Το αρχαίο Πολύστυλον Αβδήρων Ξάνθης Θράκης, με τείχη πάχους 3,50 μ. - της Στ. Δαδάκη

Το αρχαίο Πολύστυλον Αβδήρων

Ξάνθης Θράκης,

με τείχη πάχους 3,50 μ.

Της Σταυρούλας Δαδάκη, αρχαιολόγου

O βυζαντινός οικισμός του Πολυστύλου[1] καταλαμβάνει μικρό τμήμα της αρχαίας πόλης των Αβδήρων. Περιορίζεται στο χαμηλό παραθαλάσσιο γήλοφο, όπου ήταν η ακρόπολη της αρχαίας πόλης και οριοθετείται από δικό της περίβολο. H βυζαντινή οχύρωση ακολουθεί σε γενικές γραμμές το περίγραμμα του λόφου. H περίμετρός της υπολογίζεται σε 800 μ. και θεμελιώνεται είτε επάνω στο βράχο ή επάνω στο αρχαιότερο τείχος. Tο πάχος της ποικίλλει από 2,40 μ. έως 3,50 μ., ανάλογα με το αν το τείχος είναι απλό, όπως συμβαίνει στη βόρεια και νότια πλευρά ή διπλό, όπως συμβαίνει στη βορειοδυτική πλευρά. Κατά τόπους ενισχύεται με τετράγωνους πύργους, ενώ η βορειοδυτική πλευρά της οχύρωσης, που ήταν και πιο ευάλωτη, ενισχύεται με προτείχισμα. Δύο πύλες στην βόρεια πλευρά και μια μικρή πυλίδα στην δυτική εξασφάλιζαν την επικοινωνία της πόλης με τον έξω χώρο.

H περιμετρική οχύρωση τέμνεται εγκάρσια από δύο εσωτερικά τείχη, από τα οποία το ένα χωρίζει την πόλη σε δύο σχεδόν ίσα τμήματα, ενώ το δεύτερο μαζί με το ανατολικό εξωτερικό τείχος σχηματίζουν τη βυζαντινή ακρόπολη, ενισχυμένη με δύο πύργους, που χρονολογούνται στα χρόνια του Ιωάννη Καντακουζηνού(**). Οι ανασκαφικές έρευνες των τελευταίων ετών αποκάλυψαν κτίσματα της βυζαντινής εποχής, που σχετίζονται με την θρησκευτική και δημόσια ζωή της πόλης. Ένα από τα δημόσια κτήρια αποκαλύφθηκε στη δυτική πλευρά του οχυρωματικού περιβόλου. Πρόκειται για λουτρώνα, ορθογώνιο σε κάτοψη, με τρεις συνεχόμενους χώρους, από τους οποίους ο μεσαίος ήταν ο θερμαινόμενος. Κοντά στην κεντρική πύλη της βόρειας πλευράς αποκαλύφθηκε μονόχωρος ναός με τρούλο, που στηρίζεται σε τέσσερα αβαθή τόξα. Γύρω του είχε αναπτυχθεί νεκροταφείο με απλούς κιβωτιόσχημους τάφους και χρήση ξύλινων φερέτρων. Ο ναός χρονολογείται στον 12^ο αι. και η καταστροφή του τοποθετείται στον 14^ο αι.

Στο μεσαίο τμήμα του οικισμού, που αποτελεί και το ψηλότερο σημείο του, ανασκάφηκε ο επισκοπικός ναός. Πρόκειται για τρίκλιτη μεσοβυζαντινή βασιλική, που αποτελείται από ανοικτή στοά, νάρθηκα, κυρίως ναό, που διαιρείται σε κλίτη με ισχυρούς πεσσούς, και ιερό. Το δάπεδο αποτελείτο από ανισομεγέθεις μαρμάρινες πλάκες και κάτω από αυτό βρέθηκαν τάφοι σύγχρονοι ή και μεταγενέστεροι του ναού. Στη βορειοδυτική γωνία του ναού προσκολλάται ένα τετράγωνο δωμάτιο που ερμηνεύθηκε ως επισκοπείο. Η ίδρυση του επισκοπικού ναού ανάγεται στον 9^ο αι. και η καταστροφή του στα μέσα του 14^ου αι. Ο ναός θεμελιώθηκε πάνω στα ερείπια παλαιότερης τρίκλιτης βασιλικής, τμήματα της οποίας είναι ορατά στο κεντρικό και νότιο κλίτος. Σε αυτήν ανήκει και το προσαρτημένο στην βοριοανατολική γωνία του επισκοπικού ναού βαπτιστήριο με οκταγωνικό σχήμα και κτιστή κολυμβήθρα στο σχήμα του σταυρού στο εσωτερικό του. Μεταξύ του βαπτιστηρίου και του επισκοπείου διαμορφώθηκε ανοικτή στοά με ταφική χρήση. Δύο κτιστοί τάφοι σε επαφή με το βόρειο τοίχο του ναού θεωρήθηκε ότι ανήκουν σε σημαίνοντα πρόσωπα. Στην ίδια πλευρά βρέθηκε ζωγραφιστός ένσταυρος ρόδακας, που χρονολογείται στα τέλη του 11^ου - αρχές 12^ου αι. και σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αβδήρων. Γύρω από το ναό ανασκάφηκαν τμήματα οικιών, ενώ έχουν εντοπισθεί και άλλα κτήρια, τα οποία, όμως, δεν έχουν ακόμα ερευνηθεί.

Βόρεια της ακρόπολης, έξω από τα τείχη και κοντά στη δυτική πύλη της κλασσικής οχύρωσης των Αβδήρων, έχουν βρεθεί λείψανα του παλαιότερου νεκροταφείου της βυζαντινής πόλης, που χρονολογείται πριν από τον 9^ο αι. μ.Χ. Είναι ορατοί αρκετοί από τους τάφους του, κυρίως κιβωτιόσχημοι, καθώς και η κοιμητηριακή τρίκλιτη βασιλική, που παρουσιάζει τέσσερις περιόδους λειτουργίας.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.2.2021.

ΣΧΟΛΙΑ Γ. Λεκάκη:

Τα αρχαία ιστορικά Άβδηρα, περί τον 6^ο αι. μ.Χ. ονομάσθηκαν Πολύστυλο.

Η Σκάλα Αβδήρων ευρίσκεται στα δυτικά παράλια του Θρακικού πελάγους, 29 χλμ. Ν.-ΝΑ. από την Ξάνθη, στον 40ό παράλληλο [40°56′02.33″N 24°57′23.29″E]. Μετά τον οικισμό Ερωδιό, στην οργανωμένη (και μήκους 18,5 χλμ.!) παραλία Μυρωδάτου.

Τα αρχαία Άβδηρα, ήταν διλίμενος πόλις. Είχαν εκατέρωθεν του ακρωτηρίου Μπουλούστρα(*) δύο λιμάνια. Σημαντικότερο το δυτικό, κοντά στον λόφο Πολυστύλου και ανατολικά του σημερινού οικισμού.

Αυτό το αρχαίο λιμάνι ήταν από τα σημαντικότερα και εμπορικότερα της αρχαίας Αιγαιακής Θράκης και κυρίως σε τοποθεσία μεγάλης εμπορικής και στρατηγικής σημασίας. Ήταν δε η κύρια αιτία της μεγάλης άνθισης της αρχαίας πόλεως των Αβδήρων.

Ο βυθισμένος αρχαίος λιμενοβραχίονας.

Ο λιμενοβραχίονας είχε μήκος 170 μ., κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά, με μικρή απόκλιση προς βορρά. Είχε κατασκευασθεί από μεγάλους γρανιτένιους λίθους - κάποιοι είναι ακόμα εμφανείς στην ανατολική πλευρά του σύγχρονου λιμανιού! Στο κέντρο του σύγχρονου λιμανιού είναι εμφανής - αλλά βυθισμένη στο νερό - η άκρη του αρχαίου λιμενοβραχίονα και ο κυκλικός πύργος, που στήριζε τον αρχαίο φανό / φάρο.

Στον εμφύλιο πόλεμο της αυτοκράτειρας Άννας και του Ιωάννου Καντακουζηνού(**), το Πολύστυλον προσχώρησε στην παράταξη της Άννης. Ο Αλέξιος Απόκαυκος διόρισε τον οινοχόο της Άννας, Γουδέλη, άρχοντα Πολυστύλου (1342). Θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1344 όταν τον συνέλαβαν οι οπαδοί του Καντακουζηνού στο Πολύστυλο και του τον παρέδωσαν δέσμιο. Ο Καντακουζηνός τον ελευθέρωσε και τον έστειλε να διαπραγματευτεί με την αυτοκράτειρα Άννα ειρήνη.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις».

​Το Υπουργείο Πολιτισμού προχωρεί σε επεμβάσεις αποκατάστασης και ανάδειξης του γωνιακού παράλιου Πύργου Π3 της οχύρωσης του Πολυστύλου, συμπληρωματικού αρχαιολογικού χώρου των Αβδήρων, στην Ξάνθη, καθώς και στην εφαρμογή συστήματος ενεργητικής πυροπροστασίας του μνημειακού χώρου. Οι επεμβάσεις εντάσσονται στο συνολικό έργο ανάδειξης συμπληρωτικών αρχαιολογικών χώρων Αβδήρων, το οποίο χρηματοδοτείται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.

Η Υπουργος Πολιτισμού, Λ. Μενδώνη, δήλωσε: «Το Πολύστυλο είναι επισκέψιμος χώρος με ελεύθερη πρόσβαση, δίπλα στον οργανωμένο και επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο των Αβδήρων. Το Υπουργείο Πολιτισμού, δια της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης, πέρα από επεμβάσεις σε εμβληματικά μνημεία της περιοχής, μεριμνά για την προστασία μικρότερων αρχαιολογικών χώρων, όπως είναι η διάσωση των οικοδομικών καταλοίπων του Πολυστύλου, τα οποία από την ανασκαφή τους μέχρι σήμερα, δεν έχουν, ουσιαστικά, δεχθεί σωστικές επεμβάσεις. Οι εργασίες εστιάζουν στη δημιουργία δικτύων αρχαιολογικής περιήγησης και στην ενοποίηση του βυζαντινού Πολυστύλου με το οργανωμένο τμήμα του αρχαιολογικού χώρου των Αβδήρων, αξιοποιώντας τις υφιστάμενες υποδομές. Συγχρόνως, θωρακίζουμε τον χώρο έναντι πυρκαγιάς, καθώς ο κίνδυνος είναι υψηλός, όπως μαρτυρούν και τα περιστατικά φωτιάς, που κατά περιόδους εκδηλώνονται στην ευρύτερη περιοχή».

O βυζαντινός οικισμός του Πολυστύλου καταλαμβάνει τμήμα της αρχαίας πόλης των Αβδήρων. Περιορίζεται στο χαμηλό παραθαλάσσιο μέτωπο, όπου ήταν η Ακρόπολη της αρχαίας πόλης και οριοθετείται από δικό του περίβολο. Αποτέλεσε μικρή οχυρωμένη ναυτική πόλη, η οποία φαίνεται να δημιουργήθηκε στα τέλη του 4ου αιώνα και καταστράφηκε τον 14ο αιώνα από τους Οθωμανούς. Ορατά είναι σήμερα τα τείχη (7ος και 14ος αι.), το προτείχισμα, δύο εσωτερικά διατειχίσματα, επισκοπικός ναός με τα προσκτίσματά του (9ος-12ος αιώνας), λουτρώνας (4ος-5ος αιώνας), νεκροταφείο και μονόχωρος κοιμητηριακός ναός (12ος-14ος αιώνας). Εκτός των τειχών έχει ανασκαφεί τρίκλιτη βασιλική και γύρω της νεκροταφείο (6ος-12ος αιώνας). Το λιμάνι του Πολυστύλου, που ταυτίζεται με αυτό της αρχαίας πόλης, διακρίνεται δυτικά του λόφου, μέσα στο σύγχρονο λιμάνι. H βυζαντινή οχύρωση ακολουθεί σε γενικές γραμμές το περίγραμμα του λόφου. Ο Πύργος αποτελεί αμυντική τετράπλευρη κατασκευή, στη νοτιοδυτική γωνία του οχυρωματικού περιβόλου της πόλης, σε κοντινή απόσταση από το θαλάσσιο μέτωπο.

Το έργο αφορά στην ενίσχυση της στατικής επάρκειας και στη δομική αποκατάσταση του παράλιου πύργου Π3, ο οποίος αποτελεί αμυντική τετράπλευρη κατασκευή, σε κοντινή απόσταση από το θαλάσσιο μέτωπο. Σώζεται σε ύψος καλύτερα από τους υπόλοιπους λόγω του βαθμού δυσκολίας στην πρόσβαση. Η κύρια βλάβη του Πύργου είναι η απώλεια δομικής μάζας, ειδικά σε κρίσιμα τμήματα της βάσης. Επιπλέον παρατηρείται σημαντική ρηγμάτωση στο ανατολικό τμήμα του. Οι εργασίες δομικής αποκατάστασης περιλαμβάνουν επείγουσες εργασίες στερέωσης – αρμολόγησης - ανάκτησης της λιθοδομής του Πύργου Π3. Στο στάδιο της δομικής αποκατάστασης, τα κατεστραμμένα τμήματα των τοίχων του Πύργου προβλέπονται να ανακατασκευαστούν και να συμπληρωθούν, ώστε να ομαλοποιηθεί η κατανομή των τάσεων και να ανακτηθεί η διαταραγμένη μορφή και δομή του. Οι εργασίες αυτές έχουν επείγοντα χαρακτήρα, διότι αφορούν στη θεραπεία των κρίσιμων τμημάτων του φέροντος οργανισμού που έχουν υποστεί βλάβη. Καθώς, το Πολύστυλο βρίσκεται δίπλα σε δασική έκταση και σε περιοχή με έντονη θαμνώδη βλάστηση, είναι επιβεβλημένη η υλοποίηση απαραίτητων μέτρων πυροπροστασίας για την ασφάλεια των επισκεπτών, του προσωπικού, των μνημείων και των υποδομών.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, 14.11.2024.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

             - ΔΗΜΟΣ ΑΒΔΗΡΩΝ «Αρχαίο Λιμάνι Αβδήρων».

            - Ζαφειρίου Γερ. «Η νοτιοδυτική Θράκη κατά τους 13^ο και 14^ο αιώνες», ΑΠΘ, 2000.

            - Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός - Ιστορία.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

---

[1] Με το ίδιο όνομα συναντάμε και χωριό της Καβάλας στον 40ό παράλληλο [40°59′05″N 24°19′41″E] – που πριν ελέγετο Μπουλούσκα, Μπολούσκα ή Μπουλούστρα(*). Η ονομασία του οφείλεται, ως φαίνεται απλώς, στον μεγάλο αριθμό αρχαίων μαρμάρινων στύλων (κιόνων), που βρέθηκαν στη περιοχή. Πλέον ευρίσκονται στο προαύλιο της εκκλησίας του χωριού. Τα ευρήματα αποδεικνύουν, ότι έχει κατοικηθεί ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων, και ίσως να αποτελούσε μέρος των αρχαίων ενδόξων Φιλίππων. Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, εγκαταστάθηκαν εδώ 49 οικογένειες προσφύγων Θρακιωτών. Στο χωριό υπάρχει Λαογραφικό Μουσείο.

αρχαιο Πολυστυλον Αβδηρων Ξανθης Θρακης, αρχαια τειχη Δαδακη Πολυστυλο Αβδηρα Ξανθη Θρακη, τειχος βυζαντινος οικισμος Πολυστυλου πολη παραθαλασσιος γηλοφος, ακροπολη πολις περιβολος βυζαντινη οχυρωση λοφος καστρο βραχος αρχαιοτερο διπλο τετραγωνος πυργος, οχυρο προτειχισμα πυλη πυλιδα εσωτερικα βυζαντιο Καντακουζηνος ανασκαφη εποχη θρησκευτικη δημοσια ζωη δημοσιο κτηριο οχυρωματικος λουτο λουτρωνας, ορθογωνιο τριχωρο θερμαινομενο μονοχωρος ναος τρουλος, τρουλλος αβαθες τοξο νεκροταφειο απλος κιβωτιοσχημος ξυλινο φερετρο 12ος αιωνας μΧ καταστροφη 14ος επισκοπικος τρικλιτη μεσοβυζαντινη βασιλικη, στοα, ναρθηκας, κλιτος πεσσος, ιερο δαπεδο ανισομεγεθεις μαρμαρινες πλακες τετραγωνο δωματιο επισκοπειο ιδρυση επισκοπη 9ος ερειπια παλαιοτερη βαπτιστηριο οκταγωνικο σχημα 8γωνικο κτιστη κολυμβηθρα σχημα σταυρου σταυροσχημη επισκοπειο ταφικη χρηση κτιστος ταφος ζωγραφιστος ενσταυρος ροδακας, 11ος Αρχαιολογικο Μουσειο των Αβδηρων ανασκαφες οικια ακροπολις, κλασσικη λειψανα κοιμητηριακη αρχαιος 6ος Σκαλα Θρακικο πελαγος, 40ος παραλληλος ποταμο Ερωδιος παραλια Μυρωδατου Μυρωδατο Μυρωδατη λιμανι διλιμενος ακρωτηριο Μπουλουστρα λιμανια Αιγαιακη εμποριο στρατηγικο λιμενοβραχιονας γρανιτενιος λιθος γρανιτης βυθισμενος κυκλικος αρχαιος φανος φαρος εμφυλιος πολεμος αυτοκρατειρα Αννα παραταξη Αλεξιος Αποκαυκος οινοχοος Γουδελης, αρχοντας αρχων 1342 1344 ειρηνη νοτιοδυτικη Καβαλας καβαλλας Μπουλουσκα, Μπολουσκα μαρμαρινος στυλος κιονας προαυλιο εκκλησια χωριο ευρηματα κατοικηση αρχαιοι Φιλιπποι ανταλλαγη πληθυσμων, προσφυγες Θρακιωτες Λαογραφικο Μενδωνη, αρχαιολογικος χωρος Υπουργειο Πολιτισμου εφα Εφορεια Αρχαιοτητων Ξανθης, εμβληματικο μνημειο ανασκαφη σωστικες επεμβασεις αρχαιολογια βυζαντινο βυζαντιο οικισμος παραθαλασσιο ακροπολις περιβολος οχυρωμενη ναυτικη 4ος καταστροφη Οθωμανοι 7ος προτειχισμα, διατειχισμα επισκοπικος ναος προσκτισμα 9ος λουτρωνας λουτρο λουτρα 5ος νεκροταφειο μονοχωρος κοιμητηριακος τειχη ανασκαφες τρικλιτη βασιλικη 6ος λιμανι αρχαια βυζαντινη οχυρωση λοφος Πυργος αμυντικη τετραπλευρη κατασκευη οχυρωματικος

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ