Ενετοπίσθη πριν από μερικούς
μήνες, κατά την διάρκεια εργασιών καθαρισμού οι οποίες πραγματοποιούνταν σε κτήριο
του μεσαιωνικού Κάστρου της Χώρας Νάξου. Ήταν ένα εύρημα ανέλπιστο, που
απεκαλύφθη σε μια επίσης τυχαία θέση, μέσα σε νεώτερες επιχώσεις. Και όμως, η
αρχαϊκή κεφαλή κούρου που έφερε πρόσφατα στο φως η Εφορεία Αρχαιοτήτων
Κυκλάδων, έχει, παρά τις φθορές της, ιδιαίτερη σημασία: Πρόκειται για τον πρώτο
κούρο που εντοπίζεται στην ακρόπολη της αρχαίας πόλεως της Νάξου, στα ερείπια
της οποίας κτίσθηκε το Κάστρο της Χώρας του νησιού.
Μία άλλη κεφαλή κούρου, που
βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάξου, ανασκάφηκε εκτός της ακρόπολης,
στην περιοχή Γρόττα.
Χρονολογημένη περίπου στο 590 - 580 π.Χ. και κατασκευασμένη από χονδρόκοκκο ναξιακό μάρμαρο, η κεφαλή μπορεί να θεωρηθεί λίγο πρωιμότερη στυλιστικά από μια άλλη ναξιακή κεφαλή κούρου, του 580 π.Χ., που βρίσκεται στη Γλυπτοθήκη Ny Carlsberg της Κοπεγχάγης - ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: Πότε θα επαναπατρισθεί; Έχει γίνει κάποιο επίσημο αίτημα;
Σε αυτό
συνηγορούν τα ειδικά χαρακτηριστικά της, που συνοψίζονται ως εξής: η κορυφή του
κρανίου είναι σχετικά επίπεδη, το μέτωπο χαμηλό, οι παρειές ευρείες και τα
μάτια έχουν τοποθετηθεί ψηλά, χωρίς έντονη καμπύλη στα άνω βλέφαρα· αρκετά
φθαρμένη στο μέτωπο, η κόμμωση σχηματίζεται σε παράλληλες σειρές «ψηφωτών»
βοστρύχων (στρωμένων με ψηφίδες), που συγκρατούνται ψηλά, πάνω από τα αυτιά, με
μια απλή, επίπεδη ταινία· μπροστά από τα αυτιά (που αποδίδονται
σχηματοποιημένα) και κατά μήκος των παρειών, διακρίνονται οι ευθείες απολήξεις
των βοστρύχων, οι οποίοι κατευθύνονται μπροστά από τους ώμους – το συγκεκριμένο
χαρακτηριστικό αποτελεί στοιχείο πρωιμότητας· και όσον αφορά το μέγεθος της
κεφαλής, με ύψος 29 εκατοστά, πλάτος 33 και βάθος 28, δεν το λες και μικρό: οι
ειδικοί υποθέτουν ότι θα ανήκε σε άγαλμα που θα ξεπερνούσε το ύψος ενός
ψηλόκορμου άνδρα.
Άρα γε είναι εύλογο να
υποθέσει κανείς ότι το άγαλμα θα βρίσκεται επίσης κάπου στον ευρύτερο χώρο που
εντοπίστηκε η κεφαλή; «Δεν είναι πιθανό, γιατί η αποκοπή της κεφαλής από το
σώμα φαίνεται παλιά», αποκρίνεται ο Δ. Αθανασούλης και συμπληρώνει: «Η τομή
στον λαιμό είναι φθαρμένη, επομένως το κεφάλι ίσως να είχε κοπεί από τον κορμό
του στην αρχαιότητα». Εξ άλλου, συνεχίζει ο αρχαιολόγος, το εύρημα εντοπίστηκε
σε νεότερες επιχώσεις, στοιχείο που έχει την αξία του: «σημαίνει ότι είχε υποστεί
πολλές μετακινήσεις», λέει ο κ. Αθανασούλης, «και προφανώς πιο πριν ήταν
εντοιχισμένο σε κάποιο σημείο, εξ ου και η φθορά στο πρόσωπο. Ολα αυτά δείχνουν
μεγάλη χρήση του ως spolio, ως συλήματος δηλαδή. Το οποίο μάλιστα
χρησιμοποιήθηκε ξανά και ξανά».
Μια τέτοια χρήση, τόσης
έκτασης, ίσως οφείλεται ακριβώς στο γεγονός ότι πρόκειται για κεφάλι, που έχει
συμβολικό χαρακτήρα. Ίσως όμως η χρήση του να ήταν και ένα τυχαίο γεγονός: αυτό
βρήκαν, αυτό χρησιμοποίησαν οι χρήστες και «εντοιχιστές» της κεφαλής, που
μπορεί απλώς να είχε καταστραφεί στον μεσαίωνα ή και παλαιότερα. Και αν η
ενδιάμεση χρήση της ως στοιχείο μεταγενέστερης κατασκευής είναι μόνο αντικείμενο
εικασιών (αφού εντοπίστηκε σε μια τρίτη χρήση και συγκεκριμένα σε επίχωση, σε
«μπάζωμα»), την ίδια στιγμή, η συγκεκριμένη αρχαϊκή κεφαλή δημιουργεί μερικές
προσδοκίες.
«Δημιουργεί ελπίδες ότι οι έρευνες που
γίνονται τώρα στη Νάξο και οι ανασκαφές που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του
έργου της “νησίδας των μουσείων” (σ.σ.: πρόκειται για τρία νέα μουσεία μέσα στο
Κάστρο, που θα αναδεικνύουν τον κυκλαδικό πολιτισμό από την προϊστορία έως τον
μεσαίωνα) ενδεχομένως να μας αποδώσουν κι άλλα γλυπτά από τη ναξιακή αρχαϊκή
περίοδο», καταλήγει ο Δ. Αθανασούλης.
«Το Κάστρο της Νάξου, το οποίο ήταν η αρχαία
ακρόπολη του νησιού, ερευνάται για πρώτη φορά στο εσωτερικό του. Μπορεί λοιπόν
η κεφαλή του κούρου να είναι ένα γλυπτό που θα μας οδηγήσει και σε άλλα».
ΠΗΓΗ: εφημ. Καθημερινή «Ένα κεφαλι γεμάτο ελπίδες», ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 14.7.2023.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook