Ο χώρος βρίσκεται στον
οικισμό της Παλαιόπολης, στο μέσο περίπου της δυτικής ακτής της Άνδρου. - ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΑΝΔΡΟ, ΕΔΩ.
Η ενάλια γεωλογική έρευνα
Η έρευνα στο βυθισμένο αρχαίο λιμάνι είχε σκοπό να εντοπισθεί η ακτογραμμή κατά την αρχαιότητα και η σχέση του λιμανιού με την αγορά της πόλης.
Το αρχαίο βυθισμένο λιμάνι. |
Η επιφανειακή έρευνα (1985-1986, 1989-1991, 1993)
Σκοπός της επιφανειακής
έρευνας ήταν να καθοριστούν τα όρια και η έκταση της αρχαίας πόλης, με τον
εντοπισμό της πορείας του οχυρωματικού περιβόλου. Παράλληλα επισημάνθηκαν
λείψανα 55 κτιρίων, 101 μεμονωμένων τοίχων, 18 λαξευτών στο βράχο ή κτιστών
τάφων, ποικίλα λαξεύματα και τρεις επιγραφές χαραγμένες σε βράχους. Η οχυρωμένη
περιοχή ήταν περίπου τετρακόσια στρέμματα, ενώ οι ζωτικοί χώροι ήταν ακόμη
περισσότερο περιορισμένοι. Φαίνεται ότι μεγάλο μέρος της οχυρωμένης έκτασης δεν
ήταν δομημένο και δεν υπήρχε ουσιαστική διάκριση μεταξύ άστεως και χώρας.
Η μορφή της πόλης
υπαγορεύθηκε από τη διαμόρφωση του εδάφους, καθώς η έντονη κατωφέρειά του
κατέστησε απαραίτητη την κατασκευή πολλών ανδήρων. Η πόλη ήταν διαρθρωμένη σε
τέσσερις ζώνες. Το κέντρο της, η αγορά, βρισκόταν στην επίπεδη έκταση μπροστά
στην παραλία. Υψηλότερα στην πλαγιά υπήρχε περιοχή με σημαντικά δημόσια κτήρια
και ιερά, ενώ δυτικότερα εκτεινόταν μια οικιστική περιοχή. Μια τέταρτη ζώνη
εντοπίσθηκε προς την περιοχή της Ακρόπολης. Τα αρχαιότερα λείψανα
χρονολογήθηκαν στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.
Κατά τη διάρκεια της έρευνας οι φοιτητές που συμμετείχαν ασκήθηκαν στις μεθόδους της επιφανειακής έρευνας.
Η ανασκαφική έρευνα (1987 - 1988, 1990 και εξής)
Η ανασκαφική έρευνα διεξήχθη
σε τρία σημεία της περιοχής
1. Στο χώρο της αγοράς της
αρχαίας πόλης (1987-1988, 1990 και εξής).
2. Στην «Πόρτα», μια από τις
πύλες του τείχους (1987-1988).
3. Στη θέση «του Πλάτου», στο
δυτικό άκρο της αρχαίας πόλης (1987-1988).
Η αρχαία αγορά. |
Αγορά
Η ανασκαφή στο χώρο της
αγοράς της Άνδρου έχει αποκαλύψει τμήματα τριών πλακόστρωτων δρόμων και
τεσσάρων κτηρίων, τα οποία είχαν οικοδομηθεί σε δύο άνδηρα με υψομετρική
διαφορά 4 μέτρων. Στο επάνω άνδηρο ανασκάπτεται κτήριο, που διέθετε εσωτερική
περίστυλη αυλή, μνημειακή είσοδο με τέσσερις κίονες στην πρόσοψη και ημιυπόγειο
χώρο, που όπως δείχνουν τα ευρήματα φαίνεται ότι αποτελούσε βοηθητικό χώρο
ψαραγοράς.
Ανατολικά του κτηρίου αυτού
έχει αποκαλυφθεί μεγάλο τμήμα στοάς, το ανατολικό άκρο της οποίας είχε
ερευνήσει το 1956 ο καθηγητής Κοντολέων. Μεταξύ των δύο κτηρίων παρεμβάλλεται
πλακόστρωτος ανηφορικός δρόμος, με βαθμίδες, ενώ κάθετα σε αυτόν υπήρχε ένας αρχαιότερος
παρόμοιος δρόμος, με κτιστό αποχετευτικό αγωγό. Τα κτήρια οικοδομήθηκαν μάλλον
στα τέλη του 3ου ή τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. και εξυπηρετούσαν
δραστηριότητες της αγοράς. Το κτήριο με την εσωτερική αυλή ήταν πιθανώς η αγορά
τροφίμων, κρεάτων και ψαριών. Επάνω στο οικοδόμημα αυτό κτίστηκε αργότερα, ίσως
στον 3ο αιώνα μ.Χ. ένα ακόμη κτήριο, από το οποίο σώζονται τμήματα τοίχων.
Στο κάτω άνδηρο ανασκάπτεται
μια δεύτερη στοά, από την οποία έχει αποκαλυφθεί μικρό τμήμα, και ένας ακόμη
πλακόστρωτος δρόμος, με καλοχτισμένο αποχετευτικό αγωγό, που χρονολογούνται
επίσης στα τέλη του 3ου ή τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ.
Η αγορά αναπτύχθηκε λοιπόν σε
άμεση γειτνίαση και στραμμένη προς το λιμάνι, το οποίο συνέβαλε σημαντικά στην
ανάπτυξη της πόλης και της οικονομίας της.
Οι οικοδομικές φάσεις που
διαπιστώθηκαν στα κατάλοιπα μαρτυρούν εκτεταμένη οικοδομική δραστηριότητα στην
αγορά από τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., η κύρια όμως φάση είναι αυτή του κτηρίου
με την αυλή και των δύο στοών, του τέλους του 3ου ή των αρχών του 2ου αιώνα
π.Χ., που ενδεχομένως μπορεί να σχετισθεί με κάποια ανοικοδόμηση της αγοράς
μετά την άλωση της πόλης το 199 π.Χ., από τις δυνάμεις της Ρώμης και του
Περγάμου, μετά την οποία το νησί παραχωρήθηκε στο βασιλέα του Περγάμου Ατταλο
Α΄.
Τον ελεύθερο χώρο μπροστά στα
κτήρια και τους δρόμους καταλάμβαναν επιβλητικά μνημεία, όπως φανερώνει η
ανεύρεση αγαλμάτων, επιγραφών, διαφόρων βάθρων τιμητικών ανδριάντων, εξεδρών ή
μαρμάρινου ρολογιού. Επίσης τα τέσσερα αγάλματα που βρέθηκαν στο χώρο, τα δύο παλαιά
ευρήματα ο Ερμής και το γυναικείο του τύπου της Μεγάλης Ηρακλειώτισσας και τα
δύο νεώτερα, ένα ανδρικό και ένα γυναικείο άγαλμα, είχαν ανεγερθεί μάλλον σε
μνημεία-ηρώα επιφανών νεκρών.
Περί τα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ. κατασκευάσθηκε ένας μάκελλος, όπως μας πληροφορεί επιγραφή, μάλλον από το δήμο των Ανδρίων και αφιερώθηκε στο Μάρκο Αυρήλιο και πιθανότατα στον αυτοκράτορα Αντωνίνο Ευσεβή. Ενδεχομένως η οικοδόμησή του θα μπορούσε να σχετισθεί με την ανοικοδόμηση ίσως του κτηρίου με την περίστυλη αυλή, μετά τον καταστροφικό σεισμό του 142/143 μ.Χ.
Η αλλαγή της χρήσης του χώρου
ως εμπορικού και διοικητικού κέντρου είχε ήδη συντελεσθεί το δεύτερο μισό του
5ου αιώνα μ.Χ., όταν οικοδομήθηκε η Βασιλική στο κάτω άνδηρο, επάνω στις
προγενέστερες κατασκευές, τη στοά και τον πλακόστρωτο δρόμο.
Η Βασιλική, ίσως ο
μητροπολιτικός ναός της Άνδρου, ήταν τρίκλιτη, με εξαίρετης τέχνης πλούσιο
γλυπτό διάκοσμο, ενώ το δάπεδό της καλυπτόταν από ψηφιδωτό, με φυτικά και
γεωμετρικά θέματα. Κατά τον 6ο αιώνα το οικοδόμημα καταστράφηκε από σεισμό,
μάλλον το μεγάλο σεισμό του 552. Στο δεύτερο μισό του αιώνα αυτού κτίστηκε στο
μεσαίο κλίτος της Βασιλικής επιμήκης μονοκάμαρος ναός, αμελούς τοιχοποιίας.
Ισως στις αρχές του 7ου αιώνα, λίγο πριν εγκαταλειφθεί η πόλη, κτίστηκαν γύρω από
το το μικρό αυτό ναό πρόχειρες κατασκευές, μάλλον σπίτια.
Οι κάτοικοι φαίνεται ότι
εγκατέλειψαν την πόλη στις αρχές του 7ου αιώνα και μετοίκησαν στην ασφαλέστερη
ενδοχώρα, γύρω από τη Μεσαριά, που αποτέλεσε κατά τα μεσοβυζαντινά χρόνια και
το κέντρο του νησιού.
Για την προστασία των κτηρίων της Αγοράς έχουν ήδη πραγματοποιηθεί και βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες στερέωσης και συντήρησης.
Αρχαία πύλη του τείχους της Παλαιαπόλεως. |
Πύλη τείχους
Η έρευνα σε πύλη, που θεωρούνταν είσοδος ναού, απέδειξε ότι ανήκει στο ανατολικό τείχος και κτίστηκε κατά τον 4ο αιώνα π.Χ.
Ιδιωτικές οικίες
Στο δυτικό μέρος της πόλης,
αποκαλύφθηκαν σε μεγάλο βάθος λείψανα σπιτιών, που ήταν σε χρήση από τον 4ο
αιώνα π.Χ.
Η ανασκαφή έδωσε σημαντικά στοιχεία για την καθημερινή ζωή των Ανδρίων και την οικονομία της πόλης. Διαπιστώθηκε η εγκατάλειψη των κτηρίων πιθανότατα στο 2ο αιώνα π.Χ., η οποία ενδεχομένως σχετίζεται με την άλωση της πόλης από τις συμμαχικές δυνάμεις της Ρώμης και του Περγάμου, το 199 π.Χ.
Η πρώτη ανασκαφική έρευνα στην Παλαιόπολη έγινε το 1830 από τον αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη, στο χώρο της αγοράς της αρχαίας Άνδρου. Ακολούθησαν διάφορες δημοσιεύσεις για τις αρχαιότητες του χώρου (των Th. Sauciuc, Δ. Πασχάλη κά.). Αρχικά το 1935 και αργότερα το 1956 ο καθηγητής Ν. Κοντολέων αποκάλυψε τμήμα στοάς στο χώρο της αγοράς. Η νεώτερη έρευνα άρχισε το 1985 και της ανασκαφικής προηγήθηκε επιφανειακή. Η εξερεύνηση του χώρου συμπληρώθηκε και με ενάλια γεωλογική έρευνα (2006, υπεύθυνος δρ. Ν. Μουρτζάς).
αρχαιολογική έρευνα στην Παλαιόπολη διεξάγεται από το 1985. Αρχικά την ερευνητική ομάδα αποτελούσαν μεταπτυχιακοί και προπτυχιακοί φοιτητές του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με διευθυντές τους καθηγητές Μ. Τιβέριο και Λ. Παλαιοκρασσά. Από το 1991 η ανασκαφή διεξάγεται μόνο από το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Διευθύντρια: καθηγ. Λ.
Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα
Συνεργάτες: καθ. Ν. Γκιολές, Α.-Μ. Αναγνωστοπούλου, δρ. Ευ. Βιβλιοδέτης, Α. Βλαχάκη, Ν. Παλαιοκρασσά (αρχαιολόγοι ΥΠΠΟΤ), Γ. Καλλιοντζής, Στ. Λεκάκης, Ει. Μαραθάκη, Ει. Περβολαράκη, Κ. Τζαβελοπούλου (μεταπτυχιακοί φοιτητές), Ε. Λαμπρινού (αρχιτέκτων ΥΠΠΟΤ), δρ. Ν. Μουρτζάς (γεωλόγος).
ΠΗΓΗ: ΕΚΠΑ. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.1.2021.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΛΑΙΑΠΟΛΕΩΣ ΑΝΔΡΟΥ:
Λ. Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα, Παλαιόπολις Άνδρου Ι, Τα οικοδομικά, Από την προανασκαφική έρευνα (Άνδρος 1996).
Λ. Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα (εκδ.), Παλαιόπολη Άνδρου, Είκοσι χρόνια ανασκαφικής έρευνας (Αθήνα 2007), με συμβολές των Α.-Μ. Αναγνωστοπούλου, Ευ. Βιβλιοδέτη, Ει. Μαραθάκη, Ν. Παλαιοκρασσά και Ν. Μουρτζά.
Άρθρα-Εκθέσεις
Ν. Γκιολές, «Ανασκαφές στην παλαιοχριστιανική βασιλική της αγοράς στην Παλαιόπολη της Άνδρου», στο: Δ. Κυρτάτας, Λ. Παλαιοκρασσά – Κόπιτσα, Μ. Τιβέριος (επιμ.), Εύανδρος, Τόμος εις μνήμην Δημητρίου Ι. Πολέμη (Άνδρος 2009), 155-176.
Λ. Παλαιοκρασσά-Kόπιτσα, «Στοιχεία από την προανασκαφική έρευνα στην αρχαία Άνδρο», Πρακτικά του Α΄ Κυκλαδολογικού Συνεδρίου, Τα περί Άνδρου, Άνδρος 5-9 Σεπτεμβρίου 1991, Ανδριακά Χρονικά 21 (1993), 117-141.
Λ. Παλαιοκρασσά, «Το αρχαιολογικό έργο στην Παλαιόπολη Άνδρου», Παρουσία Ι΄(1994), 559-578.
Λ. Παλαιοκρασσά-Kόπιτσα, «H αρχαία πόλη της Άνδρου», στο: Άνδρος και Xαλκιδική, Πρακτικά Συμποσίου, Άνδρος 23 Aυγούστου 1997, Ανδριακά Χρονικά 29 (1998), 57-78.
Λ. Παλαιοκρασσά, Aνασκαφή Παλαιόπολης, Άγκυρα, Δελτίο της Kαϊρείου Bιβλιοθήκης 1 (Άνδρος 2001), 227-232.
Λ. Παλαιοκρασσά – Κόπιτσα, «Από την πλαστική της Άνδρου», Άγαλμα. Μελέτες για την αρχαία πλαστική προς τιμήν του Γιώργου Δεσπίνη (Θεσσαλονίκη 2001), 79-88.
Λ. Παλαιοκρασσά – Κόπιτσα, «Ψήφισμα προς τιμήν Ανδρίων δικαστών», HOROS 14-16, 2000-03, 297-305, πίν. 73-74.
Λ. Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα, «Ανασκάπτοντας την Αγορά της αρχαίας Ανδρου», Αγκυρα, Δελτίο της Καϊρείου Βιβλιοθήκης 2 (2004), 121-148.
Λ. Παλαιοκρασσά – Κόπιτσα, «Πυθώνυμος Νικοκράτους, Ενας επιφανής Άνδριος», στο: Δ. Κυρτάτας, Λ. Παλαιοκρασσά – Κόπιτσα, Μ. Τιβέριος (επιμ.), Εύανδρος, Τόμος εις μνήμην Δημητρίου Ι. Πολέμη (Άνδρος 2009), 33-50.
Μ. Α. Τιβέριος, «Από την οχύρωση της αρχαίας Άνδρου», Πρακτικά του Α΄ Κυκλαδολογικού Συνεδρίου, Τα περί Άνδρου, Άνδρος 5-9 Σεπτεμβρίου 1991, Ανδριακά Χρονικά 21 (1993), 209-231.
Μεταπτυχιακές εργασίες με υλικό της ανασκαφής
E. Γεωργίου, Παλαιόπολις
Άνδρου: Tα νομίσματα των ανασκαφών 1988-2001 (Πανεπιστήμιο Αθηνών 2002).
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook