Άγνωστης προέλευσης ιεροσολυμίτικο ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΟ, αφιέρωμα της μοναχής Ευφροσύνης, από την Πορταριά

Άγνωστης προέλευσης

ιεροσολυμίτικο ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΟ

αφιέρωμα της μοναχής Ευφροσύνης,

από την Πορταριά

«Ιεροσολυμίτικα» ή «προσκυνητάρια» ή «αγιοταφίτικα» ονομάζονται οι ζωγραφικές / αγιογραφίες απεικονίσεις των Αγίων Τόπων πάνω σε ύφασμα, τα οποία τυλίγονταν για να μπορούν να μεταφερθούν εύκολα από τους προσκυνητές (χατζήδες) πίσω στην πατρίδα τους, ως ενθύμια του ταξιδιού τους. Στη συνέχεια, συνήθως αναρτώνταν σε σταθερή επιφάνεια και είτε αφιερώνονταν σε ναό της πατρίδας του προσκυνητή ως τεκμήριο του προσκυνηματικού ταξιδιού του, ή φυλάσσονταν στην οικία του. Τα ιεροσολυμίτικα γνώρισαν μεγάλη διάδοση από τα τέλη του 17ου αι. έως και τον πρώιμο 20ό αι. και εντοπίζονται σε όλες τις ορθόδοξες χώρες, ενώ στον ελλαδικό χώρο απαντούν κυρίως έργα του 18ου και 19ου αι. Φιλοτεχνούνταν από ζωγράφους στους Αγίους Τόπους, οι οποίοι άφηναν ένα μικρό πλαίσιο στη σύνθεση κενό για να αναγραφεί το όνομα του προσκυνητή και το έτος που πραγματοποιήθηκε το προσκυνηματικό ταξίδι. Κατά κανόνα απεικονίζεται στο κέντρο της παράστασης ο ναός της Αναστάσεως σε τομή και περιμετρικά αγιολογικά θέματα από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, καθώς και τοπογραφικές λεπτομέρειες ιερών προσκυνημάτων. Επίσης στο ανώτερο τμήμα ιστορείται η Δευτέρα Παρουσία και στα δύο άκρα σε ξεχωριστά πλαίσια εικονίζεται η μορφή της Παναγίας και του Χριστού.

Ένα τέτοιο «ενθύμιο» αποτελεί το «Ιεροσολυμίτικο» διαστάσεων 1,40 Χ 0,90 μ., άγνωστης προέλευσης, που φυλάσσεται στα εργαστήρια συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας. Είναι εμφανείς κυρίως στη δεξιά πλευρά οπές που δείχνουν ότι είχε εφαρμοστεί σε σταθερή επιφάνεια για να αναρτηθεί.

Αντί της μορφής της Παναγίας, στο αριστερό τμήμα, δεσπόζει εντός πλαισίου με χρυσό περίγραμμα ο Ναός της Αναστάσεως σε τομή, με τον αναστημένο Χριστό πάνω από το ιερό Κουβούκλιο του ναού, ενώ περιβάλλεται από σκηνές που συμβολίζουν προσκυνηματικά σημεία εντός του ναού, τα οποία είναι διαμορφωμένα ως παρεκκλήσια: με την Σταύρωση δηλώνεται το παρεκκλήσιο του Γολγοθά, ιερείς εικονίζονται γύρω από τη μαρμάρινη πλάκα του σημείου της Αποκαθήλωσης, ενώ με την εικόνιση των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και της σκηνής του «Μη μου άπτου» αποτυπώνονται τα αντίστοιχα παρεκκλήσια Εύρεσης του Τιμίου Σταυρού και του τόπου, όπου ο Χριστός εμφανίστηκε στην Μαρία τη Μαγδαληνή μετά την Ανάστασή του. Γύρω από αυτό το πλαίσιο απλώνονται η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας, αγιολογικά θέματα, όπως σκηνές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη σε συνδυασμό με τοπογραφικές απεικονίσεις προσκυνημάτων (Ιορδάνης, Σαραντάριο όρος, Βηθλεέμ) και μία σειρά έξι σκηνών από τον βίο της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας μαζί με τους Αγίους Μεγαλομάρτυρες Γεώργιο και Δημήτριο. Στο δεξί τμήμα του έργου, εντός πλαισίου με μετάλλια που περιλαμβάνουν σκηνές από τα θαύματα και τα Πάθη του Κυρίου, εικονίζεται στην ανώτερη ζώνη η Δίκη του Χριστού, στην κεντρική ζώνη Δέηση με τις μορφές της Θεοτόκου και του Ευαγγελιστή Ιωάννη εκατέρωθεν του Χριστού, ενώ η κατώτερη ζώνη περιλαμβάνει το Γενέθλιο και την Αποτομή της κεφαλής του Προδρόμου.

Κάτω ακριβώς από τον Χριστό της Δέησης, εντοπίζεται η αφιερωματική επιγραφή: «ἀφιέρω[μα τ]ῆς μοναχῆς| καθηγουμένης τοῦ ἁγίου Εὐθυ|μίου Εὐφροσύνης ἀπό πορ|ταρίαν ἐν ἒτος 18…4 | .. μῆνα ἀπρίλλιον». Σύμφωνα με την επιγραφή, η μοναχή Ευφροσύνη καταγόμενη από την Πορταριά, ηγουμένη της μονής του Αγίου Ευθυμίου, αφιέρωσε το συγκεκριμένο προσκυνητάριο σε άγνωστο ναό κατά τον 19ο αι. Θα μπορούσε, σύμφωνα με τα παραπάνω, να υποτεθεί ότι η μοναχή Ευφροσύνη ήταν ηγουμένη στη μονή του Αγίου Ευθυμίου, στην παλαιά πόλη της Ιερουσαλήμ και αγόρασε το συγκεκριμένο προσκυνητάριο ως αφιέρωμα σε κάποιον ναό, πιθανόν στον τόπο καταγωγής της, την Πορταριά. Αν και το έτος αφιέρωσης δεν σώζεται ακέραιο, η αναπαράσταση του Ιερού Κουβουκλίου αποτελεί επιβοηθητικό στοιχείο για την χρονολόγηση, καθώς εμφανίζεται με τη μορφή που έλαβε μετά τις εργασίες αποκατάστασης, τόσο του ναού της Αναστάσεως, όσο και του ίδιου του Κουβουκλίου κατά τα έτη 1808-1810, με αποτέλεσμα το συγκεκριμένο ιεροσολυμίτικο να τοποθετείται χρονικά μετά το 1810.

ΠΗΓΗ: ΕΦΑ Μαγνησίας. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.4.2023.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

        - Αργυράτος Β. – Φραγκάκη Φ. «Ιεροσολυμίτικα. Ένα διαφορετικό είδος φορητής εικόνας από τους Αγίους Τόπους. Ιστορικά στοιχεία, υλικά κατασκευής, κατάσταση διατήρησης και συντήρηση», International Meeting. Icons: Approaches to Research, Conservation and Ethical Issues, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη 3-7.12.2006.

        - Μαυρίκα Β., 2018. Εικαστικά τεκμήρια προσκυνήματος: «Ιεροσολυμίτικα» του 19ου αιώνα σε ναούς και μονές των Ιωαννίνων, Αρχαιολογικό Έργο στη Βορειοδυτική Ελλάδα και τα Νησιά του Ιονίου 1(2014), 191-200.

        - Νάνου Μ., 2022. Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης και Πολιτισμού Μακρινίτσας. Μήτηρ Θεοῦ ἡ «Ὀξεία Ἐπίσκεψις», Βόλος.

        - Biddle, M., 1999. The Tomb of Christ, Sutton Publishing Ltd.

        - Immerzeel, M., 2005. Proskynetaria from Jerusalem, Souvenirs of a Pilgrimage to the Holy Land, Series Byzantina III (2005), 9-24.

Αγνωστης προελευσης ιεροσολυμιτικο ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΟ, αφιερωμα μοναχη Ευφροσυνη Πορταρια μαγνησιας βολου μαγνησια βολος ιεροσολυμια ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙ Ιεροσολυμιτικα προσκυνηταρια αγιοταφιτικα ζωγραφικη απεικονιση Αγιοι Τοποι υφασμα, προσκυνητης χατζης ενθυμιο αφιερωμα ναος προσκυνητης προσκυνηματικο ταξιδι 17ος αιωνας μχ 20ος ορθοδοξια εργα 18ος 19ος ζωγραφος συνθεση ταξειδι παρασταση ιερος ιν Αναστασεως Αναστασης Ανασταση τομη αγιολογικο θεμα Παλαια Καινη Διαθηκη, Δευτερα Παρουσια Παναγια Χριστος Εφορεια Αρχαιοτητων Μαγνησιας πηλιου πηλιο αναρτηση χρυσο περιγραμμα αναστημενος ιερο Κουβουκλιο σκηνες συμβολο παρεκκλησι Σταυρωση παρεκκλησιο Γολγοθας ιερεας μαρμαρινη πλακα Αποκαθηλωση εικονιση Αγιοι Κωνσταντινος και Ελενη Μη μου απτου Ευρεση του Τιμιου Σταυρου Τιμιος Σταυρος Μαρια Μαγδαληνη αγιολογικα θεματα, σκηνη Ιορδανης ποταμος, Σαρανταριο ορος, Βηθλεεμ βιος Οσια Μαρια Αιγυπτια αγιος Μεγαλομαρτυρας Γεωργιος Δημητριος μεταλλιο θαυμα Παθη του Κυριου, Δικη του Χριστου Δεηση Θεοτοκος ευαγγελιστης Ιωαννης Γενεθλιο Αποτομη κεφαλη Προδρομου Προδρομος Δεηση αφιερωματικη επιγραφη καθηγουμενη Ευθυμιος απριλλιος απριλιος ιερα μονη ιμ Αγιου Ευθυμιου, παλαια πολη 1808 1810, ειδος φορητη εικονα εικαστικα Ιωαννινα Μουσειο Βυζαντινης Τεχνης και Πολιτισμου Μακρινιτσα Μητηρ Θεου οξεια επίσκεψις Μακρυνιτσα

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ