Το ΠΡΩΤΟ βιβλίο ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ στην Ελλάδα! Ανατομία, ανατομή ή ανατομική; - του Γ. Λεκάκη

Το ΠΡΩΤΟ βιβλίο ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ

στην Ελλάδα!

Ανατομία, ανατομή ή ανατομική;

Του Γιώργου Λεκάκη

Το ΠΡΩΤΟ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ (*) στην Ελλάδα συνέγραψε ο Δημ. Α. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ (**), με είχε τίτλο «Ἀνατομία τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος». Εξεδόθη εν Αθήναις, από τον Κ. Ράλλη, το 1836.

Ήταν σε σχήμα 8^ο, ξγ΄ + 799 σελ. με ξυλόγραφη βινιέτα στόν τίτλο.

Θεωρείται μνημειώδες έργο. Για πρώτη φορά ετέθη στα ελληνικά η ορολογία της ανατομίας, που χρησιμοποιείτο στην αρχαία Ελλάδα![1]

ΠΗΓΗ: Ἠλιού 1836.15.

(*) Η λέξις ανατομία ετυμολογείται από το ελληνικό ρήμα ἀνατέμνω (< ανά + τέμνω = κόβω).

Ο Αριστοτέλης περιέγραψε πρώτος επιστημονικά την ανατομία των σπονδυλωτών, βασιζόμενος σε ανατομή ζώων και ως εκ τούτου θεωρείται ο «πατέρας της Ανατομίας».[2]

Μερική ανατομία (μυών και σκελετού) περιγράφεται στον «Ιπποκράτειο Κώδικα»[3], ενώ ο Πραξαγόρας προσδιόρισε πρώτος την διαφορά μεταξύ αρτηριών και φλεβών. Οι Ηρόφιλος και Ερασίστρατος (4ο αιώνα π.Χ.) επαρουσίασαν πιο ακριβείς ανατομικές περιγραφές, στην Αλεξάνδρεια, επί μακεδονικής της δυναστείας των Πτολεμαίων.

Αλλά ο πρώτος επιστήμων ανατόμος ήταν ο ιατρός Γαληνός από την Πέργαμο (2^ος αιώνας μ.Χ.). Αναφέρεται «ανατόμος, κλινικός, πειραματικός φυσιολόγος, συγγραφέας και φιλόσοφος».[4] Αυτός έγραψε την πρώτη ανατομική πραγματεία. Συνέταξε τις υπάρχουσες μέχρι τότε γνώσεις κι εσπούδασε ανατομία με την ανατομή των ζώων. Τα σχέδια του Γαληνού (που βασίζονται κυρίως στην ανατομία του σκύλου), αποτέλεσαν ουσιαστικά το μόνο ανατομικό βιβλίο για τα επόμενα… χίλια χρόνια![5]

 Ανατομία, ανατομή ή ανατομική;

Η ανατομία κατά Τριανταφυλλίδη:

«1α. η ανατομική: Μάθημα / βιβλίο ανατομίας.

β. η κατασκευή του σώματος που μελετήθηκε με ανατομική έρευνα (ανθρώπου / ζώου / φυτού).

2. (μτφ.) προσεκτική και λεπτομερής εξέταση καθώς και το σχετικό αποτέλεσμα: Λέμε «H ανατομία της σύγχρονης κοινωνίας / του ψυχικού κόσμου».

Η ελληνική λέξις ἀνατομία έδωσε την γαλλική anatomie > υστ. λατ. anatomia, κλπ.».

Μαθαίνουμε από τον Κουμανούδη:

«Τὴν λέξιν ταύτην ἀπό τινος χρόνου πολὺ κακίζουσί τινες, ἐξ ὅτου μάλιστα κατεκρίθη ὑπὸ τοῦ Κ. Σ. Κόντου ἐν Σωκράτει τοῦ 1874, σελ. 598 καὶ ἐν Λογίῳ Ἑρμῇ τοῦ 1876, σελ. 66 κ. ἑξ. προτιμῶσι δὲ τὰς ἀρχαίας λέξεις ἀνατομὴν καὶ ἀνατομικήν, οἷον ὁ Λουκᾶς Παπᾶ Ἰωάννου καὶ ἄλλοι. Ἀλλ’ εἰς ἐμὲ φαίνεται καλόν, τὴν μὲν ἀνατομὴν νὰ μεταχειριζώμεθα μόνον πρὸς ἀπόδοσιν τῆς Γαλλικῆς dissection τὸ δὲ ἀνατομικός (-ή, -ὸν) γενικῶς ὡς ἐπίθετα, ὅπου αὐτῶν χρεία, καθὼς καὶ πρότερον, νὰ τιμήσωμεν δὲ πάλιν τὴν σχεδὸν ἀποδιωχθεῖσαν ἀνατομίαν, ὡς τὸ καθόλου ὄνομα τῆς τέχνης· ἔξω ἂν εἴπῃ τις, ὅτι ἔχομεν διὰ τὴν dissection, τὴν νεκροτομίαν, λέξιν νέαν, ἣν μετεχειρίσθη ἤδη ὁ Δ. Ἀλ. Μαυροκορδάτος τῷ 1836, ἐχει δὲ αὐτὴν καὶ τὸ ἐν Κερκύρᾳ ἐκδοθὲν Νομοτεχνικὸν λεξικὸν τοῦ 1840. Ἀλλ’ εἶναι προφανές, ὅτι αὕτη ἡ λέξις εἶναι εἰδικῆς σημασίας ἐκφραστική, καὶ δὲν πρέπει ἴσως τὴν ἀνατομίαν νὰ ἀπεχθανώμεθα μόνον καὶ μόνον διότι κατεσκευάσθη ὑπὸ Φράγκων. Εἶδα δ’ ἐγώ ὅτι καὶ ὁ ἰατρὸς Σπυρ. Μαυρογένης ἐν τῷ Φιλολογικῷ Συλλόγῳ Κστπλεως[6] μεταχειρίζεται τήν τε ἀνατομίαν καὶ τὴν ἀνατομὴν διαφόρῳ σημασίᾳ ἑκατέραν καὶ πρὸ αὐτοῦ ἔτι ὁ Δ. Ἀλ. Μαυροκορδάτος ἐν τῷ βιβλίῳ του ἔγραψεν ἐν ἑνὶ καὶ τῷ αὐτῷ στίχῳ, ἐν σελ. ιστ’. τὰς δύο λέξεις κατὰ διάφορον σημασίαν, οὕτως· «ὁ Ῥοῦφος κατεγίνετο εἰς τὴν ἀνατομίαν καὶ ἰδίως εἰς τὴν ἀνατομὴν τῶν ζῴων.» Ταῦτα παρ ἑμοῦ, οὐκ ἰατροῦ ὄντος. Ἂς κρίνῃ δὲ αὐτὸς ὁ πεφωτισμένος δῆμος τῶν ἰατρῶν».[7]

(**) Ο Δημήτριος Μαυροκορδάτος (1802 / 1811 - 1839) ήταν Έλλην καθηγητής πανεπιστημίου, ιατρός και ευεργέτης του Εθνικού Πανεπιστημίου[8]. Ο πρώτος τακτικός καθηγητής του Οθωνείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Πρωτεργάτης της Ανατομίας και Φυσιολογίας στην Ελλάδα.

Εγεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, γόνος της Οικογένειας Μαυροκορδάτου.

Το 1835 μετεκλήθη εν Αθήναις από την Αντιβασιλεία. Εισηγήθηκε και ίδρυσε την Πρακτική Σχολή Ιατρικής και Χειρουργικής (1835), της οποίας έγινε διευθυντής. Παραιτήθηκε και έγινε ο πρώτος καθηγητής της Ανατομίας και Φυσιολογίας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837). Το πρώτο εργαστήριο Ανατομίας που χρησιμοποίησε βρισκόταν στην Πλάκα. Τα όργανά του ήταν δωρεά του ευεργέτη Σίμωνος Σίνα και του βασιλιά Όθωνα. Διαφώνησε με τον υπουργό, υποβιβάστηκε και… ξέσπασαν φοιτητικά θέματα επάνω του… Ήταν μέλος του Ιατροσυνεδρίου (1834), γραμματεύς της Φυσικοϊστορικής Εταιρείας (1835), και ένα από τα 17 ιδρυτικά μέλη στην εναρκτήρια συνεδρία της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών.

Συνέγραψε επίσης:

- «Ότι η Κωνστατνινούπολις πατρίς της πανώλους», περ. Ασκληπιός, τ. Α΄.

- «Περί Καΐγκης ρίζης», αυτόθι, τ. Α΄.

- «Εγχειρίδιο φυσιολογίας» (χειρόγραφο ημιτελές).

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Ελληνική βιβλιογραφία». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.3.2020.

- Παρασκευάς Γ. «Δημήτριος Μαυροκορδάτος: Μια εξέχουσα φυσιογνωμία της Ανατομικής», Ι. Θ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Βλ. Sgantzos M., Tsoucalas Gr., Laios K., Androutsos G., Skandalakis P. «Dimitrios Mavrokordatos (1811-1839), the eve of the Hellenic School of Anatomy in modern era Greece», στο Italian Journal of Anatomy and Embryology, Φλωρεντία, τ. 120, doi:10.13128/IJAE-17812, 2015.

[2] Ο «πάπυρος του Edwin Smith», ένα αρχαίο αιγυπτιακό ιατρικό κείμενο (του 1600 π.Χ.), περιγράφει την καρδιά, τα αγγεία, το ήπαρ, τον σπλήνα, τα νεφρά, τον υποθάλαμο, την μήτρα και την ουροδόχο κύστη, ενώ έδειχνε τα αιμοφόρα αγγεία που αποκλίνουν από την καρδιά. Ο «πάπυρος του Ebers» (1550 π.Χ.) περιελάμβανε την «πραγματεία για την καρδιά», με τα αγγεία που μεταφέρουν όλα τα υγρά του σώματος προς ή από κάθε μέλος του σώματος. Θεωρούνται πρωτόλεια ανατομικά κείμενα. – βλ. Porter R. «The Greatest Benefit to Mankind: A Medical History of Humanity from Antiquity to the Present», εκδ. Harper Collins, 1997.

[3] Αρχαίο ελληνικό ιατρικό έργο, αγνώστου (-ων) συγγραφέα (-έων). Βλ. Gillispie Ch. C. «Dictionary of Scientific Biography», VI, εκδ. Charles Scribner's Sons, Ν. Υόρκη, 1972.

[4] Βλ. Hutton V. «Galen of Pergamum», εγκυκλ. Britannica.

[5] Το έργο του ήταν γνωστό στους ιατρούς της Αναγέννησης, μόνο μέσω της «αραβικής ιατρικής», έως ώτου μεταφράσθηκε από τα ελληνικά, τον 15^ο  αιώνα. ΠΗΓΕΣ: Hutton V. «Galen of Pergamum», εγκυκλ. Britannica. Charon NW, Johnson RC, Muschel LH «Antileptospiral activity in lower-vertebrate sera», Infect. Immun. 12 (6): 1386–91, 1975. Brock Ar. J. (μτφρ.) «Galen. On the Natural Faculties», Εδιμβούργο, 1916. Boas M. «The Scientific Renaissance 1450–1630», εκδ. Fontana, 1962, 1970.

[6] Κωνσταντινουπόλεως.

[7] βλ: Κουμανούδης, Λ. Πατούσας 738.—Βόσπ. ἐν Βορ. 10.—Ἀδ. Κορ. 11.—Ἀναστ. ἱερ. Οἰκ. 14.—Ν. Πίκ.—Γρ. Ζαλίκ Λεξ.—Ἑλ. κώδ.—Δ. Α. Μαυροκορδ. 36.—Κ. Ζαβιτζιάν. 44—Δαμ. Γ.—Θ. Ἀφεντ. 53.—Γ. Μακκᾶς 74.—Γ. Καραμήτσ. 79.—Ν. Κοντ. λ. 89.—Παῦλ. Ἰω. 92.—Ἀγ. Βλ. λ. 97. Cael. Aur. CP 1.8.57. Zepos IV 465.

[8] Κληροδότησε όλην του την περιουσία στο Εθνικό Πανεπιστήμιο για την ίδρυση δύο υποτροφιών Ιατρικής ετησίως, για τους δύο πτωχώτερους φοιτητές της Ιατρικής Σχολής.

ΠΡΩΤΟ βιβλιο ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ Ελλαδα ανατομια, ανατομη ανατομικη, ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ ανθρωπινο σωμα Αθηνα Ραλλης, 1836 ξυλογραφη βινιετα μνημειωδες εργο ελληνικα ορολογια αρχαια Ελλαδα ανατεμνω τεμνω = κοβω Αριστοτελης σπονδυλωτα ζωων πατερας ζωο, μυς σκελετος Ιπποκρατειος Κωδικας ιπποκρατης Πραξαγορας αρτηρια φλεβα Ηροφιλος και Ερασιστρατος 4ος αιωνας πΧ ανατομικες περιγραφες, Αλεξανδρεια, μακεδονικη δυναστεια Πτολεμαιοι επιστημων ανατομος ιατρος Γαληνος Περγαμος 2ος μΧ κλινικος, πειραματικος φυσιολογος, συγγραφεας φιλοσοφος πραγματεια σχεδια σχεδιο σκυλος Τριανταφυλλιδης μαθημα κατασκευη του σωματος σωμα μελετη ερευνα ανθρωπου / ζωου / φυτου φυτο προσεκτικη εξεταση γαλλικα Κουμανουδης Κοντος Σωκρατης 1874, Λογιος Ερμης 1876, αρχαια λεξη Παπα Ιωωννου παπαιωανοου Γαλλικη τεχνη νεκροτομια Κερκυρα εκδοση Νομοτεχνικο λεξικο 1840 Φραγκοι Μαυρογενης Φιλολογικος Συλλογος Κστπλεως Ρουφος ιατροι 1802 / 1811 - 1839 ελλην καθηγητης πανεπιστημιου, ευεργετης Εθνικο Πανεπιστημιο πρωτος τακτικος καθηγητης Οθωνειο Πανεπιστημιο Αθηνων Φυσιολογια Κωνσταντινουπολη, Οικογενεια Μαυροκορδατου 1835 Αθηναις Αντιβασιλεια Πρακτικη Σχολη Ιατρικης Χειρουργικης διευθυντης Παραιτηση Αθηνα 1837 εργαστηριο Πλακα οργανα δωρεα ευεργεσια Σινας βασιλιας οθωνας οθων, διαφωνια υπουργος υποβιβασμος φοιτητικα φοιτητες φοιτητικο κινημα Ιατροσυνεδριο 1834, γραμματευς Φυσικοιστορικη Εταιρεια 1835 ιδρυτικο μελος εναρκτηρια συνεδρια Ιατρικη Εταιρεια Αθηνων ιδρυτικα μελη Κωνστατνινουπολις πατρις πανωλη περιοδικο Ασκληπιος, πανωλις Περι Καιγκης ριζης Καιγκη ριζα Καιγκα ριζες Εγχειριδιο φυσιολογιας χειρογραφο ημιτελες παπυρος του Edwin Smith εντουιν σμιθ αρχαιο αιγυπτιακο ιατρικο κειμενο 1600 καρδια, αγγεια, ηπαρ, συκωτι σπληνα, σπλην νεφρα, υποθαλαμος, μητρα ουροδοχος κυστης, αιμοφορα αγγειο εμπερς Ebers 1550 υγρα σωματος αγνωστος συγγραφεας Αναγεννηση αραβικη ελληνικα, 15ος Κωνσταντινουπολεως Κληροδοτημα περιουσια υποτροφια πτωχος φοιτητης Ιατρικη Σχολη

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ