Η ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΑΚΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - Η ΤΟΠΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ των ΘΡΑΚΩΝ και η ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ της με την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - του Απ. Τσακρίδη

Η ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΑΚΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Η ΤΟΠΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΑΚΩΝ

ΚΑΙ Η ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ

ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Η ΙΣΟΤΙΜΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ

ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ

ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΖΩΝΗΣ

ΦΑΝΕΡΩΝΕΙ ΚΟΙΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΚΑΙ ΚΟΙΝΗ ΠΡΟΓΟΝΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ

Του Απόστολου Τσακρίδη, tsakridis84@yahoo.gr

Αναφορά για τη λατρεία του Απόλλωνα στη Θράκη γίνεται ήδη στα Ομηρικά Έπη, ο πρώτος όμως χώρος λατρείας του εντοπίστηκε στην Αρχαία Ζώνη (Νομός Έβρου, 20 χλμ. δυτικά της Αλεξανδρούπολης), είναι το παλαιότερο Αρχαϊκό Ιερό του θεού, που έχει αποκαλυφθεί μέχρι στιγμής στην Αιγαιακή Θράκη.

Πρόκειται για μεγάλο οικοδομικό συγκρότημα που οριοθετούνταν από περίβολο και διέθετε έναν κεντρικό πλακοστρωμένο προαύλιο χώρο που περικλείονταν από στοά, βωμό και ένα σύνολο βοηθητικών κτιρίων. Το σημαντικότερο κτίριο του συγκροτήματος ήταν ένας ναός πρόστυλος ή εν παραστάσει, παράλληλος προς το εσωτερικό ανατολικό σκέλος του τείχους, με πρόσοψη στραμμένη προς τη θάλασσα και τριβαθμιδωτή κλίμακα, που δέσποζε σε ένα από τα ψηλά σημεία της πόλης και πιθανόν ήταν ορατός από τα υπόλοιπα σημεία της, αλλά και από τη θάλασσα, από τα καράβια που προσέγγιζαν το λιμάνι της.

Ο αρχαίος ναός ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ - Σχεδιαστική αναπαράσταση.
ΠΗΓΗ: Μουσειακή ταμπέλα αρχαιολογικού χώρου της Ζώνης,
ΥΠΠΟΑ – Εφορεία Αρχαιοτήτων Έβρου.

Η ασφαλής ταύτιση του ναού έγινε από πολλά ενεπίγραφα θραύσματα αγγείων με χαραγμένο το όνομα του θεού Απόλλωνα, ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλα αξιόλογα ευρήματα, όπως αγγεία, ειδώλια, αρχιτεκτονικά μέλη, μαρμάρινα γλυπτά κ.ά. Από τα ευρήματα κυρίως την κεραμική φαίνεται ότι ο ναός χτίστηκε β’ μισό του 6^ου αι. π.Χ. Στο α’ μισό του 4^ου αι. π.Χ., εποχή μεγάλης ακμής της πόλης, υλοποιήθηκε στο ιερό ένα ευρύ πρόγραμμα επέκτασης και ανοικοδόμησής του.

Ο θεός Απόλλωνας ήταν ο πολιούχος θεός της Ζώνης. Είναι άλλωστε γνωστό ότι ο Απόλλωνας ήταν ο θεός προστάτης των Ιώνων αποίκων, σύμβουλος των οικιστών και προστάτης των ναυτικών, ενώ η λατρεία του ήταν πολύ διαδεδομένη στις αποικίες, τόσο στον Ελληνικό χώρο, όσο και στον Εύξεινο Πόντο. Όμως ο Απόλλωνας λατρευόταν και από τους Θράκες, από τους πανάρχαιους ακόμη χρόνους. Πολλές φορές μάλιστα η λατρεία του ταυτιζόταν με αυτήν του Ορφέα.

Γύρω από τον οριοθετημένο και προστατευμένο από τον θεό ιερό χώρο, που εξελίχθηκε αργότερα σε λαμπρό ιερό, αναπτύχθηκε ο πρώτος πυρήνας του οικισμού (Πηγή: Μουσειακή επιγραφή Αρχαιολογικού Μουσείου Αλεξ/πολης).

Η ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΑΚΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Το 1988 η ανασκαφή του σημαντικότερου μέχρι στιγμής κτιρίου της αρχαίας πόλης, το οποίο έχει ταυτιστεί με Ναό του θεού Απόλλωνα, έφερε στο φως έναν μεγάλο αριθμό επιγραφών χαραγμένων επάνω σε λίθους και όστρακα αγγείων. Το πλήθος και η δομή των ευρημάτων, επέτρεψε για πρώτη φορά, να προσεγγιστεί μέσω της αποκρυπτογράφησης της γλώσσας μια τοπική Θρακική διάλεκτο, η οποία μάλιστα φαίνεται να εμφανίζει εξαιρετική συγγένεια με την Ελληνική γλώσσα, ενισχύοντας έτσι την άποψη για κοινή καταγωγή Ελλήνων και Θρακών.

Πριν από την πρόοδο των ανασκαφών στη Ζώνη, οι υπάρχουσες γνώσεις σχετικά με τη Θρακική γλώσσα και τις διαλέκτους της που ομιλούνταν στην περιοχή της Αιγαιακής Θράκης, ήδη από την προϊστορική εποχή, ήταν αρκετά περιορισμένες. Οι λιγοστές αυτές πληροφορίες όπως αναφέρει η αρχαιολόγος Πολυξένη Τσατσοπούλου, προέρχονται μέσα από κείμενα της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας και από ορισμένες επιγραφές που είναι γραμμένες σε Ελληνικό αλφάβητο, το οποίο φαίνεται ότι υιοθέτησαν από νωρίς οι Θράκες.

Συγκεκριμένα, το υλικό αυτό αποτελείται από σαράντα λέξεις, 1.500 περίπου κύρια ονόματα (ανθρωπωνύμια και τοπωνύμια), σπάνιες επιγραφές σε αγγεία και δαχτυλίδια (όπως αυτό που βρέθηκε στο Εζέροβο) από το εσωτερικό της Θράκης, ενώ από τον Αιγαιακό χώρο τη χρήση της γλώσσας τεκμηρίωναν μία μόνο λίθινη επιγραφή από τη Σαμοθράκη και σύντομες φαινομενικά, ως επί το πλείστον, αποσπασματικές επιγραφές χαραγμένες σε όστρακα αγγείων (75) από το Ιερό των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης.

Βάσει αυτών των στοιχείων, οι μέχρι πρόσφατα προσπάθειες (πριν των ευρημάτων της Ζώνης) αποκρυπτογράφησης της γλώσσας είχαν αποβεί ουσιαστικά άκαρπες (Έντυπο αρχαιολογικού χώρου Ζώνης. Κείμενα - Επιμέλεια: Πολυξένη Τσατσοπούλου - Αρχαιολόγος ΙΘ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων).

 

* Εξαίρεση αποτελεί το χρυσό δαχτυλίδι του Εζέροβο. Καθώς ο καθηγητής Πανεπιστημίου κ. Χαράλαμπος Σπυρίδης αποκωδικοποίησε για πρώτη φορά παγκοσμίως το επίγραμμα του 5^ου π.Χ αι. (Σε ομιλία του που εξεφώνησε στο πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο Ενώσεως Βαλκανικών Φυσικών που πραγματοποιήθηκε στην Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο του 1991).

ΕΝΑΣ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΟΣ «ΘΗΣΑΥΡΟΣ»

 

Η ανασκαφή στο εσωτερικό του ναού του Απόλλωνα και συγκεκριμένα κάτω από το δάπεδό του αποκάλυψε έναν «θησαυρό» 291 ενεπίγραφων θραυσμάτων αγγείων με χαραγμένο το όνομα του θεού. Προέρχονται κυρίως από μελαμβαφή και μελανόμορφα αγγεία και ελάχιστα από αβαφή και γκρίζα. Σχεδόν όλες οι επιγραφές έχουν χαραχθεί μετά το ψήσιμο με αιχμηρό εργαλείο πάνω στο μελανό γάνωμα ή στο αβαφές τμήμα του αγγείου. Τα περισσότερα χρονολογούνται στον 6^ο και στις αρχές του 5^ου αι. π.Χ., ενώ λιγότερα είναι εκείνα που ανήκουν στα τέλη του 5^ου και στον 4^ο αι. π.Χ.

Η πλειονότητα αυτών των επιγραφών αποδίδονται με Ελληνικούς χαρακτήρες σε μια τοπική Θρακική διάλεκτο στενά συνδεδεμένη με την Ελληνική και τη Φρυγική, και αποτελούν αφιερώσεις στον θεό. Οι λέξεις είναι γραμμένες «ἐπὶ τὰ λαιά», με φορά, δηλαδή, από τα δεξιά προς τα αριστερά.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη έως σήμερα και με διαφορά συγκέντρωση δειγμάτων της Θρακικής γλώσσας σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο, που αποδεικνύει την ειρηνική συμβίωση Ελλήνων και Θρακών μέσα στη Ζώνη και την ισότιμη παρουσία τους στη θρησκευτική και κοινωνική ζωή μιας Ελληνικής πόλης του 4^ου αι. π.Χ. Οι δύο γλώσσες χρησιμοποιήθηκαν ταυτόχρονα τόσο στη θρησκευτική όσο και στην πολιτική ζωή της πόλης. (Πηγή: Μουσειακή επιγραφή Αρχαιολογικού Μουσείου Αλεξ/πολης).

ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΒΙΟΥ

Οι λίθινες επιγραφές της Ζώνης είναι λιγοστές, δίνουν όμως πολύτιμες πληροφορίες για σημαντικά πολιτικά ή στρατιωτικά γεγονότα που την επηρέασαν.

(1) Τέσσερις από τις λίθινες επιγραφές που προέρχονται από τον ναό του Απόλλωνα έχουν αποδοθεί στη Θρακική γλώσσα. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει μία «δίγλωσση» επιγραφή σε μάρμαρο του τέλους του 5^ου α' μισού του 4^ου αι. π.Χ., η οποία περιέχει τμήμα δημόσιου ψηφίσματος που απονέμει το προνόμιο της ασυλίας σε κάποιον ξένο που σχετίζεται με την πόλη και δεν απολάμβανε τοπικά πολιτικά δικαιώματα. Αποτελεί την πρώτη περίπτωση δημόσιας Ελληνικής επιγραφής που είναι χαραγμένη στον ίδιο λίθο με ένα εκτενές θρακικό κείμενο. Η φύση του θρακικού κειμένου δεν είναι ξεκάθαρη, είναι όμως σχεδόν σίγουρο ότι πρόκειται για ένα δημόσιο έγγραφο ίδιου τύπου με το ελληνικό, γεγονός που αντικατοπτρίζει επίσημη αναγνώριση δύο συνιστωσών, της Ελληνικής και της Θρακικής, στο πολιτικό καθεστώς της Ζώνης και την ειρηνική συνύπαρξή τους.

(2) Ένα μικρό θραύσμα από τοπικό ασβεστόλιθο, που χρονολογείται πιθανόν στα τέλη του 5^ου - αρχές 4^ου αι. π.Χ. φέρει, επίσης, Θρακική επιγραφή. Λόγω της αποσπασματικότητας του κειμένου, το περιεχόμενο και η φύση της επιγραφής δεν μπορούν να ερμηνευτούν.

(3) Ένα μαρμάρινο βάθρο κάποιου αναθήματος του 425-400 π.Χ. προς τιμήν μιας άγνωστης θεότητας αναφέρει τα ονόματα δύο αρχόντων, πιθανόν εκπροσώπων της Αθηναϊκής αρχής που εγκαταστάθηκαν στη Ζώνη.

 

(4) Ένα τμήμα μιας μικρής επιγραφής του α' τέταρτου του 4^ου αι. π.Χ. αναφέρεται στους Λακεδαιμόνιους και οι όροι που χρησιμοποιούνται παραπέμπουν στην περίοδο σύγκρουσης Αθηναίων και Λακεδαιμονίων στον Βορρά.

(5) Σε μια μαρμάρινη στήλη του τέλους του 4^ου - αρχές 3^ου αι. π.Χ. έχει χαραχτεί αντίγραφο ψηφίσματος των Δρυϊών (εκ της Θρακικής πόλης Δρυς), κατοίκων της γειτονικής πόλης, προς τιμήν του Πολυάρατου, γιου τον Ιστιαίου και κατοίκου της Ζώνης, στον οποίο παραχωρούνται τιμές και προνόμια.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.7.2022.

- Μουσειακές επιγραφές Αρχαιολογικού Μουσείου Αλεξ/πολης - ΥΠΠΟΑ - Εφορεία Αρχαιοτήτων Έβρου

- Έντυπο αρχαιολογικού χώρου Ζώνης. Κείμενα - Επιμέλεια: Πολυξένη Τσατσοπούλου - Αρχαιολόγος ΙΘ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων.

- Βίντεο - παρουσίαση από τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Ζώνης: Κανάλι Youtube: Thracologion - Θρακολόγιον.

 

ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΑΚΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΠΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΘΡΑΚΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΖΩΝΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΑΓΩΓΗ Τσακριδης λατρεια θεος Απολλωνας Θρακη Ομηρικα επη, εβρου, Αλεξανδρουπολη Αρχαικο Ιερο Αιγαιακα οικοδομικο συγκροτημα περιβολος πλακοστρωμενο προαυλιο στοα, βωμος βοηθητικο κτηριο προστυλος τειχος, θαλασσα τριβαθμιδωτη κλιμακα, πολη καραβι λιμανι ενεπιγραφα θραυσματα αγγειο χαραγμενο ονομα Απολλων ευρηματα, αγγειο, ειδωλιο, αρχιτεκτονικα μελη, μαρμαρινο γλυπτο ευρηματα κεραμικη 6ος αιωνας πΧ 4ος ιερον πολιουχος προστατης Ιωνες αποικοι συμβουλος οικιστης προστασια ναυτικος αποικια Ελληνικος χωρος, Ευξεινος Ποντος Θρακες, Ορφεας Αρχαιολογικο Μουσειο Αλεξανδρουπολης ΘΡΑΚΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 1988 ανασκαφη επιγραφη λιθος οστρακα αγγειων ευρηματα αποκρυπτογραφηση Θρακικη διαλεκτος, Ελληνικη γλωσσα, ανασκαφη Αιγαιακη προιστορια αρχαιολογος Τσατσοπουλου, κειμενα γραμματεια επιγραφες Ελληνικο αλφαβητο, λεξεις, ονομα ανθρωπωνυμια και τοπωνυμια σπανια δαχτυλιδι Εζεροβο Αιγαιακο λιθινη Σαμοθρακη χαραγμα οστρακο Ιερο των Μεγαλων Θεων της Σαμοθρακης χρυσο δακτυλιδι καθηγητης Σπυριδης επιγραμμα 5ος Θεσσαλονικη 1991 θραυσμα μελαμβαφη μελανομορφα αγγεια αβαφη γκριζα ψησιμο αιχμηρο εργαλειο μελανο γανωμα αβαφες Ελληνικος χαρακτηρας φρυγικη, φυγες αφιερωση απο τα λαια Βαλκανια ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΒΙΟΣ λιθοι πολιτικα στρατιωτικα διγλωσση μαρμαρο δημοσιο ψηφισμα προνομιο ασυλια ξενος πολιτικα δικαιωματα δημοσια εγγραφο θραυσμα ασβεστολιθος, μαρμαρινο βαθρο αναθημα 425 400 αγνωστη θεοτητα αρχοντας αθηνα Λακεδαιμονιοι οροι συγκρουση Αθηναιοι Λακωνια μαρμαρινη στηλη 3ος αντιγραφο ψηφισμα Δρυιες Δρυς δρυες δρυιτες Πολυαρατος Ιστιαιος τιμη προνομιο

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ