Γιούχτας της Κρήτης:
Του Ζια (Δία) το Μνήμα, Στραβομύτη,
Χωστό Νερό και Ανεμοσπήλια
Με επιγραφές Γραμμικής Α
Του Γιώργου Λεκάκη
Το βουνό Ιυττός[1] > Γιούχτας, πιστευόταν πως είναι ένα κενοτάφιο / τάφος του (Κρηταγενούς) Διός[2].
Το βουνό δημιουργήθηκε κατά την Κρητιδική περίοδο (145.000.000 – 68.000.000 χρόνια πριν από σήμερα).
Στο έργο του Πορφύριου «Πυθαγόρου βίος» αναφέρεται πως «ο Πυθαγόρας έγραψε στον τάφο του Δία επιγραφή με την εξής φράση: “Ὦδε θανὼν κεῖται Ζάν, ὃν Δία κικλήσκουσιν” (= Εδώ κείται αποθανών ο Ζεύς, τον οποίο Δία φωνάζουν)».[3]
Το ορος επισκέφθηκε και ο πυθαγοριστής Πλάτων, για να προσκυνήσει τον τάφο του Διός.
Επ’ αυτού ευρέθη ιερό κορυφής - ναός 3.700 χρόνων και 4 βωμοί - σαν την ακρόπολη της Κνωσού! Βωμοί πιθανώς της Μεσομινωικής ΙΑ περιόδου (γύρω στο 2100 π.Χ.). Αποτελείται από δύο κλιμακωτές αναβαθμίδες, που φθάνουν μέσω ράμπας. Στην δυτική πλευρά των αναβαθμών υπήρχε ένας βωμός και στα ανατολικά του σε μια από τις εξέδρας υπήρχαν πέντε δωμάτια. Ο αρχαίος ιερός οίκος (8 Χ 5 μ.) είχε περίβολο με κυκλώπειο τείχος, μήκους άνω των 700 μ., πλάτους άνω των 3 μ. και ύψους 3,5 μ. Μέσα στο ιερό του ανακαλύφθηκαν λατρευτικά είδωλα ανδρών και γυναικών και αναθηματικά μέλη.
Το βουνό Γιούχτας δεν είναι απλώς ένα
βουνό, αλλά ένα σημείο-ορόσημο, 15 χλμ. στην νότια πλευρά της πόλεως του
Ηράκλειου, δυτικά από τις Αρχάνες και ανατολικά από την κοιλάδα του Γιόφυρου
Ποταμού. Έχει υψόμετρο 811 μ. Και έχει απροσπέλαστους κατακόρυφους γκρεμούς…
Το όρος Γιούχτας έχει 4 ιερά σπήλαια(**), και μάλιστα ένα σε κάθε σημείο του ορίζοντος! Στην μινωική περίοδο ετελούντο σε αυτά θυσίες, γίνονταν τελετές αλλά και αποθήκευσης τροφίμων. Κοινό χαρακτηριστικό των 4 σπηλαίων είναι ότι αποτελούνται από πολλούς διασυνδεδεμένους θαλάμους. Τα 4 ιερά σπήλαια αυτά, η τετρακτύς της Κρήτης, σχημάτιζαν το σχήμα του σταυρού και «έδεναν» το ιερόβουνο, σε δύσκολους καιρούς, όπως συνέβαινε και με τα 4 ιερα κολωνάκια των Αθηνών…
Τα σπήλαια
1ον. Το Σπήλαιο
Στραβομύτη είναι ένα σπήλαιο στην Κρήτη, με αρχαία, μινωικής εποχής, κατοίκηση.
Ευρίσκεται
400 μ. επάνω από την σημερινή επιφάνεια της θάλασσας, στην νοτιοδυτική πλαγιά του
ιερού ανθρωπόμορφου όρους Ιυττού, στον 35ο παράλληλο [35°15′0″N
25°8′59.9″E].
Το Σπήλαιο
Στραβομύτη είναι το πιο χαρακτηριστικό από τα 4 σπήλαια του ιερόβουνου.
Εντοπίζεται
εύκολα, λόγω των πολλών ανοιγμάτων του στον γκρεμό. Τα πλούσια ευρήματα από αυτό
το σπήλαιο δικαιολογούν την υπόθεση ότι χρησιμοποιήθηκε σε κάθε ιστορική
περίοδο, από την νεολιθική εποχή. Βρέθηκε και κρανίο ενός μικρού παιδιού, σε
νεολιθικό αγγείο. Αγγεία της Μυκηναϊκής περιόδου, διακοσμημένα με σπείρες ή
λουλούδια, κράνος με διπλό κέρατο και κλαδί, στήριγμα για βωμό, μαχαίρι για
θυσίες, θήλαστρο, βαίτυλος, στρόβιλος ατράκτου ύφανσης, μια λυχνία, κ.ά. Το
σπήλαιο έχει πολλούς θαλάμους και περάσματα, σε τουλάχιστον δύο επίπεδα. Υπολογίζεται
ότι έχει 400 μ. μήκος - αν και παραμένει ανεξερεύνητο.
Το Σπήλαιο
Στραβομύτη πρωτοχρησιμοποιήθηκε κατά την νεολιθική εποχή, ως καταφύγιο και ως ταφικό.
Στην συνέχεια, χρησιμοποιήθηκε για αποθήκευση και λατρεία.
Το σπήλαιο
μπορεί κάποτε να ήταν ιερό μιας γυναικείας θεότητας – ίσως της Αρτέμιδος, ή της
Δίκτυννας ή της Ειλειθυΐας ή θεότητας
σχετικής με υπόγεια νερά, ή άλλης χθόνιας θεότητας.
2ον. Το 2ο
σπήλαιο είναι μια στενή σχισμή, βάθους 12 μ. η οποία επικοινωνεί με μικρότερες
κοιλότητες. Βρίσκεται στην θέση που λέγεται «Του Ζια[4]
(Δία) το Μνήμα» στο κέντρο του ιερού της μινωικής κορυφής, σε υψόμετρο 720 μ.
Εδώ ανακαλύφθηκαν αμέτρητα κτερίσματα της μεσομινωικής και υστερομινωικής
περιόδου, μαζί με αφιερωματικές επιγραφές σε Γραμμική Α γραφή.
3ον. Το 3ο
σπήλαιο, το Χωστό Νερό, είναι επίσης 720 μ. επάνω από την σημερινή επιφάνεια
της θάλασσας, στην νοτιότερη κορυφή του ιερού βουνού. Αποτελείται από τρεις
θαλάμους και διαδρόμους, με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, που ομοιάζουν με
ανθρώπινες μορφές. Οι Μινωίτες το χρησιμοποιούσαν ως τόπο λατρείας. Αυτό
αποδεικνύεται από τα πολλά αρχαία όστρακα και αγαλματίδια που ανακαλύφθηκαν εδώ
τα τελευταία χρόνια.
4ον. Τέλος, τα Ανεμοσπήλια
ή Ανεμοσπηλιά είναι το 4ο σπήλαιο του Γιούχτα. Αυτές οι «Σπηλιές του
ανέμου» είναι «ρωγμές», στον συμπαγή ασβεστολιθικό βράχο, ύψους 440 μ. στην ΒΔ
πλαγιά του αγίου όρους Γιούχτας. Το όνομά τους οφείλεται στην θέση τους: Βόρεια,
εκτίθενται στους ισχυρούς βόρειους ανέμους. Οι ανασκαφές της ομάδας Σακελλαράκη
έφεραν στο φως θραύσματα αγγείων σπονδής, που φέρουν αφιερωματικές
επιγραφές στην Γραμμική Α. Ανασκάφηκε μινωικό ιερό κορυφής – το 2ο
του Ιυττού - που κατεστράφη μάλλον από σεισμό, μέσα στο οποίο ευρέθησαν 4
ανθρώπινοι σκελετοί, από τους οποίους ο ένας σε ειδική θέση και στάση.
Το βουνό,
σήμερα εκτός από χαμηλή βλάστηση (φρύγανα), αλλά και κυπαρίσσια και πεύκα,
αποτελεί μοναδικό καταφύγιο για τους γύπες της περιοχής…
ΠΗΓΗ: Γ.
Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις» (απόσπ.). ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.5.2000.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Ceruti M. C. «Santuarios de Altura en Creta: Una
mirada a las montañas sagradas de la Civilización Minoica»,στο revista Cuadernos Universitarios, εκδ. Académicas de la Universidad Católica de Salta, vol.
6, 2013.
- Σακελλαράκης Ι. και Ε. «Κρήτη Αρχάνες», 1991.
- Σαπουνά Έφη «Archanès à l'époque mycénienne», Bulletin de
Correspondance Hellénique, 1990.
[1] Ιυττός ή Κνωσία Δίκτη, δείκτης για την Κνωσό, για
τους ναυτιλλομένους - έπαιζε σημαντικό ρόλο στην μινωική ναυσιπλοΐα /
θαλασσοκρατία > Ιυττός > Ιυκτός, Γιούκτας, Γιούχτας > λατινικά
Γιούπιτερ = Δίας.
[2] Φαίνεται, λοιπόν, πως στην Κρήτη το όνομα Δίας έμεινε ως πολιτικό αξίωμα. Διότι αναφέρονται πολλοί βασιλείς ή άρχοντες με το όνομα Δίας
στην Κρήτη. Και πολλές σπηλιές λογίζονται τάφοι τους. Πιθανόν επίσης θεωρείται να
βρίσκεται και στο χωριό Ζου, κοντά στα Ανώγεια Λασυθίου. Επίσης, πολλά χωριά και τοπωνύμια στην Κρήτη φέρουν την συλλαβή "ζα".
Οι Κρητικοί - αντίθετα από τους υπόλοιπους Έλληνες - πίστευαν ότι ο Δίας δεν είναι αθάνατος, αλλά πεθαίνει κι ανασταίνεται κάθε χρόνο, συμβολίζοντας την δύναμη της φύσεως, που αναγεννιέται κάθε άνοιξη. Επιβίωση αυτής της πίστης είναι και οι Αναστάσεις διαφόρων θεών άλλων θρησκειών, του Αδώνιδος, του Ιησού Χριστού(*), κ.ά. Άλλωστε χριστιανικός ΙΝ του Αφέντη Χριστού(*) δεσπόζει στην κορυφή του. Είναι τετράκλιτος(**) ναός για να συμπυκνώνει τις λατρείες των 4 σπηλαιοναών. Εξ άλλου επειδή Ιυττός > Ιυσσός(*), προκύπτουν πολλά ονόματα σχετικά με την ικανότητα ίασης: Ιάσων, Ιασίων, Ιησούς(*)… «Ἰασίωνι ἐϋπλόκαμος Δημήτηρ» (Ομ. Οδ. 5.125 και Κλ. Αλεξ.), και «Ἠλέκτρας δὲ τῆς Ἄτλαντος καὶ Διὸς Ἰασίων καὶ Δάρδανος ἐγένοντο. Ἰασίων μὲν οὖν ἐρασθεὶς Δήμητρος» ΨευδοΑπολλόδωρος «Μυθ. Βιβλιοθήκη», 3.138.2.
Υπάρχουν και άλλα ιστορικά κτίσματα στο βουνό, όπως «τα
κελλάκια των καλογράδω» (καλογραιών), όπως τα λεν οι εντόπιοι, σε απόκρημνη
πλαγιά. Σχεδόν αόρατο. Απομεινάρι μεσαιωνικού κτηρίου. Ίσως γυναικείο καθολικό
μοναστήρι, από τα χρόνια της ενετοκρατίας, ίσως από δομινικανές μοναχές, οι
οποίες «έσκαβαν τα βράχια με τα νύχια τους» και το έκτισαν. Κατά την οθωμανοκρατία
λειτούργησε σαν ορθόδοξη μονή. Μετά την Επανάσταση του 1866 οι μουσουλμάνοι
βασάνισαν και σκότωσαν τον τελευταίο τυφλό καλόγερο.
[3] Η πληροφορία αυτή φέρεται και στην «Εις προς Τίτον Επιστολήν»
του Ιωάννη Χρυσοστόμου (Ομιλία Γ΄, α΄): «Ἐνταῦθα Ζὰν κεῖται, ὅν Δίαν
κικλήσκουσι». Και στα λατινικά: «Hic Zan jacet, quem Jovem vocant».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Ιωάννης
Χρυσόστομος «Tou en hagiois patros
hemon Ioannou tou Chrysostomou, archiepiskopou Konstantinoupoleos ta heuriskomena panta». Gaume fratres, 1838.
- Cornaro Flaminio «Creta sacra, sive De
episcopis utriusque ritus Graeci et Latini in insula Cretae. Accedit series
praesidum Venetorum illustrate», τυπ. Jo. Baptistae
Pasquali 1755.
[4] Ζαν, δωρικός τύπος του Ζευς.
Αξιοσημείωτο είναι πως τοπωνύμια σχετικά με τον Δία / Ζιά υπάρχουν και σε νησιά της σφαίρας της κρητικής επιρροής, όπως λ.χ. στην Κω, το Λαγούδι Ζία, στις πλαγιές του όρους Δίκαιος (αντί Δίκτης)!
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook