Του Γιώργου Λεκάκη
Κατά την παράδοσή μας η Αγία Τριάδα της Γεννήσεως είναι
η Μοίρα, η Ειλειθυΐα και η Καλλονή[1].
Η e-re-u-ti-ja[2] > Ειλείθυϊα / Ειλειθυΐα / Ειλήθυϊα[2] / Ελενθώ[3] / Ειλιώνεια / Ελειθώ / Ελεύθεια / Ελευθερία[4] ήταν:
- η θεά της γέννησης και των πόνων του τοκετού,
- αρωγός θεά του τοκετού[5], βοηθός των γυναικών για να γεννήσουν και ν' αντέχουν τους πόνους της γέννας, πριν και μετά απ’ αυτήν
- φροντίστρια των νεογέννητων…
- θεά του θανάτου, επειδή πολλές γυναίκες πέθαιναν κατά την διάρκεια του τοκετού,
- μητέρα του Έρωτα, παρούσα στις σχέσεις,
- η αρχή των πραγμάτων,
- θεά της φύσης
και
- εύλινος (= καλώς κλώθουσα)[6].
Ήταν σύμβολο της μητρότητος και της γονιμότητος.
Κατά την αρχαία παράδοση, το
όνομα οφείλεται σε ικετευτική κραυγή των επιτόκων: «Ελθέ! Ελθέ!» (< έλευσις)[7], με την
οποία και καλούσαν τη θεά σε βοήθεια.
Ήταν αρχαιοτερα του Κρόνου,
άρα εποχής Ουρανού.
Και όπως όλες οι θεότητες της
προ Δωδεκαθέου ελληνικής κοσμοθεάσεως, οι πρωτοελληνικές θεότητες, επέρασαν στο
Δωδεκάθεο, είτε ως επιθετικοί προσδιορισμοί άλλων σχετικών θεοτήτων, είτε ως
βοηθοί θεών και θεαινών. Έτσι και η Ειλειθυΐα από τον θείο Όμηρο, που πρώτος
την αναφέρει ως «έφορο του τοκετού», και της απελευθέρωσης της εγκύου, προστάτις
θεά των επιτόκων. Κόρη του Δία και της Ήρας[8] - αδελφή
της Ήβης, του Άρεως και του Ηφαίστου. Υπηρέτρια την Ήρας. Αλλά και αυτή που
απελευθέρωσε:
- την Λητώ[9] (*) - παρά την
ρητή απαγόρευση της μητέρας της, Ήρας, ίνα μη γεννηθούν τα άνομα τέκνα του
Διός, Απόλλων και Άρτεμις,
και
- την Αλκμήνη (για να μη γεννηθεί ο Ηρακλής).
Στο παρακείμενο ποτάμι - που
ονομαζόταν επίσης Αμνισός - ζούσαν νύμφες - ιέρειες της Ειλειθυΐας, οι
Αμνισάδες / Αμνισάβες. Στο σπήλαιο αυτό έχουν βρεθεί αναθήματα που πιστοποιούν
την συνέχεια της λατρείας της από την νεολιθική εποχή, έως την ρωμαϊκή και την
παλαιοχριστιανική εποχή! Σε ένα απόσπασμα Γραμμικής Β από την Κνωσό, αναφέρεται
ότι στον ναό της δίνεται ένας αμφορέας με μέλι. Στο ίδιο σπήλαιο της Αμνισού συλλατρευόταν
ο Ενωσίδαος / Ενωσίγαιος (ο «γήινος δονητής», που είναι ο χθόνιος θεός Ποσειδώνας),
ο οποίος σχετίζεται με την λατρεία της Ειλείθυϊας, αφού το έμβρυο κυοφορείται σε υγρό. Είχε και σχέση με την ετήσια
γέννηση του Θείου Βρέφους - θεϊκού παιδιού. Η λατρεία της επέζησε στα ελευσίνια(**)
μυστήρια, αφού αυτά ξεκίνησαν, κατά την δωρική παράδοση, ως δημήτρια στην
Κρητη, γιορτές του κύκλου της βλάστησης, και φαίνεται στα εξής λόγια: «Η
πανίσχυρη Πότνια εγέννησε έναν δυνατό υιό».
 |
| Το ιερόν της, εντός του σπηλαίου στην Αμνισό. |
Η θεά είχε πολλά ιερά στην Κρήτη, όπου η λατρεία της ήταν διαδεδομένη όσο πουθενά αλλού! Στην μεγαλόνησο τα πιο φημισμένα λατρευτικά ιερά σπήλαια της θεάς ήταν:
- στην Αμνισό(***)[11],
- στην Ολούντα / Ελούς / Ελούντα,
- στο Δικτυνναίο,
- στην Ελεύθερνα[12]
- στο ιερό σπήλαιο στην Ίνατο[13]
- στην αρχαία Λατώ < Λητώ(*), όπου η κυρία έδρα της θεάς.
Λατρεία της υπήρχε και σε:
- Αχαΐα (Αίγιο[14], Βούρα, Πελλήνη),
- Αρκαδία (Κλείτωρ[15] και Τεγέα[16]),
- Αργολίδα (Άργος[17]),
- Αττική (Αθήναι[18]),
- Εύβοια (Ερέτρια[19]),
- Ηλεία (Ολυμπία[20]),
- Κορινθία[21],
- Κυκλάδες (Δήλος[22], Πάρος[23]),
- Λακωνία (Σπάρτη[24]),
- Μεσσηνία (Μεσσήνη[25]),
Η Ειλειθυΐα, μαζί με την
Άρτεμη και την Περσεφόνη, εικονίζονται συχνάκις να κουβαλούν δάδες (δαδούχες / δαδοφόρες),
ίνα φέρουν το φως, να βγάλουν τα παιδιά από το σκότος στο φως (λύκειο – γι’
αυτό και στην ρωμαϊκή μυθολογία έμεινε ως θεά Lucina, θεά του τοκετού, του
φωτός, > Lucia, κλπ.
Στην Ρώμη επίσης, ευρίσκουμε
μια σύζευξη Ειλειθυΐας και Εκάτης(4*), την Μάνα της Γέννησης / Mana[26] Genita
/ Mana Geneta[27], στην οποία
θυσίαζαν κουτάβι ή σκύλας (όπως έκαναν στο Άργος).
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις". Γ. Λεκάκης "Ελληνική Μυθολογία". Γ. Λεκάκης "Τάματα και Αναθήματα". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.2.2013.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Burkert W. «Greek Religion», εκδ. Harvard University Press, 1985.
- Dietrich
- Kerenyi 1976.
- Laskaris J. «Nursing Mothers in Greek and Roman Medicine», AJA, American
Journal of Archaeology, 112 (3): 459–464, doi:10.3764/aja.112.3.459, 2008.
- Marinatos Sp., Hirmer M. «Kreta, Thera und das mykenische Hellas», Μόναχο, 1986.
- Seth B. (μτφρ.) «Συμπόσιο του Πλάτωνα» εκδ. University of
Chicago Press, 2001.
- Smith W. «Dictionary of Greek and Roman Geography», εκδ. Walton and Maberly, 1854.
- Willetts R. F. «Cretan Eileithyia», εκδ. The Classical Quarterly, Νοεμβρ. 1958.
 |
| Οι νύμφες έγιναν νεράιδες στην σύγχρονη λαογραφία... |
(*) Σημαντικότατο ρόλο στη μινωική θρησκεία έπαιζαν διάφορα σπήλαια στην Κρήτη που αποτέλεσαν τους αρχαιότερους χώρους λατρείας. Τα σπήλαια ήταν κατά κύριο λόγο κέντρα της λαϊκής θρησκείας. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές σπουδαίες θεές βρήκαν καταφύγιο σε σπήλαια και νεαροί θεοί γεννήθηκαν εκεί. Διάφορα αναθήματα, εν μέρει πλούσια και σπουδαία, αφιερώθηκαν από τους πιστούς. Οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες με τις παράξενες μορφές τους, οι οποίες στο βαθύ σκοτάδι των σπηλαίων και κάτω από το αμυδρό φως των λαμπών γίνονταν ακόμη πιο φανταστικές, επηρέαζαν και δημιουργούσαν κατάνυξη στους πιστούς
Ένα από τα σημαντικά σπήλαια
ήταν αυτό της Ειλειθυίας, το οποίο βρίσκεται 7 χλμ. ανατολικά του Ηρακλείου,
κοντά στην Αμνισό. Αναπτύσσεται στις ανατολικές παρειές της κοιλάδας του
ποταμού Καρτερού [< σ.σ.: Η καρτερία της γέννας}, στην ενδοχώρα. Η ανάπτυξη του είναι επιμήκης με κατεύθυνση
Α-Δ και μέγιστες διαστάσεις 64 x 9 x 4,5. Το συγκεκριμένο σπήλαιο ξεκίνησε ως
τόπος διαμονής προϊστορικών ανθρώπων, ενώ κατά την 3η χιλιετία εξελίχθηκε σε
τόπο μινωικής λατρείας. Από τότε συνέχισε τη διαχρονική πορεία του μέχρι και
τον 5ο - 6ο αι. μ.Χ. Αποτελεί έναν από τους ιερότερους θρησκευτικούς τόπους,
καθώς κατάφερε να επιζήσει δύο πολιτισμών (μινωικός, ελληνικός) [σ.σ.: Αλήθεια, το υπ. Πολιτισμού της Ελλάδος θεωρεί δυο ξεχωριστούς πολιτισμούς τον μινωικό και τον ελληνικό!!!] και τριών
θρησκειών (μινωική, μυκηναϊκή, δωδεκάθεο του Ολύμπου) και να διατηρήσει τη
σπουδαιότητά του. Η Ειλειθυία είναι η θεά των τοκετών και το σπήλαιο αυτό ήταν
ο κυριότερος τόπος της λατρείας της. Την γέννησε η θεά Ήρα μέσα σ' αυτό το
σπήλαιο σύμφωνα με την παράδοση, όπως αναφέρει ο Όμηρος (τ,188). Tα ευρήματα
μαρτυρούν συνεχή χρήση του σπηλαίου από τη νεολιθική μέχρι και την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο. Συστηματική ήταν η χρήση του κυρίως την νεολιθική, μινωική και ρωμαϊκή περίοδο. Επίσης εντοπίστηκαν ίχνη λατρείας των παλαιοχριστιανικών
χρόνων (5ος αιώνας).
Το σπήλαιο έχει μήκος 62,3 μ.
(ανατολικά-δυτικά) και η είσοδος του βρίσκεται στα ανατολικά. Το πλάτος του
φτάνει μέχρι τα 12 μ. Εσωτερικά υπήρχε ορθογώνιο δωμάτιο ("θυρωρείο
σπηλαίων") και ένας ορθογώνιος περίβολος ο οποίος περικλείει κυλινδρικούς
σταλαγμίτες (βωμός ή σηκός;). Η ''Πλατεία των βωμών'' βρίσκεται ακριβώς έξω από
το σπήλαιο και χρησίμευε πιθανόν για τελετουργικούς σκοπούς. Εδώ αποκαλύφθηκαν
κτήρια του 14ου - 13ου αι. π.X. που ερμηνεύτηκαν από τον ανασκαφέα ως κατοικίες
ιερέων.
Το σπήλαιο ανακαλύφθηκε από
τον Ι. Χατζηδάκη τo 1885, ο οποίος το ταύτισε με το Ομηρικό σπήλαιο λατρείας
της θεάς των τοκετών Ειλειθυίας. Οι ανασκαφές υπό τον Μαρινάτο κατά τα έτη
1929 - 1938 πιστοποιούν την χρήση του κατά την Νεολιθική, Πρώιμη, Μέση και Ύστερη
Μινωική και Γεωμετρική περίοδο.
Η κατοίκηση στον χώρο της Παλιόχωρας (Αμνισός) αρχίζει από την μεσομινωική περίοδο (19ος αιώνας π.X.). Tο όνομα αναφέρεται ως a-mi-mi-so στις πινακίδες Γραμμικής Γραφής Β΄ (ελληνική γλώσσα).
H "Έπαυλις των Κρίνων" καταστρέφεται από πυρκαγιά τον 15ο
αιώνα π.Χ. Tα συγκροτήματα C και E συνεχίζουν να κατοικούνται μέχρι τον 12ο
αιώνα π.X. Tον 7ο αιώνα π.X. (αρχαϊκή εποχή) ιδρύθηκε το ιερό του Διός Θενάτα, το
οποίο παρέμεινε σε χρήση μέχρι τον 2ο αιώνα μ.X. O λόφος κατοικήθηκε κατά την Ενετοκρατία.
Διώροφη πολυτελής κατοικία
του τύπου των μινωικών επαύλεων κτισμένη από πωρολιθικούς ορθοστάτες στην θέση
"Παλιόχωρα" (Aμνισός). Διαθέτει αίθουσα με "πολύθυρα",
λουτρό, σκάλες και στεγασμένους πλακόστρωτους χώρους. Tο όνομά της πήρε από τις
ωραίες τοιχογραφίες με φυτικά κοσμήματα και κρίνους που διακοσμούσαν τους
τοίχους του κτηρίου.
Η έπαυλις κτίστηκε πιθανότατα
στην μεσομινωική IIIA περίοδο, δηλ. στον 17ο αιώνα π.X. και καταστράφηκε κατά
τον ανασκαφέα γύρω στο 1500 π.X. από σεισμό ή από παλιρροϊκό κύμα. Tο μνημείο
υπέστη φθορές από Γερμανούς στρατιώτες κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. - βλ. Γ. Λεκάκης "Αρχαιοκαπηλίες των Γερμανών στην Ελλάδα επί Κατοχής".
Tο κτήριο ανασκάφηκε το 1932
από τον καθηγητή Σπυρίδωνα Mαρινάτο.
Στερεωτικές εργασίες και
καθαρισμοί πραγματοποιούνται στην "Επαυλι των Κρίνων" και στο ιερό
του Διός από την KΓ΄ EΠKA (Αρχαιολογική Υπηρεσία) σε τακτά χρονικά διαστήματα.
ΠΗΓΗ: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, email: efahra@culture.gr ΥΠΠΟΑ.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Συνέχισε ως λατρευτικό όνομα για την Άρτεμη-Εκάτη(4*).
[2] Η αρχαιότερη μορφή του ονόματός της αναφέρεται ήδη
στην μυκηναϊκή ελληνική γραπτή γλώσσα, στην Γραμμική Β συλλαβική γραφή. Βλ. Palaeolexicon,
Word study tool of Ancient languages. Raymoure, K. A. Αλλά και
[3] Σχετίζεται με την Ελένη (= Φωτεινή).
[4] Επίσης αυτόνομη θεότητα της Ελεύθερνας Κρήτης, κόρη
του Διός και της Ήρας, που λατρευόταν επίσης στην Αλεξάνδρεια και στα Μύρα
Λυκίας (ως επίθετο της Αρτέμιδος).
[5] Ησίοδος.
[6] Κλωθώ - βλ. Ωλήν, γηραιός ιερός αοιδός της Ελευσίνας(**). Έτσι ταυτίζεται με τις Μοίρες.
[7] Άρα σχετίζεται με την Δήμητρα, την Ελευσίνα(**), και τα ελευσίνια μυστήρια.
Κατ’ άλλους από το ρ. ειλέω
(= στενοχωρώ, πιέζω, κλπ.) + θύω (= θυσιάζω, στενάζω με ορμή, τρελλαίνομαι) -
βλ. Αδ. Ι. Αδαμαντίου.
[8] Ειλείθυϊαι ονομάζονταν οι θυγατέρες του Διός και της
Ήρας, οι οποίες ήταν μογοστόκοι (= επίφοροι πόνων, ωδινών). Οι ωδίνες τοκετού, επί
Ομήρου, συγκρίνονταν με αόρατα λεπτά βέλη, που έριχναν οι Ειλείθυϊες και που
διαπερνούσαν το σώμα της επιτόκου γυναίκας.
[9] Η Λητώ(*) περίμενε 9 ημέρες την κρατούμενη (από την Ήρα),
Ειλείθυϊα (Ομηρ. Ύμνος προς Απόλλωνα, 117-130).
[10] Ομ. Οδύσσεια, xix.189
[11] Αμνισός, Αμνισσός (< a-mi-mi-so, πελασγικό
τοπωνύμιο): Ανακαλύφθηκε από τον Χριστόφορο Ανεραψή της Κάντια.
Καλείται σπέος / σπείος (ομηρική λέξη για το σπήλαιο – «Ιλιάς», Σ,40). Στην ελληνική μυθολογία η Σπειώ ήταν μία Νηρηίδα (του Νηρέα και της Δωρίδος) που λατρευόταν σε σπέη / σπήλαια. Η λατρεία θεοτήτων σε σπήλαια πέρασε από την Κρήτη και στην Αίγυπτο και επιβίωσε και στην χριστιανική λατρεία – γνωστό επίθετο λ.χ. της Παναγιάς Σπηλιώτισσας / Σπηλαιώτισσας. Και στα αγγλικά ο σπηλαιώδης χώρος λατρείας, ο λαξευμένος στον βράχο καλείται «speos»…
Από την προστασία που
προσέφερε η θεά στην Αμνισό, σε κάθε επίτοκο γυναίκα, ονομάσθηκε και αμνιακός
σάκκος, ο προστατευτικός σάκκος εντός της κοιλιάς της εγκύου.
Στο ιερόν της Αμνισού ευρέθησαν 4 ανθρωπόμορφα αγγεία από την (κακώς λεγομένη) «ανατολίζουσα περίοδο» της Κρήτης, ενώ σημειώνεται ότι «θα μπορούσαν να είναι ελληνικής προέλευσης» - παρόμοια με τα «αιγυπτιακά» αγγεία, που εικονίζουν την Ίσιδα να θηλάζει τον υιό της, Ώρο. Είναι γνωστή η μεταλαμπάδευση των ελληνικών ιερών στην Αίγυπτο. Το ιερό είναι η μεγαλύτερη συλλογή από «αιγυπτιακά» και «αιγυπτιάζοντα» αντικείμενα στην Κρήτη!
Ένας σταλαγμίτης στο κέντρο του, βλέπεται από πολλούς ως όρθια γυναίκα! Τα σπήλαιο
είναι εντελώς παρατημένο, δεν έχει ασφαλή πρόσβαση, χώρο στάθμευσης για τα ΙΧ, στον
δρόμο απ’ όπου ξεκινά ένα αυτοσχέδιο μονοπάτι προς αυτό, και σταλιάζονται μέσα
σε αυτό κατσίκια…
Την πόλη της Αμνισού
ανέσκαψε ο Σπ. Μαρινάτος Σπ. - βλ. και «Επί τα ίχνη των Χερσίφρονος και
Μεταγένους εν Αμνισώ», «Κρητικά Χρονικά», 1953.
[12] Έως και την κλασσική εποχή.
[13] Ίνατος, Είνατος, Είνατος, Ινάτα, Ινάτη: πόλη της
αρχαίας Κρήτης, βουνό και ποτάμι με το ίδιο όνομα, ανατολικά της Λισσίας, δυτικά
της Ιεράπυτνας / Ιεράπετρας Λασυθίου, στην Λισία / Λασαία – βλ. πίνακα
Peutinger. Σήμερα το όρος δυστυχώς καλείται… Τσούτσουρος. Στο ιερό αυτό ευρέθησαν
δύο μικρές πήλινες φιγούρες: Η μία βρεφοκρατούσα θηλάζουσα και η άλλη έγκυος. Έχουν χρονολογηθεί στον 7ο αιώνα π.Χ. - Βλ. Dillon M. «Girls and Women in Classical Greek Religion»,
Oxfordshire, Routledge, σελ. 230, εκδ. Milton
Park, 2002.
[14] Εξαιρετικά σημαντικό ιερό. Εικονιζόταν σε αρχαία
νομίσματα της πόλεως, ορθία με τον αριστερό βραχίονα υψωμένο και το χέρι
ανοικτό ως σημείο έκπληξης. Στο δεξί χέρι φέρει πυρσό - σύμβολο της ζωής.
[15] Η Αγία Τριάδα του Κλείτορος ήταν Δήμητρα – Ασκληπιός
– Ειλειθυΐα.
[16] Ελέγετο «Αυγή εν γόνασι», διότι ως Αυγή έτεκε γονατιστή
τον Τήλεφο.
[17] Της έκαμαν προσφορές μέσα στις 10 πρώτες ημέρες μετά την γέννηση ενός παιδιού. Το ιερόν της ήταν στην πόλη του Άργους «κοντά στους Κυρίους [ιερόν των Διοσκούρων], αφιερωμένο από την (Ωραία) Ελένη[3], όταν ο Θησέας, έχοντας φύγει με τον Πειρίθοο για την Θεσπρωτία, η Άφιδνα είχε αιχμαλωτιστεί από τους Διόσκουρους και η Ελένη μεταφέρθηκε πίσω στην Λακεδαίμονα.
[18] Υπήρχαν αρχαίες ιερές εικόνες (ξόανα) της - η μια είχε
φερθεί από την Κρήτη, προσφορές της Φαίδρας [κόρης του μυθικού βασιλιά-μίνωα
της Κρήτης], η άλλη, που είναι η αρχαιότερη, έφερε ο Ερυσίχθων [πρωτοβασιλιάς των
Αθηνών] από τη Δήλο». Ήταν κοντά στο Πρυτανείο.
[19] Το ιερόν της ήταν στο βορειοδυτικό τμήμα ενός
γυμνασίου (4ου αι. π. Χ.) – βλ. έρευνες Αγγ. Σίμωση και της
Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής Ελλάδος, 2018.
[20] Υπήρχε αρχαϊκό ιερό, με ένα εσωτερικό σηκό ιερού του
φιδιού-σωτήρα της πόλεως (Σωσίπολη) και της Ειλειθυίας. Μια παρθένος ιέρεια εφρόντιζε
ένα φίδι που «ταΐζονταν» με μελωμένους κριθαρένιους πλακούντες (κέικ) και νερό
- μια προσφορά που ταιριάζει και στην θεά Δήμητρα. Όταν οι Ηλείοι απειλήθηκαν
από τους Αρκάδες ένα παιδί, τοποθετημένο στο έδαφος μεταξύ των αντιμαχόμενων
δυνάμεων, μεταμορφώθηκε σε φίδι, διώχνοντας τους Αρκάδες σε φυγή… Αυτό η
μεταφυσική μεταμόρφωση λατρεύθηκε ως Σωσίπολις
[21] «Όταν στρίψεις από τον Ακροκόρινθο, προς τον ορεινό
δρόμο, βλέπεις την Τενεατική Πύλη και ένα ιερό της Ειλείθυϊας».
[22] Οι Δήλιοι θυσίαζαν στην Ειλειθυΐα και τραγουδούσαν
ένας ύμνος του Ωλήνος / Ωλένου. Λατρευόταν σε μια γιορτή του χειμώνα, που
ονομαζόταν (τα) Ειλειθυαία. Ο ύμνος που τραγουδούσαν κατά την διάρκεια αυτής της
γιορτής ήταν ο ίδιος με αυτόν που τραγουδούσαν οι νύμφες κατά την γέννηση του
Απόλλωνος – βλ. Καλλίμαχο.
[23] Λατρευτικό της σπήλαιο στα νότια του όρους Κούναδος. Ένα
σπήλαιο με φυσική πηγή, που λειτουργούσε ως ιερό. Έχουν βρεθεί πολυάριθμα
τεχνουργήματα (αγγεία, χάλκινα κομμάτια και μαρμάρινες πλάκες), που υποδηλώνουν
χρήση του χώρου από την γεωμετρική περίοδο έως και τη ρωμαϊκή. Η τοποθεσία
χρησιμοποιήθηκε για προσευχές, τόσο για την γυναικεία όσο και για την ανδρική
γονιμότητα, με βάση τον τύπο των προσφορών που έχουν βρεθεί.
[24] Κοντά στο Ιερόν της Ορθίας Αρτέμιδος. Όταν το έκτισαν,
η Άρτεμις ήλθε να προσκυνήσει την Ειλείθυια, που την ξεγέννησε ως θεά, λόγω
χρησμού από τους Δελφούς.
[25] Με ένα πέτρινο άγαλμα.
[26] μανία > mana > λατινικό ρήμα manare = ρέω, ξεκίνημα ροής,
πηγή (λέμε μάνα νερού) άρα ζωής > Θεά Mania βλ. Varro και Ρωμαίο γραμματικό
Verrius Flaccus > Manes, Μάνες = οι ψυχές των αναχωρητών (νεκρών).
[27] Βλ. Πλίνιος, Πλούταρχος, Οράτιος.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook