Αστερισμοί (και όχι απλή εικόνα ζώων!) σε αρχαίο ελληνικό σκύφο 2.625 χρόνων στο Μουσείο Λαμίας - του Γ. Λεκάκη

Αστερισμοί
(και όχι απλή εικόνα... ζώων!)
σε αρχαίο ελληνικό σκύφο
2.625 χρόνων
στο Μουσείο Λαμίας 

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο John Barnes (Πανεπιστήμιο του Μιζούρι) προτείνει ότι μια παράσταση σε έναν σκύφο, 2.625 χρόνων, ο οποίος ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας Φθιώτιδος, ίσως απεικονίζει μια πρώιμη ελληνική κατανόηση των αστερισμών, αντί να απεικονίζει μια… απλή «σκηνή ζώων»...

Ο σκύφος χρονολογείται από το 625 π.Χ. Ανακαλύφθηκε αρχικώς σε μια τάφρο γεμάτο αρχαία λείψανα, δίπλα σε έναν ναό, στην ακρόπολη των Αλών[1] Λοκρίδος του 7^ου αιώνα, η οποία βρίσκεται περίπου 40 χλμ. βόρεια των Θηβών Βοιωτίας – σπουδαίο αστρονομικό κέντρο της αρχαιότητος. – βλ. Γ. Λεκάκης «Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας».

Περίπου το 1/3 του σκύφου των Αλών, λείπει, αλλά διακρίνονται εικόνες ταύρου, φιδιού, λαγού ή μικρού σκύλου, μεγάλου σκύλου, σκορπιού, δελφινιού και πάνθηρα ή λέοντος!

Ο κ. Barnes εντόπισε τους σκύφους κατά την επίσκεψή του στο μουσείο της Λαμίας.

«Ο μπαμπάς μου με μεγάλωσε με την αστρονομία και για εμένα το φίδι, το κουνέλι και ο σκύλος ήταν αστερισμοί. Αυτή η ομάδα έγραψε πάνω μου».

Τα περισσότερα γραπτά ελληνικής αστρονομίας προέρχονται από διάφορα λογοτεχνικά κείμενα, όπως του Αράτου τα «Φαινόμενα», που περιγράφει αστερισμούς, γνωστούς από τον 3^ο αιώνα π.Χ. Άλλα πολύτιμα γραπτά ελληνικά κείμενα χρονολογούνται από την κλασσική περίοδο της αρχαίας Ελλάδος, 5^ος - 4^ος αιώνας π.Χ. Αλλά μια από τις αρχαιότερες εικόνες αστερισμού από την Ελλάδα, προέρχεται από ένα θραύσμα κεραμικής του 8^ου αι. (της Ύστερης Γεωμετρικής περιόδου, 760 - 700 π.Χ.), που βρέθηκε στο νησί Πιθηκούσες[2] στην Ιταλία, και απεικονίζει τον αστερισμό του Βοώτη / βοσκού, ο οποίος αναφέρεται από τον Όμηρο… Αυτό μας κάνει να πρέπει να εισάγουμε έναν νέο όρο την γραπτή «κεραμική αστρονομία».

Να προσθέσω πω οι σκύφοι των Αλών είναι και ενεπίγραφοι και αυτό θα πρέπει να διαβαστεί και να συνεκτιμηθεί.

Οι ζωφόροι (οριζόντιες διακοσμητικές ζώνες) των αγγείων και οι σκηνές κυνηγιού είναι συνηθισμένοι τύποι διακοσμήσεων στην αρχαία Ελλάδα. Αλλά το ιδιαίτερο σύνολο ζώων του σκύφου είναι άτυπο, είπε ο κ. Μπαρνς. Για παράδειγμα, το δελφίνι δεν ταιριάζει με τα ζώα της ξηράς. Επί πλέον, οι σκορπιοί είναι ασυνήθιστα μοτίβα, που δεν εμφανίζονται συχνά ως πραγματικά ζώα αλλά ως εμβλήματα ασπίδας. Και ενώ ένας σκύλος που κυνηγά ένα κουνέλι εμφανίζεται συχνά σε σκηνές κυνηγιού, το φίδι κάτω από αυτό το ζευγάρι, είναι ασυνήθιστο. Το πιο πιθανόν είναι ότι τα ζώα είναι αστερισμοί, είπε ο κ. Μπαρνς:

        - Ο ταύρος είναι ο Ταύρος,

        - το φίδι είναι πιθανώς η Ύδρα (και όχι ο Όφις ή ο Δράκος, δύο άλλοι αστερισμοί φιδιών γνωστοί από τους Έλληνες),

        - το κουνέλι είναι ο Λαγός / Lepus,

        - ο σκύλος είναι Μέγας Κύων / Canis Major ή Μικρός / Canis Minor,

        - ο σκορπιός είναι ο Σκορπιός,

        - το δελφίνι είναι το Δελφίνι

και

        - το λιοντάρι είναι ο Λέων.

Υπάρχει μια εποχική πτυχή στην διάταξή τους. Χωρίζονται σε ομάδες του φθινοπώρου, του χειμώνα, της άνοιξης και του καλοκαιριού, ανάλογα με το πότε ανεβαίνουν και δύουν όλον τον χρόνο. Συγκεκριμένα, ο ταύρος και (πιθανώς) άλλοι αστερισμοί του σκύφου αντιπροσωπεύουν το φθινόπωρο, το φίδι, το κουνέλι και ο σκύλος συνθέτουν τον χειμώνα, ο σκύλος και ο σκορπιός ανήκουν στην άνοιξη και το δελφίνι και το λιοντάρι (και ίσως άλλοι αστερισμοί που λείπουν) σημαίνουν καλοκαίρι, πρόσθεσε ο κ. Μπαρνς. Ωστόσο, ο σκύφος, πιθανότατα, δεν λειτουργούσε ως αρχαίο ημερολόγιο. Αλλά έδειχνε απλώς μια γενικευμένη αναπαράσταση του χρόνου, καθ' όλην την διάρκεια του έτους, είπε ο Μπαρνς.

ΠΗΓΗ: περιοδικό Hesperia τ. Απρ.-Ιουν. 2014. J. Castro «Astronomical Find: Ancient Greek Wine Cup May Show Constellations», Live Science, 27.10.2014. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.10.2014.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Αλαί > δασυνόμενη > Halae, Halai, Halas: Πόλις στον Οπούντιο κόλπο, που ανήκε στην Βοιωτία την εποχή του Στράβωνος και του Παυσανία. Στα δεξιά του ποταμού Πλατανιά. Η τελευταία πόλη της Βοιωτίας. Επήρε το όνομά της από τις αλυκές που ευρίσκονταν εκεί. Κατοικείτο συνεχώς από την Νεολιθική εποχή έως και την μεσοβυζαντινή περίοδο (11ος - 12ος αιώνας)! Κατά την Πρωτογεωμετρική περίοδο παρατηρούνται αλλαγές στα ταφικά έθιμα της πόλεως και επιρροές από Αττική, Κόρινθο, Εύβοια και Θεσσαλία! Επίσης μαζική παραγωγή αγγείων, άνθηση της μεταλλουργίας, κοσμηματοποιίας (χρυσά κοσμήματα), οπλοποιίας, κεραμοποιίας (παραγωγή αγγείων), γεωργίας, αμπελουργίας, κτηνοτροφία (κυρίως εκτροφή βοοειδών). Τείχη(*) από τον 6ο π.Χ. και 4στυλος ναός δωρικού ρυθμού, με βωμό αφιερωμένος στην πολιούχο θεά Αθηνά, ο οποίος κατεστράφη με τον σεισμό του 425 π.Χ. που έπληξε την περιοχή. Η πόλις εγνώρισε μεγάλη άνθιση κατά τον 5^ο π.Χ. αιώνα.

Ευρέθησαν πλούσια ευρήματα, όπως τμήματα από δωρικές κολώνες, επιστήλια, μετόπες (και από τις τρεις οικοδομικές φάσεις του ναού), πήλινα αγάλματα, καθώς και ένα μαρμάρινο ακέφαλο άγαλμα της Αφροδίτης, μπρούτζινα και ασημένια κοσμήματα, κ.ά. Φυλάσσονται στις… αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Θηβών, στην πτέρυγα των προϊστορικών ευρημάτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών και το Αρχ. Μουσείο Λαμίας. Αλλά και σημαντικά βυζαντινά ευρήματα, όπως ένα μοναδικό χρωματιστό μωσαϊκό με σχέδια πουλιών στο δάπεδο του ναού, λύχνοι του 6^ου μ.Χ. αιώνα καθώς και νομίσματα εποχής των αυτοκρατόρων Αλέξιου και Μανουήλ Α'.

Η πόλις κατεστράφη από σεισμούς και από τον Σύλλα το 85 π.Χ.

Σήμερα στην θέση των Αλών ευρίσκεται το χωριό… Θεολόγος, κι έτσι δυστυχώς χάνεται η πληροφορία περί αλυκών και Αλών. Μερικά αρχαία ερείπια των Αλών, διακρίνονται κοντά στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη... – βλ. Γ. Λεκάκης «Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας».

Ευρίσκεται στον 38^ο παράλληλο (38°39′30″N 23°11′23″E).

Κάθε τόπος που είχε φυσικές αλυκές / αλυκίδες, ελέγετο αλαί: Όπως:

            - αι Αλαί του Πειραιώς (κοντά στον νυν ΙΝ Αγίου Διονυσίου, όπου προ αυτού ήτο ο Λιμήν Αλών)

            - αι Αλαί Αιξωνίδες (στην Γλυφάδα Αττικής),

            - αι Αλαί Αραφηνίδαι (η νυν Ραφήνα Αττικής), 

            - αι Αλαί Κιλικίας (νυν παρφρασμένα... Alakese), κ.ά.

(*) Σε δύο φάσεις: Η πρώτη είναι του 6^ου αι. π.Χ. από σκληρό ασβεστόλιθο και η β΄ στα ελληνιστικά χρόνια, από υπέρυθρο πωρόλιθο. Κύρια είσοδος πλάτους 3,38 μ. Μέσα απ’ αυτήν περνούσε ένας δρόμος 20 μ. που ενωνόταν με τον κεντρικό δρόμο της ακρόπολης, και κατέληγε στον ναό της Αθηνάς.

[2] Αποικία Ερετριέων και Χαλκιδέων Ευβοέων ήδη από την μυκηναϊκή εποχή > Αρίμη, Arime, Αιναρία (από τον Αινεία) Aenaria, νυν  Ίσκια / Ischia. Γνωστή και από το εύρημα του αρχαίου ελληνικού «κυπέλλου του Νέστορος», με ελληνική αλφαβητική γραφή του 730 π.Χ. - η αρχαιότερη γραπτή αναφορά σχετική με την Ιλιάδα του Ομήρου!

Αστερισμοι εικονα ζωα αρχαιος ελληνικος σκυφος 2.625 χρονια πριν αρχαιολογικο Μουσειο Λαμιας παρασταση 2.600 Αρχαιολογια Λαμια Φθιωτιδος, Φθιωτιδα Φθιωτιδας αλες αλαι απεικονιση πρωιμη ελληνικη αστερισμος σκηνη ζωο 625 πΧ ταφρος ναος ακροπολη Αλων Λοκριδος λοκριδας λοκριδα λοκρις 7ος αιωνας,Θηβα Βοιωτιας αστρονομια αρχαιοτητα βοιωτια θηβαι Αλαι ταυρο, φιδι, λαγος μικρος σκυλος μεγαλος σκορπιος δελφινι πανθηρας λεων αρχαιοαστρονομια κουνελι γραπτα γραπτο λογοτεχνια Αρατος Φαινομενα 3ος ελληνικα κειμενα κλασσικη περιοδος αρχαια Ελλαδα 5ος - 4ος θραυσμα κεραμικη 8ος υστερη Γεωμετρικη εποχη 760 - 700 νησι Πιθηκουσες Ιταλια, Βοωτης / Boötes / Bootes βοσκος ομηρος γραπτη κεραμικη αστρονομια σκυφοι Αλες ενεπιγραφος ζωφορος διακοσμηση αγγειο κυνηγι σκορπιοι εμβλημα ασπιδα ζευγαρι, υδρα οφις Δρακος, φιδια Lepus, Μεγας Κυων / Canis Major Μικρος λιονταρι φθινοπωρο χειμωνας, ανοιξη εαρ καλοκαιρι δυση αντολη χρονος χειμων ετοςο αρχαιο ημερολογιο ουρανος δασεια Halae, Halai, Halas πολις Οπουντιος κολπος, οπους Στραβων Παυσανιας ποταμος Πλατανιας αλυκη νεολιθικη μεσοβυζαντινη 11ος - 12ος μχ Πρωτογεωμετρικη ταφικα εθιμα Αττικη, Κορινθος, Ευβοια Θεσσαλια αγγεια μεταλλουργια κοσμηματοποιια χρυσο κοσμημα οπλοποιια κεραμοποιια αγγειοπλαστικη γεωργια, αμπελουργια, κτηνοτροφια εκτροφη βοοειδη Τειχη 6ος τετραστυλος 4στυλος ναοι δωρικος ρυθμος βωμος αφιερωμα πολιουχος θεα Αθηνα σεισμος 425 π.Χ. 5ος οπουντας φθιωτις ευρημα δωρικη κολωνα επιστηλιο, μετοπη πηλινο αγαλμα μαρμαρινο ακεφαλο αγαλμα Αφροδιτη μπρουτζινο ασημενιο κοσμηματα, αποθηκη Θηβων, προιστορια ευρηματα Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσείου Αθηνων βυζαντιο μοναδικο χρωματιστο μωσαικο σχεδιο πουλι δαπεδο λυχνος νομισμα αυτοκρατορας Αλεξιος Μανουηλ Α σεισμοι Συλλας 85 1ος Θεολογος, αλυκες εκκλησια ιν Αγιου Ιωαννη 38ος παραλληλος ασβεστολιθος ελληνιστικα χρονια, υπερυθρος πωρολιθος αποικια Ερετρια Χαλκιδα Ευβοεις μυκηναικη Αριμη, Arime, Αιναρια Αινειας Aenaria, ισκια / Ischia κυπελλο του Νεστορος αλφαβητικη γραφη 730 π.Χ. αλφαβητο αρχαιοτερη γραπτη Ιλιαδα Ομηρου φυσικες αλυκες / αλυκιδες, Πειραιευς πειραιας ΙΝ Αγιου Διονυσιου, Λιμην Αλων λιμανι Αγιος Διονυσης αη Διονυσιος Αιξωνιδες Αιξωνη Γλυφαδα Αττικης Αραφηνιδαι Αραφηνιες Ραφηνα Αττικης, Κιλικιας κιλικια αλακεσε αλακεζε Alakese τουρκια

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ