Αστράγαλοι με αρχαία ελληνική γραφή, βρέθηκαν στο Ισραήλ - του Γ. Λεκάκη

Αστράγαλοι

με αρχαία ελληνική γραφή,

βρέθηκαν στο Ισραήλ

Του Γιώργου Λεκάκη

Για τους κατοίκους της αρχαίας Μαρίσης (*), η οποία ευρίσκεται στην έκταση που κατέχει το νυν νότιο Ισραήλ, τα οστά ζώων, που μπορεί να φαίνονται σαν άχρηστα υπολείμματα, που προορίζονταν για τα σκουπίδια, χρησιμοποιήθηκαν για να παίξουν παιγνίδια και να έρθουν σε επαφή με τους θεούς των αρχαίων Ελλήνων.

Οι αρχαιολόγοι που εργάζονται σε μια σειρά από τεχνητές σπηλιές στο κάτω μέρος αυτής της πάλαι ποτέ πολυσύχναστης ελληνικής μητρόπολης (των κακώς λεγομένων ελληνιστικών χρόνων) έχουν αποκαλύψει περισσότερα από 600 αστραγάλους ή αρθρώσεις οστών ζώων.

Τα καπρίδια, τα πρόβατα, οι κατσίκες, οι αγελάδες, οι χοίροι, τα βοοειδή, έχουν κόκκαλα που είναι εξάπλευρα και συμμετρικά, και έτσι χρησιμοποιούνταν συχνάκις ως ζάρια, σε μεγάλο μέρος της αρχαιότητας. Αν και οι αστράγαλοι βρίσκονται συνήθως σε όλον τον κόσμο, μια τόσο μεγάλη συλλογή είναι κατά τα άλλα άγνωστη, σε τοποθεσίες που χρονολογούνται τον 4ο - 2ο αιώνα π.Χ. – την κακώς λεγομένη «ελληνιστική» περίοδο - στο Λεβάντε.

Οι δε διαστάσεις τους είναι περίπου 2,5 εκατ. μήκος και 0,5 εκατ. ύψος.

Καθώς οι αρθρώσεις χρησιμοποιούνταν για ψυχαγωγία, παιγνίδια και θρησκευτικούς σκοπούς, εξηγεί ο αρχαιολόγος κ. Ian Stern από το Πανεπιστήμιο της Χάιφα, η δημοτικότητα των αστραγάλων / astragali μιλά για την ζωή μιας κοσμοπολίτικης πόλεως που κατοικείται από εντόπιους Έλληνες-Ιδουμαίους (όπως ελέγοντο πλέον οι Εδωμίτες), που ζουν δίπλα-δίπλα με άραβες, Φοίνικες και Αιγυπτίους.

Πολλοί αστράγαλοι λειάνθηκαν και γυαλίστηκαν. Άλλοι τρυπήθηκαν και γέμισαν με μόλυβδο για να γίνουν πιο βαριοί και έτσι μπορούσαν να… σκορπιστούν πιο ομοιόμορφα, είτε πετάγονταν σε ένα τραπέζι, είτε πετάγονταν στον αέρα. Μερικοί ήταν κατασκευασμένοι από υαλί ή μπρούτζο, και άλλοι ήταν χαραγμένοι με γράμματα, επιγραφές ή γεωμετρικά σχήματα.

Ένας μεγάλος αριθμός από τους «Maresha astragali» (όπως λέγονται πια) είναι χαραγμένοι στα ελληνικά, με τα ονόματα των θεών και των θεαινών. Αυτά περιλαμβάνουν:

        - την Νίκη - την θεά της νίκης,

        - τον Έρωτα και την μητέρα του, Αφροδίτη - και οι δύο θεότητες της αγάπης και του έρωτος - καθώς και

        - την Ήρα -  την προστάτιδα θεά της εστίας και του γάμου.

«Ενώ οι αστράγαλοι χρησιμοποιούνταν συνήθως για παιγνίδια και τυχερά παιγνίδια», λέει ο κ. Στερν, «πολλοί από αυτούς που ανακαλύφθηκαν στην Μαρίση βρέθηκαν σε βωμούς, με μαντικά κείμενα γραμμένα στα αραμαϊκά (επίσης διάλεκτος της ελληνικής) και άλλα λατρευτικά υλικά, που δηλώνουν ότι χρησιμοποιήθηκαν με τελετουργικό τρόπο».

(*) Η Μαρίση > Maresha, Marisa, Marissa, Marisē βρίσκεται στην περιοχή Shephelah του Ισραήλ, στους πρόποδες των Ιουδαίων βουνών. Από το 586 π.Χ. ανήκει στους Ιδουμαίους. Με την έλευση του Μεγάλου Αλεξάνδρου η πόλη εποικίστηκε από απόστρατους Έλληνες στρατιώτες, όπως συνηθιζόταν τότε. Οι Διάδοχοι πιθανότατα ξανάκτισαν την πόλη. Έτσι η Μαρίση έφτασε στο απόγειό της, εξελισσόμενη ως ελληνική πόλη. Με την έλευση του ελληνισμού πολιτισμού, το μοτίβο των οικισμών άλλαξε, όπως παντού στην περιοχή, και η πόλη επεκτάθηκε πολύ πέρα ​​από τους περιορισμούς της οχυρωμένης πόλεως. Η Μαρίση έγινε το κέντρο μιας διοικητικής περιφέρειας στην Πτολεμαϊκή Μακεδονική Αυτοκρατορία. Η πόλη πέρασε υπό την κυριαρχία των Σελευκιδών, μαζί με την υπόλοιπη περιοχή, μετά την νίκη του Αντιόχου Γ' στο Πάνιον (198 π.Χ.) κατά τον 5^ο Συριακό Πόλεμο. Έγινε κέντρο μιας διοικητικής περιφέρειας των Σελευκιδών Μακεδόνων. Τα θραύσματα της «στήλης του Ηλιοδώρου», που βρέθηκαν σε αυτήν, δείχνουν ότι τα ιερά της περιοχής ετέθησαν υπό τον αυστηρό έλεγχο των νέων Σελευκιδικών Αρχών.

Είχε ναό αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Οι πάπυροι του Ζήνωνος του Καυνίου λένε ότι τον 3^ο αιώνα π.Χ., η πόλις ευρίσκετο υπό τον έλεγχο των Λαγιδών. Δεκάδες τάφοι έχουν βρεθεί κοντά στην Μαρίση. Μαρτυρούν τους στενούς δεσμούς της Παλαιστίνης με την πτολεμαϊκή-μακεδονική Αίγυπτο τον 3^ο αιώνα π.Χ. και την σχέση της με την Αλεξάνδρεια.

Η πόλις το 40 π.Χ. κατεστράφη από τους Πάρθους και δεν ξανακτίστηκε ποτέ στην συνέχεια. Αυτό συνέβη κατά την διάρκεια της εμφύλιας ελληνικής διαμάχης για την εξουσία μεταξύ του Ηρώδη - ο οποίος ήταν Ιδουμαϊκής καταγωγής και απολάμβανε την υποστήριξη της Ρώμης, ως βασιλιάς της Ιουδαίας - και του τελευταίου ηγεμόνα των Ασμονέων, του Αντιγόνου, ο οποίος ήταν σύμμαχος με τους Πάρθους. Οι οικογένειες του Ηρώδη και του Κωστοβάρου, του κουνιάδου του, πιθανότατα κατάγονταν από την Μαρίσα.

Γι’ αυτό σημειώνει ο Ευσέβιος στο «Ονομαστικόν» του: «Η Μαρίση της Φυλής του Ιούδα, τώρα είναι μια ερημική τοποθεσία, περίπου 2 μίλια από την Ελευθερόπολη (Μπέιτ Γκούμπριν)».

Ανασκάφηκε για πρώτη φορά το 1898-1900 από τους Βρετανούς αρχαιολόγους Bliss και Macalister, για λογαριασμό του Palestine Exploration Fund. Και ξανά, μετά το 1989, από τον Ισραηλινό αρχαιολόγο Amos Kloner (**) για λογαριασμό της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων. Αλλά τα περισσότερα από τα αντικείμενα της βρετανικής ανασκαφής βρίσκονται σήμερα στα Αρχαιολογικά Μουσεία της Κωνσταντινούπολης!

ΠΗΓΗ: J. A. LOBELL «Roll of the Knucklebones», Νοέμ./Δεκ. 2022 AJA, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.11.2022.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 

- Dov Gera «Olympiodoros, Heliodoros and the Temples of Koilē Syria and Phoinikē», στο Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik,‎ JSTOR 20756676, 2009.

- (**) Kloner Am. «Maresha excavations final report I: subterranean complexes 21, 44, 70», εκδ. Autorité des antiquités d'Israël, coll. IAAR, αρ. 17, Ιερουσαλήμ 2003.

- Lepinski N. (n.d.) «Tell Maresha», στο Ben-Yosef, Sefi (επιμ.) Israel Guide - Judaea (A useful encyclopedia for the knowledge of the country)», vol. 9, εκδ. Keter Publishing House, in affiliation with the Israel Ministry of Defence, Ιερουσαλήμ.

- Peters J. P., Hermann Thiersch «Painted Tombs in the necropolis of Marissa (Marêshah)», Palestine Exploration Fund, Λονδίνο, 1905.

Εξαπλευρο συμμετρικος αστραγαλος αρχαια ελληνικη γραφη, Ισραηλ Μαριση Ισραηλ, οστα ζωων, παιγνιδια θεοι αρχαιοι Ελληνες αρχαιολογος τεχνητη σπηλια τεχνητο σπηλαιο ελληνικη μητροπολη ελληνιστικα χρονια αστραγαλοι αρθρωση οστο ζωου καπριδιο, προβατο, κατσικα, αιγα αγελαδα χοιρος, βοοειδη κοκκαλο εξαπλευρα συμμετρια ζαρια, ζαρι αρχαιοτητα συλλογη αγνωστη, 4ος 2ος αιωνας πΧ ελληνιστικη περιοδος Λεβαντε αρθρωσεις ψυχαγωγια, παιγνιδι, θρησκευτικος σκοπος, αρχαιολογια Στερν Ian Stern Πανεπιστημιο της Χαιφα, αστραγαλοι astragali ζωη κοσμοπολιτικη Ελληνες Ιδουμαιοι Εδωμιτες εδωμ αραβες, Φοινικες και Αιγυπτιοι λειανση τρυπημα μολυβδος υαλι μπρουτζος, χαραγμα γραμματα, επιγραφη γεωμετρικα σχηματα γεωμετρικο σχημα Maresha astragali ελληνικα θεος θεαινα θεα Νικη Ερωτας Αφροδιτη θεοτητες Ηρα προστατιδα εστια γαμος παιχνιδια τυχερα παιχνιδι βωμος, μαντικα κειμενα μαντεια αραμαικα διαλεκτος ελληνικη γλωσσα λατρεια τελετουργια σεφελα Shephelah Ιουδαια βουνα ορη 6ος 586 Ιδουμαιοι Μεγας Αλεξανδρος εποικοι αποστρατος Ελληνες στρατιωτης, Διαδοχοι ελληνισμος πολιτισμος οικισμος οχυρο Πτολεμαικη Μακεδονικη Αυτοκρατορια Σελευκιδες Αντιοχος Γ πανιο Πανιον 198 5ος Συριακος Πολεμος Μακεδονες θραυσμα στηλη του Ηλιοδωρου ιερο Πτολεμαιοι Μακεδονια ναος ιερον Απολλωνας Απολλων παπυρος Ζηνωνας ζηνων Καυνιος καυνος 3ος Λαγιδες ταφοι ταφος Παλαιστινη πτολεμαιος Αιγυπτος Αλεξανδρεια αιγυπτου, 40 Παρθοι εμφυλια ελληνικη διαμαχη εμφυλιος εξουσια Ηρωδης Ιδουμαια Ρωμη βασιλιας Ιουδαια ηγεμονας Ασμονεοι Ασμοναιοι Αντιγονους Παρθια Κωστοβαρος Ευσεβιος Ονομαστικον ονομαστικο Φυλη του Ιουδα, ερημος Ελευθεροπολη Μπειτ Γκουμπριν / Beit Gubrin ανασκαφη 1898 1900 Βρετανος αρχαιολογια μπλις Bliss μακαλιστερ Macalister, Palestine Exploration Fund 1989, Ισραηλινος κλονερ Amos Kloner αντικειμενο βρετανια ανασκαφες Αρχαιολογικο Μουσειο της Κωνσταντινουπολης Κωνσταντινουπολη Ολυμπιοδωρος Olympiodoros, ηλιοδωρος Heliodoros ναοι Κοιλη Συρια Temples of Koile Syria and Phoinike φοινικη τελ τελλ Tell Maresha τυμβος τυμβοι ζωγραφικη Painted Tombs νεκροπολις νεκροπολη necropolis

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ