«Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΕΙΝΑΙ
Η ΠΡΩΤΟΤΟΚΗ ΑΔΕΛΦΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ»
(Βολταίρος, 1694-1778, Γάλλος φιλόσοφος και
ιστορικός)
«Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΝΕΤΑΙ,
ΕΝΩ Ο ΜΥΘΟΣ ΕΞΕΛΙΣΣΕΤΑΙ
ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»
(Ζαν Κοκτώ, 1889-1963, Γάλλος ποιητής, θεατρικός συγγραφέας,
μυθιστοριογράφος, ζωγράφος, σκηνοθέτης του
κινηματογράφου).
Ο ζωγράφος Αλέκος Φασιανός, 1935-2022, πίστευε πως η Μυθολογία δεν είναι παραμύθι,
αλλά πραγματικότητα. Η πραγματικότητα του παρελθόντος που επιστρέφει στο παρόν σαν
φωτεινό άρμα και συμφωνούσε με αυτό που έχει πει ο Αλμπέρ Καμύ, 1913-1960, Γάλλος φιλόσοφος, λογοτέχνης και συγγραφέας
με Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1957: «Ο κόσμος που αισθάνομαι πιο άνετα από
οποιονδήποτε είναι ο κόσμος της Ελληνικής Μυθολογίας».
Οι ΜΥΘΟΙ
φαίνεται ότι δεν είναι απλά παραμυθάκια, αλλά πίσω απ’ αυτούς κρύβονται μεγάλες
ανακατατάξεις, οι οποίες είναι βέβαια γνωστές στους ειδικούς επιστήμονες της
Γεωλογίας, αλλά δεν έγινε συσχέτιση αυτών των γεωλογικών ανακατατάξεων με τις
μυθολογικές παραδόσεις. Ο ΜΥΘΟΣ έχει
έναν πυρήνα αληθινών γεγονότων, που είναι και η γενεσιουργός αιτία του, γύρω
από τον οποίο, με το πέρασμα του χρόνου προστέθηκε ένα μυθικό κέλυφος, όπως
συμβολισμοί, δεισιδαιμονίες, παρανοήσεις.
Μία από τις προσεγγίσεις των αρχαιοελληνικών
μύθων, που μένει διαρκώς επίκαιρη, είναι εκείνη που προσπαθεί να τους
ερμηνεύσει και να διαπιστώσει την πραγματικότητα που κρύβεται πίσω από τις
παραστατικές εικόνες και τους συμβολισμούς. Η προσπάθεια αυτή, που έχει αρχίσει
από την Αρχαία Ελλάδα, συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι τις ημέρες μας. Σήμερα πολλοί
κλάδοι των Φυσικών Επιστημών έχουν τεθεί στην υπηρεσία της πληρέστερης
ερμηνείας των μύθων. Κάθε επιστημονική εξέλιξη προσκομίζει συνήθως καινούργια
εργαλεία και τεχνολογικά μέσα, που βοηθούν πολύ στην αποκάλυψη νέων πλευρών της
αλήθειας των μύθων.
Ο κλάδος της Γεωλογίας που ασχολείται με την έρευνα των μύθων λέγεται Γεω-μυθολογία. Ο όρος “Γεωμυθολογία” επινοήθηκε από την
Αμερικανίδα γεωλόγο και ηφαιστειολόγο Dorothy Vitaliano, 1916-2008, το 1968. Το βιβλίο της “Legends of the Earth: Τheir Geologic Origins” κυκλοφορήθηκε τον Γενάρη του 1973, (= οι
θρύλοι της Γης: Η γεωλογική τους προέλευση).
Σύμφωνα με αυτήν “Γεωμυθολογία” είναι η διεπιστημονική ανάλυση των γνήσιων μύθων, η
οποία οδηγεί στον εντοπισμό των γεωφυσικών,
και ενδεχομένως και άλλων συμβάντων,
αστρονομικών ή και ιστορικών που
υποκρύπτονται σε αυτούς. Η ανάλυση αυτή προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες και
γνώσεις για κατακλυσμούς, που διασώζονται με μυθικό περίβλημα στις παραδόσεις
των λαών, αλλά και για άγνωστους αρχαίους σεισμούς, θαλάσσιους ή λιμναίους
σεισμικούς κυματοσυρμούς, τεχνικά έργα, καθώς και άγνωστα αστρονομικά φαινόμενα
- διελεύσεις κομητών, εκλείψεις, πτώσεις μετεωριτών, αλλαγές του βόρειου πόλου
της ουράνιας σφαίρας συσχετισμούς αστερισμών με συγκεκριμένους ήρωες κλπ. -
που συνέβησαν στο απώτερο παρελθόν.
Βασικό ερώτημα είναι, αν η Ελληνική Μυθολογία απηχεί γεωλογικές
και κλιματολογικές μεταβολές που συνέβησαν στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου ή σε
άλλες περιοχές του κόσμου.
Οι τρεις κατακλυσμοί της Ελληνικής Παράδοσης,
του Δαρδάνου, του Ωγύγου και του Δευκαλίωνα, σχετίζονται με γεωλογικά φαινόμενα της ευρύτερης
περι-αιγαιακής περιοχής που συνέβησαν κατά την τελευταία τήξη των παγετώνων και
τις μεγάλες πλημμύρες που προκάλεσε σε αυτήν, μεταξύ των ετών 14.500 - 12.500 πριν από σήμερα
(Π.Α.Σ.).
Η συστηματική μελέτη της εξέλιξης του
κλίματος κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια κυρίως και των επιπτώσεων του στον
αιγαιακό και στον υπόλοιπο ευρωπαϊκό χώρο έδειξε ότι η πρώιμη πολιτισμική
εξέλιξη των κατοίκων των περιοχών γύρω από την Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο
συνδέεται σήμερα με τις ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες, την ίδια εποχή που στην
υπόλοιπη Ευρώπη, βόρεια των οροσειρών των Πυρηναίων και των Άλπεων επικρατούσε
το ψύχος (παγετώδης περίοδος). Αποδείχθηκε ακόμη ότι η γενεαλογική εξέλιξη των
θεών, όπως μας την έχει κληροδοτήσει ο Ησίοδος, ακολουθεί την παλαιογεωγραφική
εξέλιξη του Αιγαίου κατά την περίοδο μεταξύ 18.000 και 6.000 χρόνων Π.Α.Σ.
Η αντιδιαστολή του Μύθου και της
πραγματικότητας που γίνεται από πολλούς είναι λανθασμένη, διότι βασίζεται στην
ψευδή αντίληψη ότι όλοι οι μύθοι είναι πλαστοί. Οι παραδοσιακοί όμως μύθοι είναι γνήσιοι και αυτό συνεπάγεται ότι
περιέχουν στον πυρήνα τους αληθινά γεγονότα γεωλογικού, αστρονομικού και
ιστορικού περιεχομένου, που προσφέρονται για διεπιστημονική έρευνα. Οι μύθοι
είναι πνευματικά και πολιτισμικά παλίμψηστα που φέρουν τα σημάδια της ιστορίας
τους, ήτοι των πολλαπλών επιπέδων χρήσης και αποκρυστάλλωσής τους.
ΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Κατά τον
Πλάτωνα, 427-347, “ΚΡΙΤΙΑΣ”,
11α, Μυθολογία, ήτοι λογική ερμηνεία
των μύθων, είναι η πολύ προσεκτική και συστηματική έρευνα και αναζήτηση των
παλαιών γεγονότων.
«Μυθολογία γάρ ἀναζήτησίς τε
τῶν παλαιῶν μετά σχολῆς ἅμ᾽ἐπί τάς πόλεις ἔρχεσθον, ὅταν ἴδητόν τισιν ἤδη τοῦ βίου τ᾽ἀναγκαῖα κατεσκευασμένα, πρίν δέ οὔ».
(= Γιατί η εξιστόρηση και η έρευνα των παλαιών
γεγονόντων με τον καιρό κατέστησαν απασχόληση των ανθρώπων των πόλεων, όταν
μερικοί άνθρωποι είχαν πια εξασφαλίσει όλα όσα χρειάζονται για να ζήσουν,
πρωτύτερα όμως όχι).
Κατά τον Πλούταρχο
τον Χαιρωνέα, 50-120, “ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΝ ΠΛΑΤΑΙΑΙΣ ΔΑΙΔΑΛΩΝ, 157,
16-21”, η Παλαιά φυσική Επιστήμη ήταν φυσικός λόγος κρυμμένος βαθιά μέσα σε
μύθους. Επομένως οι γνήσιοι μύθοι είναι επιστημονικοί λόγοι, κρυμμένοι βαθιά
μέσα σε μυθικά περιτυλίγματα, που διατυπώνονται με αινιγματικά λόγια και
υπονοούμενα.
«Ὅτι μέν οὖν ἡ Παλαιά
Φυσιολογία καί παρἝλλησι και βαρβάροις λόγος ἦν φυσικός ἐγκεκαλυμένος μύθοις,
τά πολλά δι᾽αἰνιγμάτων καί ὑπονοιῶν, ἐπίκρυφος καί μυστηριώδης θεολογία τά τε
λαλούμενα τῶν σιγωμένων ἀσαφέστερα τοῖς πολλοῖς ἔχουσα καί τα σιγώμενα τῶν λαλουμένων
ὑποπτότερα, κατάδηλόν ἐστιν τοῖς Ὀρφικοῖς ἔπεσι καί τοῖς Αἰγυπτιακοῖς καί
Φρυγίοις λόγοις...».
(= Είναι λοιπόν πασιφανές και στα Ορφικά Έπη
και στους Αιγυπτιακούς και Φρυγικούς λόγους ότι η Παλαιά Φυσική Επιστήμη και
στους Έλληνες και στους βαρβάρους ήταν φυσικός λόγος κρυμμένος βαθιά μέσα σε
μύθους και απόκρυφη και μυστηριώδης θεολογία, που εκφράζεται ως επί το πλείστον
με αινιγματικά λόγια και υπονοούμενα, και η οποία καθιστά για τους πολλούς και
τα λεγόμενα να είναι ασαφέστερα από όσα αποσιωπώνται και τα αποσιωπώμενα να
είναι πιο αμφίβολα από τα λεγόμενα...).
Ο ΕΡΩΤΙΚΟΣ
ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΑΛΚΥΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΗΥΚΟΣ
ΑΙ
ΑΛΚΥΟΝΙΔΕΣ - ΑΛΚΥΟΝΕΙΟΙ - ΑΛΚΥΟΝΙΤΙΔΕΣ ΗΜΕΡΑΙ
Η ΑΠΟΡΝΕΩΣΙΣ - ΑΠΟΡΝΙΘΩΣΙΣ ΤΟΥΣ
(= η μεταμόρφωσή τους σε πτηνά)
Οι Αρχαίοι πρόγονοί μας με την αλάθητη
αισθητική τους αντίληψη, με το υπέροχο συναίσθημα της φύσεως, στις εξαίσιες
αυτές ημέρες απέδωσαν τον ποιητικότερο ερωτικό μύθο: της Αλκυόνος και του Κήυκος· και τις ονόμασαν “Αλκυονίδες”. Κατ’ αυτές το ποικιλόχρωμο αυτό πουλί γεννά κοντά στη
θάλασσα. Ετυμολογείται από το: παρά τήν ἅλα κύει.
Κη
< ηχομιμητική ονοματοποίητη λέξη από τη δυνατή
φωνή που βγάζει το πτηνό. Από το Κη < κήξ - κηνός < κήυξ = γλάρος. Από το κήξ < κάηξ
< καΰηξ < κουάξ.
«Τήν μέν ἔπειτα γυναῖκα βάλ᾽Ἄρτεμις ἰοχέαιρα, ἄντλῳ δ᾽ἐνδούπησε πεσοῦσι᾽ὡς εἰναλίη κήξ». (ΌΜΗΡΟΣ,
ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ο, 478-479).
(= Τη γυναίκα έπειτα την χτύπησε η τοξεύτρια
Άρτεμη, και εκείνη καθώς έπεσε, βούτηξε με βρόντο μέσα στην αντλία του
πλοίου/γλάστρα, σαν θαλασσινό πουλί/πτηνό, ως γλάρος).
Ο Δίας χάρισε στην Αλκυόνα τις νήνεμες και
ηλιόλουστες ημέρες του Δεκέμβρη και του Γενάρη για να μπορεί να επωάζει τα αυγά
της ήσυχα μέσα στην καρδιά του κρύου, του πολυάνεμου και πολυκύμαντου χειμώνα.
Κατά την περίοδο αυτή την “λαθάνεμον ώραν”, ήτοι την ξεχασμένη
από τους ανέμους, που καταπαύει η χειμωνιάτικη δίνη και κοιμούνται τα κύματα,
γεννά τα νεογνά της η όμορφη και “πολυπενθής” Αλκυόνα, σύμφωνα με της
στίχους του λυρικού ποιητή Σιμωνίδη του
Κείου από την Ιωνική Ιουλίδα Κέα (Τζια), 556-469, Fragment 3, 1, 4: «ὡς
ὁπόταν χειμέριον κατά μῆνα πινύσκῃ (= ησυχάζει) Ζεύς ἤματα τέσσερα καί δέκα, (=14
ημέρες) λαθάνεμον δε μιν ὥραν
καλέουσιν ἐπιχθόνιοι, (= επίγειοι) ἱεράν παιδοτρόφον ποικίλας ἀλκυόνος».
Η Αλκυόνα έχασε τον άνδρα της στη θάλασσα και
ερωτευμένη καθώς ήταν μαζί του, τον ζητούσε παντού και τον φώναζε «τόν
τοῦ ἀνδρός θάνατον ὀδυρομένη». Ο Δίας την
ευσπλαχνίστηκε και τη μεταμόρφωσε στο θαλασσοπούλι Αλκυόνα, ώστε να πετάει
παντού και να αναζητάει τον άνδρα της πάνω από τα πέλαγα. Για τη φιλανδρία της
αυτή έλαβε μεγάλη τιμή από τους θεούς.
Τον ποιητικό αυτό μύθο εκμεταλλεύθηκαν όλοι
σχεδόν οι ποιητές, από του Ομήρου
μέχρι του Ευριπίδη και του Αριστοφάνη. Η Αλκυόνα υψώθηκε σε σύμβολο
της συζυγικής αφοσίωσης, της αγάπης, της πίστης, της τρυφερότητας.
Οι πρόγονοί μας είχαν παρατηρήσει τη σχέση
μεταξύ των πουλιών αυτών και μιλώντας για την Αλκυόνα και τον Κηρύλο
(το αρσενικό της Αλκυόνας) αναφέρουν πως ποτέ δεν χωρίζονται, πως αγαπιούνται
και συζούν ενωμένοι και ερωτευμένοι ώσπου να πεθάνουν. Η πίστη τους αυτή στον
έρωτα, η αφοσίωσή τους στο συζυγικό βίο, έδωσαν αφορμή, ώστε πολλοί να
υποδείξουν τη ζωή τους ως παράδειγμα στους ανθρώπους που δεν σέβονται τα
γηρατειά, ενώ τα ζώα αυτά φέρονται λογικότερα και ανθρωπινότερα. Η Αλκυόνα μάλιστα, αν τύχει και ο Κηρύλος γεράσει πρώτος και δεν μπορεί
να πετάξει, τον παίρνει στα φτερά της και τον περιφέρει και τον περιθάλπει: «Κηρύλος
δέ καί ἀλκυών ὁμόνομοι (= βόσκουν
μαζί) καί σύμβιοι καί γήρᾳ γε
παρειμένους (= αποκαμωμένους/καταβεβλημένους) αὐτούς ἐπιθέμεναι αἱ ἀλκυόνες περιάγουσιν ἐπί τῶν καλουμένων μεσοπτερυγίων. Ἄνθρωποι δέ και τῶν ἀνδρῶν ὑπογηρώντων καταφρονοῦσι καί πρός τά μειράκια ἀφορῶσι... (προσβλέπουν».
(Κλαύδιος Αιλιανός, ο Σοφιστής, 175-235, “Περί της φύσεως των ζώων”, βιβλίο 7ο, 17,1).
Ο βασιλιάς των θεών πρόσταξε να γαληνεύουν τα
πέλαγα, οι άνεμοι να κοπάζουν, ο ουρανός να αιθριάζει και μια απέραντη καλοσύνη
να βασιλεύει για λίγο μέσα στην καρδιά του χειμώνα ώστε τίποτε να μην ταράζει
τη γέννα τους! Και πάλι ο Αιλιανός
μνημονεύει το γεγονός με πολύ εκφραστικά λόγια: «Κυούσης δέ Ἀλκύονος ἵσταται μέν τά πέλαγα, εἰρήνην δέ καί φιλίαν ἄγουσιν ἄνεμοι. Κύει δέ ἄρα χειμῶνος μεσοῦντος, και ὅμως ἡ τοῦ ἀέρος γαλήνη δίδωσιν εὐημερίαν, και ἀλκυονίας τηνικάδε τῆς ὥρας ἄγομεν ἡμέρας». (Κλαύδιος
Αιλιανός, ο Σοφιστής, 175-235, βιβλίο
1ο, 36, 4).
Συνοδίτες Φιλέβδομοι Αναγνώστες,
Γαληνέψτε λοιπόν από την τύρβη της
καθημερινής επικαιρότητας και απολαύστε ξένοιαστα τις παρατεταμένες τούτες και
ευλογημένες Αλκυονίδες ημέρες!
Θα επανέλθουμε γαληνότατοι!!!
ΠΗΓΗ: Από την στήλη του «ΕΤΥΜΟΛΟΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ - ἄπιτε»! ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.2.2023.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook