα τραγούδια για το Μάιο έχουν καταγραφεί τα:
1. Η
Πρωτομαγιά (Μάης)
2. Ο Μάιος
1. Η ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ[2] (Μάης)[3]
Ιστορία: -[4].
Μουσική: Τονικότητα με βάση το Ρε (τρόπος του Ρε
[ελάσσων, χωρίς προσαγωγέα])[5].
Ρυθμός: 2/4.
Ρυθμική αγωγή: Μετρίως γρήγορη.
Στίχοι: δύο 11-σύλλαβοι, που τους ακολουθούν δύο
13-σύλλαβοι τόσο για το τετράστιχο της ωδής (couplet), όσο και για το τετράστιχο της
επωδού (refrain-[τσάκισμα]).
Προηγούμενες μουσικές καταγραφές: Καμία γνωστή.
Η παρούσα μουσική καταγραφή: Στηρίχθηκε αφενός, ως προς τη
φωνητική εκτέλεση, σ’ αυτήν του Ν. Παπάτσου και αφετέρου, ως προς την οργανική
εκτέλεση, στις αντίστοιχες των Γ. Χατζηνικολάου και Ν. Παπάτσου (παλαιότερη)
και Γ. Χατζηνικολάου, Ν. Παπάτσου και Γ. Κοντού (νεότερη).
Χρήση: Νισύρικο γλέντι και καντάδα.
Παρατηρήσεις: Παρατίθενται για το τραγούδι «Η Πρωτομαγιά (Μάης)» τρία μουσικά κείμενα, ένα για φωνή και δύο για όργανο (βιολί), α) μαζί με το «ο Μάιος», που ακολουθεί (παλαιότερη εκτέλεση), και β) σε διαδοχή (μέτρα 1-65) μουσικής σειράς (pot-pourri), στην οποία προτάσσεται (εκτέλεση του 1995), χωρίς ιδιαίτερες μεταξύ τους διαφοροποιήσεις.
Καλώς τονε τομ (sic) Μάη, το Χρυσο-Μα,
με τ’ άνθη στολισμένος ήρτες πάλι.
Τραγουδούν τομ Μάη, Μάη, όλα τα παιδιά,
τραγουδούν τομ Μάη, Μάη, γύρω στα κλαδιά.
Πρωτομαγιά! Τα λούλουδα γιορτάζουν
κι οι μαθηταί στεφάνια ετοίμαζουν
και μαζεύουν όλα τ’ άνθη της Πρωτομαγιάς·
τα σκορπούσιν εις τα φύλλα κάθε μιας καρδιάς.
Κορίτσια περπατούσι στην ευωδιά,
με λούλουδα Πρωτομαγιάς στο χέρι.
Ζώσμ’ από μολόχα, στάχυ π’ ακτινοβολεί
στη χρυσή μπλεξούδα βάρτε να μυροβολή.
Πρωτομαγιά! Τα λούλουδα γιορτάζουν
και τα παιδιά παίζουσιγ (sic) και φωνάζουν·
τραγουδούν τομ Μάη, Μάη, μ’ άσπρες φορεσιές.
Τα πουλάκια κελαδούνε μέσ’ στις λυγαριές.
Πηδήσετε, κοπέλλες μου, το φραγμό
σαμ (sic) πέρδικες του λαγκαδιού πλουμάτες,
να ’ρτουν τα δεμάτια όλα εις τη θεμωνιά.
Όλες τραγουδάτε, κόρες, τημ (sic) Πρωτομαγιά.
Εις τ’ αλωνιού τομ πλάστιγγα στημένο,
τροχάλι μου υπερηφανευμένο,
καρτερεί καινούργια σκάφη, ζύμη για να ’δη,
καρτερεί νέο κουλλούρι το μικρό παιδί.
Ο ήλιος εκατέβη για να λουστή.
Δροσιάζουν τα βουνά και τα λαγκάδια.
Διασκορπούν τα χαμοκλάδια όλα μυρωδιές
και γυρνούν στη χώρα μέσα λύρες κι αργατειές.
Στη μέση σας κρεμάστε το δρεπάνι,
στηγ (sic) κορυφή σας του Μαγιού
στεφάνι.
Τραγουδούν τομ Μάη, Μάη, με γλυκό κρασί,
και περνούν ωραία νειάτα και ζωή χρυσή[6].
2. Ο ΜΑΪΟΣ
Ιστορία: - [7].
Μουσική: Τονικότητα με βάση το Σι (Σολ [μείζων]) για
τη φωνητική εκτέλεση ή το Μι (Ντο [μείζων]) για την οργανική εκτέλεση[8].
Ρυθμός: 4/4.
Ρυθμική αγωγή: Μετρίως γρήγορη.
Στίχοι: 14-σύλλαβα δίστιχα.
Προηγούμενες μουσικές καταγραφές: Χ. Λαμπράκης.
Η παρούσα μουσική καταγραφή: Στηρίχθηκε αφενός, ως προς τη
φωνητική εκτέλεση, σ’ αυτήν της Α. Καρούσου και αφετέρου, ως προς την οργανική
εκτέλεση, στην αντίστοιχη των Γ. Χατζηνικολάου και Ν. Παπάτσου.
Χρήση: Για καντάδα.
Παρατηρήσεις: Η δόμηση της μελωδικής γραμμής
του τραγουδιού, «Ο Μάιος», είναι λίγο ασυνήθιστη, αν δεχθούμε ότι αυτή αποτελεί
τη μοναδική στο πλαίσιο μιας μείζονος τονικότητας (Σολ ή Ντο, ανάλογα με την
εκτέλεση) που λογικά εντάσσεται, ενώ υπάρχει και μια επιφύλαξη για την
καταληκτική νότα (Ρε ή Σολ αντίστοιχα), που ολοκληρώνει την κάθε στροφή. Ως εκ
τούτου, είναι πολύ πιθανόν να πρόκειται για τη μελωδική γραμμή μιας από τις
φωνές που συνυπήρχαν στο συγκεκριμένο τραγούδι, η οποία διεσώθη τελικά[9].
Το συγκεκριμένο κομμάτι, ως προς την οργανική του εκτέλεση, το ακούσαμε σε διαδοχή με πρώτο
κομμάτι της μουσικής σειράς (pot-pourri) το
τραγούδι «Η Πρωτομαγιά (Μάης)». Παρατίθενται
για το τραγούδι «Ο Μάιος» δύο μουσικά κείμενα, ένα για φωνή και ένα για όργανο
(βιολί), σε διαδοχή μουσικής σειράς (μέτρα
70-94), με το οποίο κλείνει.
Ο Μάιος μας έφτασε, εμπρός βήμα ταχύ,
να τον προϋπαντήσωμεν παιδιά στην εξοχή.
Φέρνει τραγούδια και χαρές, λουλούδια και δροσιά
και μυρωδάτη φόρεσεν ωραία φορεσιά.
Ρόδα στα χέρια του πολλά και εύμορφα κρατεί
και τα μοιράζει γελαστός, εις όποιον του ζητεί.
Πάμε κ’ (sic) εμείς να πάρωμε, μη
χάνωμε καιρό,
μας φθάν’ ένα τριαντάφυλλο κ’ ένα
κλαδί χλωρό[10]
V. ΤΟΥ ΜΑΪΟΥ
Εκτέλεση: Ν. Παπάτσος
1α. Η
Πρωτομαγιά (Μάης), 2α. Ο Μάιος*
(Παλαιότερη εκτέλεση)
Εκτέλεση: Γ. Χατζηνικολάου
1β. Η
Πρωτομαγιά (Μάης),
35 (ΣΤ, Ι). Τρεχαντήρα (Ομπιμπί),
28 (ΣΤ, Ι). Τα μάτια*
Εκτέλεση: Γ. Χατζηνικολάου (1995)
2. Ο Μάιος
Εκτέλεση: Α.
Καρούσου
ΠΗΓΗ: Από το βιβλίο του
Χαράλαμπου Καρούσου «Νίσυρος. Η μουσική
και τα τραγούδια της», εκδόσεις Παπαγρηγορίου-Νάκας, Αθήνα 2016, σελ.
270-275 και 674-682. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.5.2020.
[1] Με αυτόν τον όρο είναι γνωστά τα
τραγούδια που τραγουδούσαν παλαιότερα στη Νίσυρο αυτοί που βοηθούσαν στον
θερισμό. Βλ. παραπάνω, σ. 27 και υποσ. 26.
[2] Με τον συγκεκριμένο τίτλο
καταχωρίζεται από τον Γ. Καζαβή (σ. 66).
[3] Με αυτόν τον τίτλο καταχωρίζεται
στο ΝΖΓΤΚΧ, σ. 7.
[4] Κατά τον Ν. Παπάτσο (2009), το
συγκεκριμένο τραγούδι είναι το «νισύρικο τραγούδι για τον Μάη» και, κατά τον Γ.
Χατζηνικολάου, είναι πιο παλιό από το αντίστοιχο με τίτλο «Ο Μάιος», που
ακολουθεί.
[5] Ήχος Α΄.
[6] Καζαβή Γ., σσ. 66-67. Ο Κ.
Σακελλαρίδης (Τραγούδι, σ. 157) παραθέτει το συγκεκριμένο τραγούδι με αρ. 159
και τίτλο «Της εργατιάς» με τις εξής όμως διαφορές σε σχέση με τον Γ. Καζαβή.
Κατ’ αρχάς, ο Κ. Σακελλαρίδης παρουσιάζει λιγότερους στίχους (18 έναντι 32),
καθώς απουσιάζουν απ’ αυτήν οι 12 πρώτοι στίχοι και οι δύο τελευταίοι (31ος
και 32ος) της αντίστοιχης καταγραφής του Γ. Καζαβή. Επίσης, σε σχέση
μ’ αυτήν, προσθέτει 4 νέους στίχους μεταξύ του 19ου και 20ου
καθώς και μεταξύ 27ου και 28ου στίχου της, τους
παρακάτω:
Κατά τον Ν.
Παπάτσο (2009), τις τέσσερεις πρώτες στροφές του συγκεκριμένου τραγουδιού
(ωδή-επωδός [couplet-refrain]) τις τραγουδούσαν την
παραμονή με συνοδεία κιθάρας και τις άλλες τέσσερεις (ωδή-επωδός) ανήμερα πρωτομαγιά, όταν έψηναν στην εξοχή
γουρουνόπουλα και το χόρευαν στα βήματα του «Εμπρός».
[7] Σύμφωνα με το Ν. Παπάτσο (2009)
το συγκεκριμένο τραγούδι ως μουσική είναι «ξενόφερτο», ίσως από κάποιον «Γερμανό».
[8] Ήχος Δ΄.
[9] Ο Χ. Λαμπράκης (αρ. 5) επίσης
παρατηρεί για το συγκεκριμένο τραγούδι κάτι ανάλογο λέγοντας: «Η μελωδία του
τραγουδιού, που δείχνει για δίφωνο ή και για τρίφωνο κομμάτι αλλά και η μορφή
του κειμένου που είναι οργανωμένο σε δίστιχα, παραπέμπει μάλλον σε
“Δυτικότροπη” μελωδική φόρμα. Έχουμε να κάνουμε με μια Ματζόρε κλίμακα που
καταλήγει στην πέμπτη βαθμίδα της Sol, άρα συμπεραίνουμε ότι
πρόκειται για κάποια δεύτερη φωνή».
[10] Καζαβή Γ., σ. 65. Πρβλ.
Λαμπράκη, αρ. 5. Ο Γ. Καζαβής (σ. 68) καταγράφει άλλα δύο τραγούδια με θέμα
τον Μάιο, για τα οποία δεν κατέστη δυνατό να πληροφορηθούμε κάτι σχετικό με τη
μουσική τους. Στο πρώτο απ’ αυτά με τίτλο «Ο Μάιος», παραθέτει τη διευκρίνιση
ότι «τραγουδείται και χορεύεται ως ο Καλαματιανός». Αναφέρουμε λίγους
στίχους ενδεικτικά:
Επίσης,
ενδεικτικά αναφέρουμε και από το δεύτερο, με τίτλο «Ο Μάης», τους παρακάτω
στίχους:
* Η αρίθμηση είναι κατ’ αντιστοιχία με την
καταχώριση των μουσικών κομματιών στο οικείο κεφάλαιο της μελέτης.
* Η αρίθμηση είναι κατ’ αντιστοιχία με την
καταχώριση των μουσικών κομματιών στο οικείο κεφάλαιο της μελέτης.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook