Το αρχαίο ιερό Θεσμοφόριο Αλιμούντος, τώρα... λόφος Αγίας Άννας Αλίμου! - του Γ. Λεκάκη

Το αρχαίο ιερόν Θεσμοφόριον

Αλιμούντος,

τώρα... λόφος Αγίας Άννας Αλίμου!

ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: του Γιώργου Λεκάκη

Για το ΘΕΣΜΟΦΟΡΙΟΝ και τα ΘΕΣΜΟΦΟΡΙΑ,

που εορτάζονταν κατά την φθινοπωρινή ισημερία

σας έχω γράψει και πει πολλά.

ΔΕΙΤΕ τα ΕΔΩ.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΛΟΦΟΥ ΑΓΙΑΣ ΑΝΝΑΣ, ΔΗΜΟΣ ΑΛΙΜΟΥ

 

Ο Αλιμούς

Ο Αλιμούς, δήμος της Λεοντίδος φυλής σύμφωνα με την πολιτική διαίρεση της Αττικής από τον Κλεισθένη (508/507 π.Χ.), εκπροσωπούνταν στη βουλή των πεντακοσίων με τρεις αντιπροσώπους. Ο Αλιμούς, εκτεινόταν κυρίως κατά μήκος της παραλίας και συνόρευε με τους αρχαίους δήμους: Φάληρο βόρεια, Ευώνυμο δυτικά και Αιξωνή νότια.

Κατά τους ιστορικούς χρόνους ο οικιστικός πυρήνας του δήμου εντοπίζεται γύρω από το λόφο της Αγίας Άννας. Ο λόφος αποτελεί ένα από τα δύο κέντρα της δημόσιας και θρησκευτικής ζωής του αρχαίου δήμου, όπως δηλώνει η παρουσία του Θεσμοφορίου στην κορυφή του και του αρχαίου θεάτρου στις νότιες υπώρειες του. Το δεύτερο κέντρο βρίσκεται στη χερσόνησο του Αγίου Κοσμά, την Κωλιάδα άκρα. Στους ιστορικούς χρόνους, οι γραπτές πηγές αναφέρουν, ναό της Κωλιάδας Αφροδίτης και των Γενετυλλίδων θεοτήτων πάνω στη χερσόνησο του Αγίου Κοσμά και ναό αφιερωμένο στη λατρεία της Θεσμοφόρου Δήμητρας και Κόρης, στην ηπειρωτική παραλία.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΕΡΙ ΑΛΙΜΟΥ, ΕΔΩ.

Το Θεσμοφόριο

Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο με τον αρχαιολόγο W. Wrede, το 1929 ανέσκαψε το λόφο της Αγίας Άννας και αποκάλυψε την παλαιοχριστιανική βασιλική του Αλιμούντος και ένα ιερό αφιερωμένο στη λατρεία της Θεσμοφόρου Δήμητρας. Η εύρεση ενός βωμού πάνω στο βράχο με πλήθος αρχαϊστικών ειδωλίων όπως και λίθινων θραυσμάτων που ανήκαν σε ανάγλυφα και επιγραφές του 4ου αι. π.Χ., οδήγησαν στην ταύτιση του ιερού.

Τα Θεσμοφόρια ήταν η σπουδαιότερη μαζί με τα Ελευσίνια γιορτή προς τιμή της Δήμητρας και της Περσεφόνης, στην οποία συμμετείχαν αποκλειστικά γυναίκες. Οι τελετές της γιορτής απέβλεπαν στην αναζωογόνηση της φύσης, μετά τη θερινή αδράνεια και στην ευόδωση της συγκομιδής της νέας χρονιάς. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, τα Αθηναϊκά Θεσμοφόρια κατά το μήνα Πυανεψίωνα (Οκτώβριο) και διαρκούσαν τέσσερις μέρες. Η πρώτη μέρα της γιορτής λεγόταν Άνοδος, η δεύτερη Κάθοδος, η τρίτη Νηστεία ή Μέση και η τέταρτη Καλλιγένεια. Η βασική τελετουργία των Θεσμοφορίων ήταν η απομάκρυνση από τα “μέγαρα” (κοιλότητες στο βράχο) των υπολειμμάτων μικρών χοιριδίων, ή άλλων ζώων (όπως αιγοπροβάτων), τα οποία είχαν τοποθετηθεί εκεί πριν από την τέλεση της γιορτής. Στη συνέχεια, οι “αντλήτριες” (θεσμοφόρες) εναπόθεταν τα υπολείμματα σε βωμούς της θεάς μαζί με σπόρους σιταριού και άλλες προσφορές που σχετίζονταν με τη γονιμότητα. Από εκεί οι καλλιεργητές τα σκορπούσαν στους αγρούς, έτσι ώστε να είναι γόνιμη η νέα χρονιά.

Σχεδόν έναν αιώνα μετά την ανασκαφή του W. Wrede, το 2016, στην ανατολική πλαγιά του λόφου, πολύ κοντά στην κορυφή του, κατά τη διάρκεια σύντομης αρχαιολογικής έρευνας (με αφορμή τις εργασίες περίφραξης του αρχαιολογικού χώρου από τον Δήμο Αλίμου) αποκαλύφθηκε το ιερό της Θεσμοφόρου Δήμητρας. Κάτω από το τσιμεντένιο δάπεδο του γερμανικού οχυρού ήρθαν στο φως: ο κυκλικός χώρος του ιερού, ο βωμός και τα κοιλώματα στο βράχο, τα “μέγαρα”, όπου οι αναθέτριες εναπόθεταν τις προσφορές τα “θεσμά”, τιμώντας τη θεά Δήμητρα με σκοπό την καλή σοδειά, την αύξηση της συγκομιδής και της καρποφορίας. - ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ.

Η περιοχή του Αλίμου στον 37^ο παράλληλο [37°55′N 23°43′E] έχει αποδειχθεί κατοικείται ήδη 7.000 χρόνια, από την νεολιθική περίοδο. Ευρήματα σε οικισμό της Εποχής του Χαλκού γύρω στο 2300 π.Χ. δείχνουν αποίκους από τις Κυκλάδες ή σχετιζόμενους με αυτές, που επεξεργάζονταν και εμπορεύονταν οψιδιανό από την Μήλο στον Άλιμο.

Στον λόφο που νυν καλείται… Αγία Άννα, ή Μικρό Πανί [σε αντιδιαστολή με τον λόφο Μεγάλο Πανί, εκ παραφθοράς του Λόφου του Πανός, με ιδιαίτερο ιερό του θεού Πάνα], στον Άλιμο, ευρέθησαν το 1929 υπολείμματα μικρού ναού του 6^ου π.Χ. αιώνα.

Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ένα λατρευτικό χώρο καθώς και την λαξευτή βάση του βωμού του. Εδώ οι Αθηναίες τιμούσαν την θεά Δήμητρα και την Κόρη της, Περσεφόνη, με προσφορές και δώρα.

Η βασιλική του Αλιμούντος

Πληροφορίες για την παλαιοχριστιανική βασιλική αντλούμε από τον αρχαιολόγο Γ. Σωτηρίου, ο οποίος ενετόπισε δύο φάσεις κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο - μεταξύ 6ου και 7ου αιώνα. Κατά την πρώτη φάση η βασιλική είναι μονόκλιτη, σωζόμενων διαστάσεων: 11 x 5 μ. και στη συνέχεια διευρύνεται σε τρία κλίτη και αποκτά διαστάσεις: 16 x 14 μ. Κατά τη μεταγενέστερη φάση τοποθετούνται κλειστός άμβωνας στο μεσαίο κλίτος και οι βάσεις από το τέμπλο του ναού. Η αψίδα στο διακανονικό πιθανόν να προέρχεται από μια τρίτη μεταγενέστερη φάση. Από τα κινητά ευρήματα της βασιλικής διασώθηκε η μαρμάρινη τράπεζα Προθέσεως, η οποία φιλοξενείται στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Η τράπεζα είναι στρογγυλή, αβαθούς σχήματος και διακοσμείται στο μέσο με εγχάρακτο σταυρό.

Νωρίτερες έρευνες στην περιοχή επιβεβαίωσαν τις μεταγενέστερες βυζαντινές φάσεις του λόφου. Στις ανατολικές παρυφές του λόφου τη δεκαετία του 1990 ήρθε στο φως κτίριο μεταβυζαντινών χρόνων. Πρόσφατα, το 2016, στις νοτιοανατολικές παρυφές του λόφου, πολύ κοντά στη βόρεια όχθη του ρέματος Τραχώνων, αποκαλύφθηκε τμήμα οικιστικού συνόλου αγροτικού χαρακτήρα της Μεσοβυζαντινής περιόδου (10ος - 11ος αιώνας μ.Χ.) και τμήμα δρόμου Υστεροβυζαντινής περιόδου (13ος - 14ος αιώνας μ.Χ.). ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ.

Οι τριήμερες λατρευτικές εκδηλώσεις ονομάζονταν Θεσμοφόρια των Αλιμουσίων (πηγή έμπνευσης για τις «Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη).

Πάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού εκτίσθη βυζαντινός ναός βασιλική, με κρύπτη, η οποία με την σειρά της κατεστράφη από τους Γερμανούς, κατά την γερμανική Κατοχή, διότι στο ίδιο σημείο λειτούργησε οχύρωμα των Γερμανών ναζί κατακτητών, παρ' ό,τι επιστημονικώς εγνώριζαν πολύ καλά τον χώρο και την ιερότητά του (βλ. παραπάνω φωτογραφίες τους), ήδη από το 1929!  – βλ. Γ. Λεκάκης «Αρχαιοκαπηλίες των Γερμανών στην Ελλάδα επί Κατοχής».

Η γερμανική όχθη

Την περίοδο της κατοχής η γερμανική παρουσία στην περιοχή ήταν έντονη εξ αιτίας της γειτνίασης με το αεροδρόμιο του Ελληνικού. Στην κορυφή και στις πλαγιές του λόφου κατασκευάσθηκαν οχυρωματικά έργα, τα οποία προκάλεσαν την καταστροφή των μνημείων. Παρόμοια έργα οχύρωσης, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, κατασκευάσθηκαν επίσης στα ψηλότερα σημεία των γειτονικών προς βόρεια και νότια λόφων: Πανί και Χασάνι. - ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ.

Στην επίσημη ιστοσελίδα του ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΔΕΝ αναφέρεται τίποτε για όλα αυτά:

Ευτυχώς, η οδός λέγεται Θεσμοφόρων!

ΠΗΓΗ όλων των παραπάνω φωτογραφιών, η σχετική πινακίδα του υπ. Πολιτισμού,

έξω από τον αρχαιολογικό χώρο:

Μετά τον χριστιανική καταστροφή ήρθε και η γερμανική:

Στην κορυφή του δεσπόζει γερμανικό πολυβολείο της Κατοχής...

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 20.9.2021.

αρχαιο ιερο ιερον Θεσμοφοριον Αλιμουντος, αλιμους λοφος Αγιας Αννας Αλιμου αρχαια ιερα Θεσμοφορια Αλιμος Αγια Αννης αννα Αλιμου χαλκινος ανωνυμος φολλις 10ος 11ος αιωνας μχ παλαιοχριστιανικη βασιλικη ΜΟΝΟΚΛΙΤΗ ΤΡΙΚΛΙΤΗ ΑΨΙΔΑ ΔΙΑΚΟΝΙΚΟ μαρμαρινη τραπεζα προθεσεως προθεσης προθεση 1929 1933 γερμανικο αρχαιολογικο ινστιτουτο κατοψη γερμανοι γερμανια σαρωνικος υμηττος Θεσμοφορος δημητρα θεα φθινοπωρινη ισημερια φθινοπωρο κωλιας ακρα ακρωτηριο αγιος κοσμας αθηνων αθηνας αττικης αττικη υπουργειο Πολιτισμου αρχαιολογικος χωρος γερμανικη κατοχη γερμανικο πολυβολειο μπουνγκα bunga Αλιμου 37ος παραλληλος 7.000 χρονια πριν 5000 πχ νεολιθικη περιοδος εποχη αρχαια Ευρηματα αρχαιος οικισμος Χαλκου 4.300 2300 αποικοι αρχαιες Κυκλαδες επεξεργασια εμποριο οψιδιανος Μηλου οψιανος Μηλος Αγια αννα, Μικρο Πανι Μεγαλο παραφθορα Πανος, ιερο θεος παν πανας πανα 1929 ναος 6ος αιωνας αρχαιολογια λατρευτικος αρχαιολογικο χωρος λαξευτη βαση βωμος Αθηναιες τιμη θεα Δημητρα Κορη Περσεφονη, προσφορα δωρο τριημερες λατρευτικες εκδηλωσεις Αλιμουσιων Αλιμουσιοι Θεσμοφοριαζουσες Αριστοφανη Θεσμοφοριαζουσαι Αριστοφανης ερειπια βυζαντινος κρυπτη, καταστροφη, Β Παγκοσμιος Πολεμος, οχυρωμα οχυρο Γερμανοι ναζί κατακτηση αρχαιοκαπηλια εθιμα φθινοπωρου αρχαιες γιορτες εορτες οδος Θεσμοφορων Θεσμοφοραι Θεσμοφορες ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΛΟΦΟΥ ΑΓΙΑΣ ΑΝΝΑΣ, ΔΗΜΟΣ ΑΛΙΜΟΥ Λεοντιδα φυλη πολιτικη διαιρεση Αττικης Κλεισθενης 508 507 βουλη των πεντακοσιων 500 αντιπροσωπος παραλια αρχαιος Φαληρο Ευωνυμο Αιξωνη γλυφαδα οικοσμος δημοσια θρησκευτικη ζωη θεατρο χερσονησος Αγιου Κοσμα αγιος κοσμας Κωλιαδα ακρα ναος Κωλιαδας Αφροδιτης Γενετυλλιδες θεοτητες λατρεια Κωλιαδα θεα Αφροδιτη Γερμανικο Αρχαιολογικο Ινστιτουτο DAI αρχαιολογος Βρεντε Wrede, 1929 αρχαικο ειδωλιο λιθινο θραυσμα αναγλυφο επιγραφη 4ος σπουδαιοτερη Ελευσινια γιορτη τιμη γυναικες τελετες αναζωογονηση της φυσης, φυση θερινη αδρανεια θερος ευοδωση συγκομιδη νεα χρονια Αθηναικα μηνας Πυανεψιωνας Πυανεψιων Οκτωβριος 4 τεσσερις ημερες ανοδος, Καθοδος, Νηστεια Μεση Καλλιγενεια τελετουργια μεγαρα μεγαρο κοιλοτητα βραχος υπολειμμα χοιριδιο χοιρος ζωο αιγοπροβατα αντλητρια θεσμοφορα βωμοι σπορος σιταρι προσφορες γονιμοτητα καλλιεργητης αγρος, γονιμη 2016, γερμανικο οχυρο κυκλικος χωρος ιερο κοιλωμα αναθετρια θεσμα θεσμο καλη σοδεια, αυξηση συγκομιδη καρποφορθα καλησοδεια Σωτηριου, πρωτοβυζαντινη περιοδος εποχη 6ο 7ος μονοκλιτη, τρια κλιτη κλιτος κλειστος αμβωνας τεμπλο αψιδα διακανονικο κινητα ευρηματα μαρμαρο Βυζαντινο Μουσειο Αθηνων τραπεζα στρογγυλη, διακοσμηση εγχαρακτος σταυρος βυζαντινη 1990 κτηριο μεταβυζαντινα χρονια οχθη ρεματος Τραχωνων, τραχωνες οικιστικο συνολο αγροτικο Μεσοβυζαντινη δρομος Υστεροβυζαντινη 13ος 14ος αεροδρομιο Ελληνικο οχυρωματικο εργο μνημειο οχυρωση Χασανι

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ