Πηγάδι στην Σικελία έκρυβε την Φεραία Αρτέμιδα, από τις Φέρες Θεσσαλίας! - του Γ. Λεκάκη

Πηγάδι στην Σικελία

έκρυβε την Φεραία Αρτέμιδα,

από τις Φέρες Θεσσαλίας!

Του Γιώργου Λεκάκη

Αυτή η γυναικεία ανάγλυφη εικόνα (και όχι προτομή) σε πολύχρωμη τερακότα, βρέθηκε στο λεγόμενο «Πηγάδι της Αρτέμιδος / Pozzo di Artemis», στις Συρακούσες της Σικελίας[1]. Είναι έργο τέχνης του 4^ου αιώνα π.Χ. Εκτίθεται στο Περιφερειακό Αρχαιολογικό Μουσείο Συρακουσών «Paolo Orsi».

Το «Πηγάδι της Άρτεμης» ήταν ένα πηγάδι γεμάτο με… απορρίμματα αναθημάτων και αναθηματικών υλικών (κεραμικά, πήλινα αγαλματίδια και πολύχρωμες ανάγλυφες εικόνες), αληθινά ex voto, που δήλωναν την παρουσία, τον 4^ο - 3^ο αιώνα π.Χ., ενός τόπου λατρείας, ένα ιερό της θεάς του κυνηγιού για τους Έλληνες, της Άρτεμης, και των χθονίων θεοτήτων.

Από αυτό το πηγάδι, λοιπόν, προέρχεται αυτή η μεγάλη ανάγλυφη εικόνα, κομψής και εκλεπτυσμένης γυναικείας μορφής, που ζωντανεύει από μια ζωηρή πολυχρωμία, ένα απόλυτο μοναδικό στοιχείο όσον αφορά την ποιότητά του.

Η γενική εικόνα και η ηρεμία της έκφρασης είναι πλήρως κλασσικά. Το χτένισμα και η περίτεχνη διακόσμηση, η νεανική λάμψη και η απαλότητα των επιπέδων του προσώπου παραπέμπουν στην εικόνα της νύμφης, της κοπέλας που γίνεται γυναίκα, μέσω του γάμου, που είναι το θεμέλιο της πολιτικής ζωής.

Από το πηγάδι αναδύθηκε και ένα αγγείο με αφιέρωση στην θεά Άρτεμη Φεραία, δηλαδή από τις Φέρες, μια πόλη της Θεσσαλίας όπου είναι γνωστό πως λατρευόταν η Άρτεμις και που επιβεβαίωνε την απόδοση του τόπου λατρείας. Έτσι, χωρίς να έχουμε αρχαία γραπτή πηγή μαρτυρίας της σχέσεως Φερών – Συρακουσών, έχουμε αρχαιολογική, που καλύπτει το κενό και προσφέρει νέα στοιχεία στην ιστορία των δύο πόλεων.

Οι Συρακούσιοι είχαν κληρονομήσει από τους Αιολείς την διαδεδομένη λατρεία της Αρτέμιδος. Η Σικελία ήταν στο τρίγωνο - δρόμο Φερών Θεσσαλίας - νήσων των Αιολέων - Αιόλου[2]!

Οι Φερές / Φεραί[3] επήραν το όνομά τους, από τον Φέρητα, το υιό του Κρηθέως, ή από την Φερά, την θυγατέρα του Αιόλου. Ήταν πάρα πολύ σπουδαία αρχαία ελληνικη πόλη. Από τις αρχαιότερες θεσσαλικές πόλεις. Στις όχθες της Βοιβηίδος λίμνης[4]. Ανήκε στην Πελασγιώτιδα Τετραρχία. Είχε ως επίνειόν το λιμάνι των Παγασών (> Παγασητικός κόλπος), αν και απείχε 90 στάδια! Αναφέρεται και από τον Όμηρο[5] στον κατάλογο των πόλεων που πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο. Στην «Ιλιάδα» αναφέρονται τρεις γενεές της βασιλικής οικογένειας των Φερών:

- Εδώ ήταν η οικία του βασιλιά Άδμητου και της συζύγου του, Άλκηστης (ιστορία σχετιζόμενη με τον Ηρακλή, την Άρτεμη, τον Απόλλωνα, τις Μοίρες, τον Άδη)[6], καθώς και τους υιών τους, Ευμέλο / Εύμηλο (που ήταν ένας από τους μνηστήρες της Ωραίας Ελένης και οδήγησε τις αχαϊκές δυνάμεις των Φερών και της Ιωλκού στον Τρωικό εμφύλιο πόλεμο) και Περιμήλη.

- Ο Ορτίλοχος (του Αλφειού και της Τηλεγόνης), ο οποίος απέκτησε τον Διοκλή,

- Ο Διοκλής με την σειρά του απέκτησε δύο γιους, τον Κρέθωνα / Κρήθωνα και τον Ορσίλοχο, που σκοτώθηκαν και οι δύο στην μάχη από τον Αινεία. (*)

(*) Ιλ. Ε ' 541 κ.ε., Σχόλ. Ιλ. Ε' 542b, Οδ. γ' 489 & Σχόλ., Ευστ. Σχόλ. Ιλ. τ. 2 σελ. 145, Παυσ. 4/1.4, 4/30.2, Στράβ. 8/5.8. Ιλ. Ε' 541 κ.ε., Σχόλ. Ιλ. Ε/542b, Οδ. γ ' 489 Παυσ. 4/1.4, 4/30.2. Απολλόδ. 1/9.15-16 & Επ. 3.14, Σχόλ. Ευρ. Άλκ. υπ. I, 265, Σχόλ. Πλάτ. Συμπ. 179b, Υγίν. μύθ. 5 1. Στρ. 10/1.10. Παυσ. 3/18.16. Καλλίμ. Ύμν. 2.49 κ.ε., Νόνν. 10.323 Απολλόδ. 1/9.16, 1/8.2, Σχόλ. Πίνδ. II. 4.224, Απολ. Ρ. 1.49, Σχόλ. Ευρ. Αλκ. 16, Υγίν. μύθ. 14.2, Παυσ. 5/17.9. Απολλόδ. 3/10.4, Διόδ. Σικ. 6/8.1, Ευρ. Άλκ. 1 κ.ε. & Σχόλ. 1.

Η πηγή Υπερεία των Φερών,
όπως την είδε ο Edward Dodwell (1767–1832)
"Vues de Grèc", 1821, σελ 91.

Η πόλις είχε ακρόπολη και μέσα στα τείχη της την γνωστή πηγή της Υπερείας[7], που αναβλύζει ακόμα, βόρεια της κώμης του Βελεστίνου, όπου σώζονται ελάχιστα λείψανα των αρχαίων Φερών. Γύρω από την κρήνη υπήρχαν ναοί.

Γύρω στο 450 π.Χ. η πόλις αναφέρεται και σε επιγραφή των Δελφών.

Στις Φεραί λατρευόταν η Φεραία Άρτεμις. Η σύγχρονη κωμόπολη Βελεστίνο ευρίσκεται επί των αρχαίων Φερών. Είναι η γενέτειρα του Ρήγα Βελεστινλή (Φεραίου).

Είναι σημαντικό επίσης ότι στις Φέρες ευρέθησαν[8] και μια λεγόμενη «ορφική πινακίδα / πλάκα». Ήταν του 4^ου αι. π.Χ. (Εθν. Αρχ. Μουσείο Αθηνών, II C 2). Αυτές ήταν ταφικά κτερίσματα των αρχαίων Ελλήνων, «διαβατήρια» λεπτά χρυσά ελάσματα (διπλωμένα ή τυλιγμένα) τοποθετημένα στα χέρια ή στο στόμα του νεκρού, ή μέσα σε «φυλακτήριο» δεμένο στον λαιμό του νεκρού. Περιείχαν κείμενα με πληροφορίες και οδηγίες προς τον νεκρό, για να περάσει με ασφάλεια στον Άλλο Κόσμο και να αποκτήσει την ευμένεια των θεών!

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις».

- Αριστοτέλης, Παυσανίας Στρ., Πίνδαρος.

- Sammartano R. «L’ “anomalia” della syngheneia con Siracusa ed Epidamno in Magnesia sul Meandro e la “diplomazia della parentelaa” (ὅρμος - Ricerche di Storia Antica)», Dip. di Beni Culturali, Παλέρμο, 2008-2009.

- Rosario Greco «Pagani e cristiani a Siracusa tra il III e il IV secolo D.C.», 1999.

- Κικέρων  / Cicerone «citato in Rosario Greco, Pagani e cristiani a Siracusa tra il III e il IV secolo D.C.».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Οι περισσότεροι άποικοι στις Συρακούσες προέρχονταν από την Κορινθιακή Τενέα, άρα ήταν Τρώες και λάτρεις του θεού Ήλιου-Απόλλωνα. (Οι Κορίνθιοι βρίσκονται στην Ορτυγία / Σικελία, τουλάχιστον από τον 8^ο αι. - 734 π.Χ.) Οι υπόλοιποι άποικοι ήταν Αιολείς από την Θεσσαλία. Μια οικογένεια Συρακουσίων εξ Ελέας διέδωσε την λατρεία της Άρτεμης και της Αρέθουσας στην Σικελία. Η Λητώ / Λατώ, θυγατέρα των Τιτάνων και αδελφή της Αστερίας, έτεκε τους δίδυμους Απόλλωνα, θεό του ήλιου, και της Άρτεμης, θεά του κυνηγιού και της Σελήνης στην νήσο Αστερία, μετέπειτα Σικελία. Η Αρέθουσα είχε ως προστάτη την Άρτεμη. Η πηγή της Αρέθουσας-Αρτέμιδος μετονομάσθηκε σε… Santa Panagia… Ο Αγαθοκλής πήρε το περιδέραιο (που αφιέρωσε ο Διομήδης στην Άρτεμη), και το φορούσε ένα ελάφι (κοσμικό ιερό ζώο της Αρτέμιδος), και το αφιέρωσε στον ναό του Ολυμπίου Διός Συρακουσών. Ο αρχαιότερος πέτρινος ναός στις Συρακούσες ήταν του θεού Ήλιου-Απόλλωνα, και χρονολογείται στον 6^ο αιώνα π.Χ. Είναι επίσης ο αρχαιότερος ναός της Σικελίας σε δωρικό ρυθμό αφιερωμένος σε αυτήν την θεότητα. Το νησί Ορτυγία, σύμφωνα με τους αρχαίους Συρακούσιους, είχε δοθεί από τους θεούς στην δίδυμη αδελφή του Απόλλωνος, την Άρτεμη. Το δε Αρτεμίσιο ιερό ανηγέρθη για την σεληνιακή θεά δίπλα στον ναό της θεάς της σοφίας, Αθηνάς. Κτίσμα που ο Κικέρων περιέγραψε ως το πιο διάσημο από τους αρχαίους ναούς των Συρακουσών! Η πόλις ανακηρύχτηκε από τον αρχαίο κόσμο ως «η ιερή γη της σεληνιακής θεάς Άρτεμης» και αυτό έκανε τους κατοίκους της εκλεκτούς! Φυσικά η Άρτεμις εικονιζόταν στα νομίσματα της πόλεως.

Στην Σικελία η Άρτεμις ελατρεύετο και:

        - στην Αμήστρα (νυν Amestrato), όπου εικονίζόταν και στ ανομίσματά της,

και

        - στον Σελινούντα (αποικία Μεγαρέων – τα Μέγαρα είχαν ως προστάτη τους τον Απόλλωνα και την Άρτεμη). Οι Μεγαρείς είχαν ιδρύσει «προϊστορικά» πολλές αποικίες στην Σικελία με το όνομα Ύβλα / Ibla Ο βασιλιάς τους ελέγετο υβλών – ίσως αξιωματικός τίτλος όπως φαραώ, μίνως, κλπ. Στα Υβλαία όρη παρήγετο το περίφημο μέλι Υβλαίων (παράγεται ακόμα και σήμερα). Οι Υβλαίοι Μεγαρείς ελάτρευαν μια θεά που το όνομα της χάθηκε στα χάη των χρόνων, αλλά συνέχιζε να ανήκει στον λαό της και γι' αυτό είναι γνωστή ως η Υβλαία / Iblean θεά (μια Μεγάλη Μητέρα, Κυρία της Άνοιξης, Κυρία του Κάτω Κόσμου, μετέπειτα, επί Δωδεκαθέου Περσεφόνη, Άρτεμις > Φλώρα (επί ρωμ.). Αποκαλούσαν τις ιέρειες της, «μέλισσες της Δήμητρας». Ήταν μυημένες στην χθόνια θεά της γονιμότητας για τους Έλληνες, και την ίδια την Κόρη. (Η μέλισσα είναι χαρακτηριστικό ιερό ζώο-σύμβολο πολλών θεοτήτων, όπως της Μεγάλης Μητέρας, της Μητέρας των Θεών, την Άρτεμη, την Δήμητρα, την Κυβέλη, κ.ά.).

[2] Αἰολίη νῆσος / Αιολίδες Νήσοι / Νησιά του Αιόλου / Αρχιπέλαγος των Αιολίδων / Isole Eolie / Isuli Eoli: Σύμπλεγμα 8 μικρών νησιών και αρκετών ακόμα μικρονησίδων, νότια της Τυρρηνικής Θάλασσας, ΒΔ της Μεσσήνης, Β. της Σικελίας. Κατοικούνται από ανθρώπους τουλάχιστον από την 4^η  χιλιετία π.Χ. – έχουν βρεθεί τέχνεργα από οψιδιανό. Στα μέσα της 2^ης  χιλιετίας π.Χ. ο τοπικός πολιτισμός (Εποχή του Χαλκού), είχε αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με μεγάλο τμήμα του μεσογειακού κόσμου. Η εξέλιξη όμως διακόπτεται βίαια γύρω στο 1250 π.Χ. Η Μελιγουνίδα νήσος (νυν Λίπαρι) το 580 π.Χ. κατοικήθηκε από Ροδίους και Κνιδίους εξορίστους. Αναπόσπαστο τμήμα της Μεγάλης Ελλάδος. Ικανότατοι πειρατές (διάσημος ο Λιπαρίτης Τιμασίθεος), με την πειρατεία να είναι κρατικός θεσμός και έσοδο, και κατ' έθιμο η κυβέρνησις διαμοίραζε στους πολίτες τα λάφυρά της. Ελληνικοί τάφοι έχουν βρεθεί σε πολλά σημεία, κυρίως στην Λιπαρή και το χωριό Σάντα Μαρίνα των Ελλήνων (> Σαλίνα). Μάλιστα και αγαλματίδιο (3ου αι. π.Χ.) από τερακότα που απεικονίζει τον Όμηρο ανακαλύφθηκε στην Λιπαρή.

Αρχαίο αγαλματίδιο του Ομήρου.
Ευρέθη στην Λιπαρή νήσο.

Κέντρο των Αιολίδων / Λιπαραίων νήσων είναι η νήσος Λιπαρή / Λιπάρα, που είναι λιπαρή / καρπερή και έχει και ορυχείο! Διέθετε τόσο ισχυρό στόλο, που μπορούσε να τα βάζει με τους Τυρρηνούς! Ήταν πλούσια και έστελνε αφιερώματα στους Δελφούς!

Τα άλλα νησιά:

- Θέρμεσσα. Ακατοίκητη. Ιερό νησί του Ηφαίστου. Με ιαματικές πηγές. Ο Ποσειδώνιος υπήρξε αυτόπτης μάρτυς μιας υποθαλάσσιας ηφαιστειακής εκρήξεως.

- Στρογγύλη. Κατοικία του Αιόλου.

- Διδύμη. Σχετιζόμενη με την δίδυμη (Άρτεμη).

- Ερεικούσσα και Φοινικούσσα, από τα φερώνυμα φυτά, με κτηνοτρόφους όπου βόσκουν τα κοπάδια τους.

- Ευώνυμος (= αριστερή) διότι οι ναυτικοί την βάζουν για σημάδι στα αριστερά τους, όταν πλέουν από την Σικελία / Μεσσήνη προς τα νησιά.

- βλ. Ομ. («Οδύσσεια», κ), Στρ., Λίβιος, κ.ά.

[3] Pherae, Phères, Fere.

[4] Στράβων «Γεωγραφία» 9.5. Νυν λίμνη... Κάρλα!

[5] Ομ. Ιλιάδα, Β,711. Οδύσσεια 4.798.

[6] Βλ. τραγωδία του Ευριπίδη «Άλκηστη».

[7] Βλ. Edward Dodwell (1767–1832), «Views of Greece», 1821, σελ. 91.

[8] Ευρέθησαν επίσης στην Μεγάλη Ελλάδα, στην Βόρειο Ελλάδα, στην Κρήτη, αλλά και αλλαχού στην Θεσσαλία. Χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 2ο αιώνα μ.Χ.

πηγαδι Σικελια Φεραια Αρτεμις θεα Αρτεμη Φερες Θεσσαλιας γυναικεια αναγλυφη εικονα προτομη πολυχρωμη τερακοτα, Πηγαδι της Αρτεμιδος Αρτεμιδας Αρτεμης / Pozzo di Artemis Συρακουσες Σικελιας εργο τεχνης 4ος αιωνας πΧ Αρχαιολογικο Μουσειο Συρακουσων Paolo Orsi παολο ορσι απορριμμα αναθηματα υλικο κεραμικα, πηλινο αγαλματιδιο ex voto, 3ος λατρεια ιερο κυνηγι Ελληνες, χθονιες θεοτητες κομψη εκλεπτυσμενη γυναικα μορφη ηρεμια κλασσικη εποχη χτενισμα διακοσμηση, νεανικη λαμψη νυμφη, νυφη κοπελα κοπελλα γαμος πολιτικη ζωη αγγειο αφιερωση Φερρες, Θεσσαλια γραπτη αρχαιολογια Συρακουσιοι κληρονομια Αιολεις τριγωνο - δρομος νησος Αιολεων - Αιολος Φεραι Φερητας, φερης Κρηθεως, κρηθευς Φερα, φερη θυγατερα του Αιολου ελληνικη πολη αρχαιοτερη θεσσαλικη οχθη Βοιβηις λιμνη Καρλα Πελασγιωτιδα Τετραρχια Πελασγιωτις επινειο λιμανι Παγασες Παγασητικος κολπος παγασια ομηρος καταλογος Τρωικος Πολεμος Ιλιαδα γενεα βασιλικη οικογενεια Φερων Ορτιλοχος, Διοκλης Κρεθωνας κρεθων Ορσιλοχος, μαχη Αινεια βασιλιας Αδμητος συζυγος Αλκηστη αλκηστις Ηρακλης Αδης Ευμελος μνηστηρας μνηστηρ Ωραια Ελενη αχαια Ιωλκος Τρωικος εμφυλιο πολεμος τροια τρωικα πολις ακροπολη τειχη πηγη Υπερεια Βελεστινο λειψανα ναοι 450 πΧ επιγραφη Δελφοι γενετειρα Ρηγας Βελεστινλης Φεραιος ορφικη πινακιδα / πλακα Εθνικο Αρχαιλογικο Μουσειο Αθηνων, ταφικο κτερισμα αρχαιοι διαβατηριο λεπτο χρυσο ελασμα χερια στομα νεκρος φυλακτηριο λαιμος κειμενο πληροφορια οδηγια αλλος κατω Κοσμος ευμενεια θεοι Αριστοτελης, Παυσανιας Στραβων, Πινδαρος επιδαμνος μαγνησια Epidamno in Magnesia sul Meandro μαιανδρος Κικερων / αποικοι Κορινθος Τενεα, Τρωες λατρεις θεος ηλιος Απολλωνας Κορινθιοι Ορτυγια 8ος 734 αποικια Αιολιδα Ελεα Αρεθουσα Λητω / Λατω, Τιτανες αδελφη Αστερια διδυμοι διδυμα Απολλων, Σεληνη νησι προστασια σαντα παναγια αγια Santa Panagia Αγαθοκλης περιδεραιο αφιερωμα Διομηδης ελαφι κοσμικο ιερο ζωο ναος Ολυμπιου Διος Ολυμπιος Διας Ζευς αρχαιοτερος πετρινος 6ος δωρικος ρυθμος θεοτητα Ortigia, διδυμη Αρτεμισιο Αρτεμισιον ιερο ιερον σεληνιακη σοφια Αθηνα Κτισμα ιερη γη εκλεκτος νομισματα Αμηστρα αμεστρατο Amestrato νομισμα Σελινουντας σελινους αποικια Μεγαρεων Μεγαρα αττικης αττικη προστατης Μεγαρεις προιστορια υβλα / Ibla βασιλευς υβλων αξιωματικος πολιτικος τιτλος φαραω, μινως, Υβλαια ορη μελι Υβλαιων Υβλαιοι Υβλαια / Iblean Μεγαλη Μητερα, Κυρια της ανοιξης, ανοιξη Κυρα του Κατω Κοσμου, δωδεκαθεο Περσεφονη, Φλωρα flora ιερεια μελισσες Δημητρα μυηση χθονια γονιμοτητα Κορη ιεροζωο συμβολο των Θεων, Κυβελη, αιολιη νησο Αιολιδες Νησοι / Νησια του Αιολου / Αρχιπελαγος των Αιολιδων / Isole Eolie / Isuli Eoli νησαιο Συμπλεγμα μικρονησι μικρονησιδα Τυρρηνικη Θαλασσα Μεσσηνη 4η χιλιετια 6.000 χρονια πριν τεχνεργο οψιδιανος 2η πολιτισμος Εποχη Χαλκου εμποριο μεσογειος 3.250 1250 Μελιγουνιδα Μελιγουνις Λιπαρι 580 6ος ροδος Ροδιοι κνιδος Κνιδιοι εξορια εξοριστοι Μεγαλη Ελλαδα πειρατες διασημος πειρατης Λιπαριτης Τιμασιθεος πειρατεια κρατικος θεσμος δημοσιο εσοδο, εθιμο κυβερνησις κυβερνηση λαφυρο ελληνικος ταφος Λιπαρη χωριο Σαντα Μαρινα των Ελληνων Σαλινα αγαλματιδιο 3ος τερακοττα Λιπαραιοι καρπερη ορυχειο στολος Τυρρηνοι πλουσια ετρουσκοι θερμεσσα ακατοικητη Ηφαιστος ιαματικες πηγες Ποσειδωνιος αυτοπτης μαρτυς υποθαλασσια ηφαιστειακη εκρηξη Στρογγυλη Κατοικια Αιολος διδυμη Ερεικουσσα Φοινικουσσα, φυτο κτηνοτροφια κοπαδι Ερεικουσα Φοινικουσα Ερικουσα Ερικουσσα Ευωνυμος αριστερη ναυτικος σημαδι αριστερα Οδυσσεια Λιβιος, Pheres, Γεωγραφια Ιλιας ομηρου Οδυσσεας τραγωδια Ευριπιδης ντοντγουελ Edward Dodwell Βορειος βορεια κατω Κρητη, 2ος μΧ Αλφειος Τηλεγονη Κρηθωνας Κρηθων Μοίρες Ευμηλος υπερια

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ