Του καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας,
Αδαμάντιου Σάμψων
Προς: ΥΠΠΟ
Γραμματεία του
κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου
ΚΟΙΝ: Σύλλογο
Ελλήνων Αρχαιολόγων
Επειδή δεν
εκλήθην στις συνεδριάσεις του ΚΑΣ για το θέμα του Γυαλιού ως θα έπρεπε ως ανασκαφέας
του νεολιθικού κτηρίου σας αποστέλλω το παρόν έγγραφο για να γίνει γνωστό το
ιστορικό της υπόθεσης:
Κάποιοι
κάτοικοι της Νισύρου κατήγγειλαν ότι κατά τις εργασίες εξόρυξης της
ελαφρόπετρας στο Γυαλί από την εταιρία ΛΑΒΑ ΑΕ βρίσκονταν και καταστρέφονταιν
αρχαία. Μετά από αυτό η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου με έγγραφό της διέκοψε
τις εργασίες στο ορυχείο και οι υπεύθυνοι της εταιρίας πληροφορήθηκαν από το
ΥΠΠΟ ότι πρέπει να προηγηθούν ανασκαφικές έρευνες και μετά να αποφασισθεί η
συνέχιση των εργασιών.
ΔΕΙΤΕ συνέντευξη του Αδ. Σάμψων για το θέμα
του ΓΥΑΛΙΟΥ ΝΙΣΥΡΟΥ, στον Γ. Λεκάκη, ΕΔΩ.
Καθώς είχα
υπηρετήσει από το 1976 μέχρι το 1980 στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου ως
επιμελητής Αρχαιοτήτων, είχα πραγματοποιήσει το 1979 μία επιφανειακή έρευνα στο
Γυαλί και είχα εντοπίσει τρεις νεολιθικές θέσεις, μακριά όμως από το σημείο που
γίνονται οι εκσκαφές και εξορύξεις. Τα αποτελέσματα της έρευνάς μου είχα
δημοσιεύσει σε άρθρο που δημοσιεύτηκε το
1984[1]
και σε ένα βιβλίο μου για την Νεολιθική περίοδο στα Δωδεκάνησα, που δημοσιεύθηκε
αργότερα[2].
Αναζητώντας οι
υπεύθυνοι της εταιρίας κάποιον αρχαιολόγο που θα μπορούσε να αναλάβει την
ανασκαφή στο Γυαλί πληροφορήθηκαν από το ΥΠΠΟ και την ΚΒ εφορεία Δωδεκανήσου
ότι εγώ ήμουν ο μόνος που είχα διενεργήσει μία έρευνα στο νησί και προσπαθούσαν
να με εντοπίσουν. Την εποχή εκείνη (Αύγουστος 1986) ήμουν απασχολημένος με μία
σημαντική ανασκαφή προϊστορικού νεκροταφείου στη Μάνικα Χαλκίδος η οποία είχε
χρηματοδοτηθεί από το National Geographic. Ο ίδιος ο διευθύνων σύμβουλος της
εταιρίας ΛΑΒΑ ήλθε στον χώρο της
ανασκαφής και με ερώτησε αν ενδιαφέρομαι να αναλάβω την έρευνα.
 |
| Το 7.000 χρόνων κτήριο στο Γυαλί Νισύρου! |
Μεταβαίνοντας
μαζί με τον ίδιο στο Γυαλί διαπίστωσα ότι στην κορυφή του βουνού της δυτικής
πλευράς του νησιού υπήρχαν πράγματι πολλά επιφανειακά ευρήματα (Νεολιθική κεραμεική και λίθινα σκεύη) τα οποία δεν είχα δει στο παρελθόν γιατί δεν είχα
επισκεφθεί τον συγκεκριμένο χώρο. Έτσι με εντολή του υπουργείου αποφάσισα να
αναλάβω την ανασκαφή, η οποία άρχισε τον Νοέμβρη του ίδιου έτους με ένα έμπειρο
συνεργείο εργατών που είχαν εργαστεί στην ΙΑ΄ Εφορεία της Εύβοιας. Με εντατική
επιφανειακή έρευνα εντοπίστηκαν τμήματα αρχαίων κτηρίων αρχικά και στη συνέχεια
το ακέραιο νεολιθικό κτήριο, η ανασκαφή του οποίου συνεχίστηκε και το επόμενο
έτος 1987, ενώ τον ίδιο χρόνο έγινε ανασκαφή και ενός νεκροταφείου της ίδιας
εποχής σε άλλο σημείο του δυτικού τμήματος. Με υπουργική απόφαση καθορίστηκαν
οι όροι για την διάσωση και συντήρηση του κτηρίου με μία ευρεία ζώνη προστασίας
γύρω από αυτό, ενώ οι ανασκαφές δημοσιεύθηκαν το 1988 στο βιβλίο μου «Η Νεολιθική κατοίκηση στο Γυαλί της Νισύρου», το οποίο χρηματοδότησε η ανωτέρω εταιρία.
Τα επόμενα
χρόνια (1990-1995) συνέχισα να πηγαίνω στο νησί γιατί είχα αναλάβει μία
εθνοαρχαιολογική έρευνα στο ανατολικό τμήμα του Γυαλιού όπου υπήρχαν από αιώνες
πριν αγροτικές κατασκευές κατοίκων της Νισύρου οι οποίοι πήγαιναν εκεί τους
χειμερινούς μήνες. Είχα παραστεί επίσης και σε διασκοπήσεις τις οποίες
διενεργούσε το Γεωφυσικό τμήμα του Πανεπ. Αθηνών για τον εντοπισμό κτηρίων στο
υπέδαφος, τις οποίες επίσης χρηματοδοτούσε η εταιρία ΛΑΒΑ. Αργότερα ως
καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου από το 1999 συνέχισα να πηγαίνω εκεί για τη
μελέτη του υλικού που είχε βρεθεί τα προηγούμενα χρόνια και φυλασσόταν σε μία
αποθήκη. Κάθε φορά που επισκεπτόμουν το κτήριο ανησυχούσα για τυχόν φθορά του γι
αυτό είχα ζητήσει από την εταιρία να κάνει μία περίφραξη και να τοποθετήσει
στέγαστρο. Για αυτό μάλιστα υπήρχε σχετική απόφαση και μελέτη που δεν
υλοποιήθηκε ποτέ, κάτι που μου προξενεί μεγάλη εντύπωση έως τώρα!
Ωστόσο, η εταιρία επειδή το κτήριο εμπόδιζε την επέκτασή της πρότεινε να μεταφερθεί σε άλλο χώρο στο νησί και το θέμα παραπέμφθηκε στο ΚΑΣ. Σε κάποιες συνεδριάσεις είχα παραστεί ως ανασκαφέας και είχα εκφράσει τις αντιρρήσεις μου για την μεταφορά του κτηρίου. Τελικά, τότε δεν πάρθηκε απόφαση για την μεταφορά και το θέμα περιέργως μετά από μία εικοσαετία ανακινήθηκε προ διετίας. Αυτή τη φορά όμως δεν μου ζητήθηκε να παραστώ ως ανασκαφέας του Γυαλιού, επιστημονικός υπεύθυνος και γνώστης των συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή. Σύμφωνα με πληροφορίες από μέλος του ΚΑΣ, μία αρχαιολόγος μέλος του συμβουλίου έφθασε στο σημείο να πει κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ότι το κτήριο δεν είναι νεολιθικό αλλά απλώς ένα σύγχρονο μαντρί. Μέσα στο κτήριο όμως βρέθηκαν αγγεία, μυλόλιθοι και εργαλεία οψιανού από τη Μήλο. Εάν αληθεύει, είναι κρίμα για την κυρία αυτή η οποία τιτλοφορείται και ως προϊστορική αρχαιολόγος και επίτιμη έφορος και έχει ανασκάψει νεολιθικά κτήρια στη Θεσσαλία. Είναι άγνωστο πως της ξέφυγε κάτι τέτοιο, μήπως επειδή στη δημοσιευμένη πιθανή αναπαράσταση του κτηρίου (Σάμψων, 1988) εικονίζονται πρόβατα σε μία παρακείμενη αυλή;
 |
| Αναπαράσταση του 7.000 χρόνων κτηρίου στο Γυαλί Νισύρου! |
Δεν γνωρίζει ότι στη νεολιθική περίοδο η κύρια
απασχόληση των ανθρώπων ήταν η κτηνοτροφία και οι καλλιέργειες; Τί περίμενε να
είναι το κτήριο αυτό, κάποιο ανάκτορο; Μήπως η πρόταση της κυρίας αυτής
επηρέασε τα αξιότιμα μέλη του ΚΑΣ να λάβουν αυτή την απόφαση καταστροφής του
νεολιθικού κτηρίου: Μήπως πρέπει να ζητηθούν και τα πρακτικά του ΚΑΣ για να
μάθουμε τη διαδικασία και το σκεπτικό της απόφασης;
Όπως είναι
γνωστό πριν και μετά την απόφαση προκλήθηκε σάλος στα μέσα ενημέρωσης και ο
Σύλλογος των αρχαιολόγων έκανε αγώνα να αποτρέψει την καταστροφή του μοναδικού
αυτού κτηρίου 7.000 χρόνων στο νότιο Αιγαίο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Απορώ επίσης
πως δεν αντέδρασαν μέλη του ΚΑΣ όπως αρχιτέκτονες και μηχανικοί ως προς το
τεχνικό μέρος του θέματος.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για το ΓΥΑΛΙ ΝΙΣΥΡΟΥ, ΕΔΩ.
Στη συνέχεια
άρχισαν εργασίες από την εταιρία για την επικείμενη μεταφορά και δημιουργήθηκε τάφρος
γύρω από το κτήριο που είναι πολύ πιθανόν να προκαλέσει την κατάρρευσή του λόγω
της εύθραυστης αργολιθοδομής του. Τον Σεπτέμβρη του 2022 βρισκόμουν στη Ρόδο
και έκανα προσπάθειες να μεταβώ στο Γυαλί για να ελέγξω την κατάσταση του κτίσματος.
Επικοινώνησα με τον πρώην προϊστάμενο του Γυαλιού κ. Λ. Χριστοφοράκη ο οποίος
βρίσκεται σήμερα στα κεντρικά της εταιρίας στην Αθήνα και αρχικά δεν είχε
αντίρρηση να επισκεφθώ το χώρο, στη συνέχεια όμως έπαψε να σηκώνει το τηλέφωνο
που σήμαινε ότι άλλαξε γνώμη. Τηλεφώνησα στα γραφεία της ΛΑΒΑ στο Γυαλί και ο νυν προϊστάμενος είπε ότι είχε εντολή
από τα κεντρικά να μην επιτρέψει την επίσκεψη εκεί κανενός. Ήταν προφανές ότι η
εταιρία είχε λόγους να φοβάται την
παρουσία μου στον χώρο.
 |
| Το 7.000 χρόνων κτήριο στο Γυαλί Νισύρου! |
Επειδή μαθαίνω
ότι επίκειται η τελική απόφαση σε κάποια προσεχή συνεδρίασή του ΚΑΣ επιθυμώ να
εκφράσω την αντίθεσή μου για την επικείμενη μεταφορά, η οποία είναι σχεδόν βέβαιο
ότι θα προκαλέσει την καταστροφή του κτηρίου, επειδή η αργολιθοδομή του είναι
εύθραυστη και δεν έχει καμμία σχέση με τους λιθόπλινθους των αιγυπτιακών ναών
που γνωρίζουμε ότι είχαν μεταφερθεί στο παρελθόν σε άλλα σημεία. Στην Ελλάδα
από όσο γνωρίζω δεν έχουν γίνει μεταφορές κτισμάτων παρόμοιου τύπου ούτε
υπάρχει σχετική εμπειρία και το πιθανότερο είναι ότι στην θέση που έχει
επιλεγεί θα μεταφερθεί ένας σωρός πέτρες. Λέγεται ότι η σχετική μελέτη αναφέρει
ότι θα κοπεί σε 5 κομμάτια και θα μεταφερθούν στη νέα του θέση μόνο οι πέτρες
χωρίς το δάπεδό του, το οποίο είναι αλληλένδετο με τους τοίχους του κτηρίου. Το
περίεργο είναι ότι στην ημερήσια διάταξη του ΚΑΣ ο τίτλος του θέματος
είναι «αξιοποίηση του νεολιθικού κτηρίου
στο Γυαλί» ενώ η λέξη ¨μεταφορά¨ παραλείπεται.
Σας παρακαλώ προτού
να γίνουν βιαστικές ενέργειες πρέπει να εξετασθούν όλες οι παράμετροι για την
σωτηρία του κτηρίου και την παραμονή του στον ίδιο χώρο, ενώ μπορεί να δοθεί πιθανώς
έγκριση για την επέκταση των εξορύξεων της εταιρίας προς το δυτικό τμήμα του
νησιού. Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι σε δοκιμαστικές τομές που έγιναν γύρω
από το κτήριο και κυρίως στη βόρεια πλευρά είχαν βρεθεί και τμήματα άλλων
κτισμάτων της ίδιας περιόδου από τα οποία προήλθαν πολλά ευρήματα[3]. Από τον ίδιο χώρο προέρχονται και τα
δύο μοναδικά πήλινα χυτήρια χαλκού, τα οποία έχουν επανειλημμένως σταλεί σε
εκθέσεις σε μουσεία του εξωτερικού.[4]
Επίσης σύμφωνα με τις μετρήσεις
του καθηγητή Ευάγγελου Λάγιου του Τμήματος Γεωφυσικής που έγιναν στη δεκαετία
του 1990 είχαν εντοπιστεί κτίσματα στο υπέδαφος.
Όλα φανερώνουν
ότι το κτήριο δεν βρισκόταν μόνο του στο χώρο αλλά ήταν τμήμα ενός μικρού
οικισμού που πρέπει να ερευνηθεί πριν αποφασισθεί η επέκταση του λατομείου, η
οποία θα σημάνει και την καταστροφή του.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 25.4.2023.
[1] Βλ. Α. Σάμψων «Ο οψιανός του Γυαλιού της Νισύρου και η διάδοσή
του στο Αιγαίο», Ανθρωπολογικά 5, 63
[2] Βλ. Σάμψων 1987, 108, εικ. 147.
[3] Τομές 1 έως 19 στο σχέδιο 9 του
βιβλίου, Η Νεολιθική κατοίκηση στο Γυαλί της Νισύρου, Αθήνα 1988.
[4] V. Maxwell et al. 2019, The context and
nature of the evidence for metalworking from mid 4th Millennium
Yali in Nissyros, Journal of Greek Archaeology 4, 1-30.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook