Ελεφαντοστέινο χτένι 3.500 χρόνων βρέθηκε στα Μεσόγεια Αττικής - του Γ. Λεκάκη

Ελεφαντοστέινο χτένι

3.500 χρόνων

βρέθηκε στα Μεσόγεια Αττικής

Ελεφαντοστέινο χτένι(*), με παράσταση σφιγγών σε δύο ζώνες και ρόδακα στο κέντρο της ράχης βρέθηκε στα Σπάτα Αττικής, σε θαλαμωτό τάφο, του 14^ου – 13^ου  αι. π.Χ.

Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα σωζόμενα χτένια της μυκηναϊκής εποχής, με περίτεχνη ανάγλυφη διακόσμηση στην λαβή και μακριά και λεπτά δόντια. Η παράσταση στην ράχη, ίδια και στις δύο όψεις, απεικονίζει σε δύο ζώνες, καθιστές σφίγγες, τα μυθικά τέρατα με το σώμα φτερωτού λιονταριού και κεφάλι γυναίκας.

ΠΗΓΗ: ΕΑΜ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.1.2024.

Η κωμόπολη που σήμερα λέγεται Σπάτα, στην Ανατολική Αττική, απέχει 20 χλμ. Α. των Αθηνών, και κείται στον 37^ο παράλληλο [37°57′44″N 23°54′55″E]. Η περιοχή εκτείνεται από τις ορεινές απολήξεις του Υμηττού και της Πεντέλης, και φτάνει μέχρι τον Κόλπο των Πεταλιών.

Ο αρχαιότερος οικισμός της περιοχής ανακαλύφθηκε στον λόφο Ζαγάνι, ανατολικά των Σπάτων, πολύ κοντά στην Αρτέμιδα (Λούτσα) και βόρεια από το «Αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος των Σπάτων». Ήταν 5.200 χρόνων (3200 π.Χ.)… Αλλά, ο λόφος… ισοπεδώθηκε, ίνα εξασφαλιστεί η ασφάλεια πτήσεων των αεροσκαφών από και προς το αεροδρόμιο!!!

Οι κάτοικοι του προϊστορικού οικισμού ασχολούνταν με την καλλιέργεια της ελιάς και της αμπέλου – ακόμη και σήμερα είναι φημισμένο το κρασί και δη η ΠΟΠ «ρετσίνα Μεσογείων». Ο οικισμός διατηρήθηκε περισσότερο από μια χιλιετία. Ήταν ένας από τους 4 μεγαλύτερους οικισμούς των Μεσογείων (μαζί με την Βραυρώνα, τις Λαμπτρές[1] και τον Σφηττό[2]).

Στην περιοχή Μεσογαίας Ανατολικής Αττικής, ο αρχαιότερος οικισμός ήταν της Κυθήρου, που ανήκε στην Πανδιονίδα φυλή - η ακριβής ταυτοποίηση της Κυθήρου παραμένει ανεξακρίβωτος.

Στην θέση Μαγκούλιζα(**), νότια των Σπάτων, γύρω από την οδό Μυκηναϊκών Τάφων, ο αρχαιολόγος Σταματάκης ανακάλυψε το 1877 ισχυρό μυκηναϊκό βασίλειο, του 1500 - 1000 π.Χ. - τότε δηλ. που οι Μυκηναίοι ήταν στο μέγιστο της ακμής τους!

Τα σημερινά Σπάτα στην αρχαιότητα αποτελούσαν τον αττικό δήμο της Ερχιάς, της Αιγηίδος φυλής. Ήταν μέρος της Μεσογαίας χώρας – βλ. διοικητική διαίρεση του Κλεισθένους. Η Έρχεια / Ερχία επήρε το όνομα της από τον Ελευσίνιο ήρωα Έρχιο, ο οποίος είχε φιλοξενήσει την θεά Δήμητρα - άρα η πόλις είχε στενή σύνδεση με την Ελευσίνα (βλ. Στέφ. Βυζ.). Κύρια ασχολία των κατοίκων έγινε και η καλλιέργεια του σταριού, και λάτρευαν την θεά Δήμητρα. Η Έρχια ήταν πατρίς του Ξενοφώντα και του Ισοκράτη, ενώ σε αυτήν είχε κτήματα ο Αλκιβιάδης.[3] Υπήρχε και κωμωδία με τίτλο «Οι Ερχιείς» (2^ος αι. π.Χ.) αγνώστου συγγραφέως και κειμένου.[4] Βρέθηκε επιτύμβια στήλη (του 430 - 520 π.Χ.) πιθανώς αφιερωμένη σε γυναίκα θύμα του λοιμού, των Αθηνών κατά τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου.[5]

Στην περιοχή υπήρχε και ιερόν της Εκάτης, εντοπίσθηκαν τα ερείπιά του, του 5^ου αιώνα π.Χ.[6]

Η θέση του δήμου, έγινε γνωστή από την ανακάλυψη ενός ιερού νόμου[7] του. Έγραφε για 59 ετήσιες θυσίες προς 46 θεότητες (θεοί, νύμφες και ήρωες), με ένα συνολικό κόστος 547 δραχμών. Οι 21 από αυτές τις θυσίες έγιναν στον ίδιο τον δήμο. Οι υπόλοιπες 38 σε άλλους γειτονικούς δήμους της αρχαίας Αθήνας.

Το σημαντικότερο από τα ευρήματα εκείνης της περιόδου  - πλην της κτένας - είναι η ταφική από πεντελικό μάρμαρο Σφίγγα των Σπάτων, που βρέθηκε στην θέαση Βαθύ Πηγάδι, ανάγεται στο 570 - 550 π.Χ. Εκτίθεται και αυτή στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Ενώ σε αττική λήκυθο που ευρέθη στην περιοχή εικονίζονται η Ηώ και ο Μέμνων, με επάλληλη ζωγραφική! Τέλος, στην περιοχή ευρέθησαν επίσης, εργαστήριο κεραμικής (καμίνι), ταφικοί περίβολοι και αγροικίες των ιστορικών χρόνων (9^ος – 4^ος αιώνας π.Χ.), καθώς και αγροικίες των παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών χρόνων. Ευρήματα από τις ανασκαφές στο Βαθύ Πηγάδι, εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών "Ελευθέριος Βενιζέλος".

«Έρχεια, Ερχιεύς ο δημότης, ονομαστός ην και ο δήμος ούτος και δια την ευφορίαν του και δια τον Ξενοφώντα Ερχιέα όντα τον δήμον, και δια τον Αλκιβιάδην εχοντα ενταύθα τα τριακόσια πλέθρα γης. Φαίνεται ότι ο δήμος ούτος ήτον ο πλουσιώτερος των μεσογείων δημων της Αττικής, και δια τούτο είχε και οχύρωσιν δυνατήν, και τείχος επί του προκειμένου όρους, διότι εννέα πύργους είχε προμαχώνας, οίτινες μέχρι σημερον φαίνονται ερειπιωμένοι, και τοσαύτας εκκλησίας. Εις την κατά της Αττικης επιδρομήν των βαρβάρων ερημώθει ο τόπος ούτος, και ολίγα έτη προ της Επαναστάσεως οι κάτοικοι του Καβαρά ολίγοι παρ' ολίγους κατώκησαν τον τόπον δια την ευφορίαν του και τα ύδατά του. Και καλείται σήμερον Καλύβια Κουβαρά" – βλ. Διον. Σουρμελής «Αττικά: ή περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινων μερών του Άστεως», έκδ. α΄, τύποις Αλ. Κ. Γκαρπολά, Εν Αθήναις 1854.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

        - Στάθη Μ., αρχαιολόγος «Αρχαιολογική Συλλογή στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών "Ελευθέριος Βενιζέλος"», υπ. Πολιτισμού.

        - Πολιτιστικος Συλλογος Σπάτων.

---

[1] Νυν παραφασμένα Λαμπρικά Ανατ. Αττικής.

[2] Νυν περίπου όπου το Κορωπί.

[3] Άλλοι Ερχιείς: ο βουλευτής Βαθύλλος, ο στρατηγός Βλέπυρος υιός του Κλέωνος, ο Βραχύλλος υιος του Βραχύλλου, ο αγωνοθέτης στα Παναθήναια Δεινίας υιος του Δείνωνος, ο επιστάτης Δημήτριος, ο κληρούχος και βουλευτής Δημόξενος, ο Δημοφών, ο βουλευτής Δίογνις, ο Διόδωρος υιος του Ξενοφώντος, ο βουλευτής Διοκλής υιος του Αριστοφίλου, ο επιμελητής Διόφαντος υιος του Διοφάντου, ο Δόκιμος, ο επιμελητής Δρομέας υιος του Διοκλέους, ο επιστάτης Δωρόθεος, κ.ά. – βλ. Cl. Hoffman Young, "Erchia, a Deme of Attica", E. & Y. B. Young, Ν. Υόρκη, 1891.

[4] Βλ. Corpus Inscriptionum Atticarum", CIA II 975 F.

[5] Εντοιχισμένη σε κτίσμα απέναντι από τον μητροπολιτικό ναό των Σπάτων.

[6] Βλ. S Hornblower – Ant. Spawforth – Esth, Eidinow «Hecate», στο Oxford Classical Dictionary (δ΄ έκδ.), εκδ. Oxford University Press, Οξφόρδη, 2012.

[7] Lex Sacra, Lex Sacrata, Leges Sacratae.

(*) χτένι, κτένι < κτένιον < κτεις < ρ. πεκ- πεκτ-[***] = η τσατσάρα.

Αλλά και το εφήβαιο και κτένια («τῶν κιθαρῶν oἱ ὑπερέχοντες ἀγκῶνες» - Ησύχ.).

Αλλά και εξάρτημα του αργαλειού, που διαχωρίζει τις κλωστές του στημονιού

«βάνει φωτιά στον αργαλειό, στο φιλντισένιο χτένι»

δημ. τραγούδι

Και η τσουγγράνα, και εργαλείο για το μάζεμα της ελιάς και εργαλείο για την ξάνση μαλλιού, λανάρι.

Παροιμιώδης φράση «έφτασε ο κόμπος στο χτένι» η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο.

Στην ζωολογία, κοινή ονομασία των εδώδιμων θαλάσσιων δίθυρων μαλακίων της οικογένειας πεκτινίδες[***].

(**) Μαγκούλιζα < Μαγούλιζα < Μαγούλα = τύμβος.

Ελεφαντοστεινο χτενι 3.500 χρονια πριν αρχαια Μεσογεια Αττικης ελεφαντοστουν κτενι, παρασταση σφιγγα ζωνη ροδακας Σπατα Αττικης, αρχαιος θαλαμωτος ταφος, 14ος – 13ος αιωνας πΧ χτενια μυκηναικη εποχη περιτεχνη αναγλυφη διακοσμηση λαβη δοντια καθιστη σφιγξ μυθικο τερας σωμα φτερωτο λιονταρι κεφαλι γυναικα πτερωτος λεων φτερα πτερα κωμοπολη Ανατολικη Αττικη Αθηνα 37ος παραλληλος ορος Υμηττος Πεντελη Κολπος των Πεταλιων πεταλιοι αρχαιοτερος οικισμος λοφος Ζαγανι, Αρτεμιδα Λουτσα αρτεμις Αεροδρομιο Βενιζελος Σπατων 5.200 3200 ισοπεδωση ασφαλεια πτηση αεροσκαφος προιστορια προιστορικος καλλιεργεια ελια ελαιοδενδρο αμπελι αμπελος κρασι ΠΟΠ ρετσινα Μεσογειων οικισμοι Μεσογειων Βραυρωνα, Βραυρων Λαμπτρες Σφηττος Λαμπτραι Μεσογαιας Κυθηρος Πανδιονιδα φυλη Μαγκουλιζα, Μαγουλιζα οδος Μυκηναικων Ταφων, αρχαιολογος Σταματακης 19ος αι μχ 1877 ισχυρο μυκηναικο βασιλειο, 1500 - 1000 Μυκηναιοι μαγουλα τυμβος αρχαιοτητα αττικος δημος Ερχιας, Αιγηιδα διοικητικη διαιρεση Κλεισθενης Ερχεια / Ερχια Ελευσινιος ηρωας ερχιος, φιλοξενια θεα Δημητρα Ελευσινα ελευσις Στεφανος Βυζαντιος ασχολια κατοικοι σταρι σιταρι Ξενοφωντας ξενοφων Ισοκρατης, κτημα Αλκιβιαδης κωμωδια θεατρο Οι Ερχιεις 2ος αγνωστος συγγραφεας αγνωστο κειμενο χαμενα έργα επιτυμβια στηλη 5ος 6ος 430 - 520 γυναικα θυμα λοιμος Αθηνων Πελοποννησιακος Πολεμος ιερο ιερον Εκατη ερειπια ιερος νομος ετησια θυσια 46 θεοτητες θεοι, νυμφες και ηρωες θεοτητα θεος, νυμφη ηρωας δραχμη θυσιες δημος αρχαια αρχαιο αρχαιος ευρημα κτενα ταφικη πεντελικο μαρμαρο πεντελης Σφιγγα Βαθυ Πηγαδι, 570 - 550 Αρχαιολογικο Μουσειο Αθηνων αττικη ληκυθος Ηω Μεμνων, επαλληλη ζωγραφικη εργαστηριο κεραμικη καμινι ταφικος περιβολος αγροικια ιστορικα χρονια 9ος – 4ος αγροικιες παλαιοχριστιανικα βυζαντινα βυζαντιο ευρηματα ανασκαφη αρχαιολογια συλλογη Διεθνης Αερολιμενας Αθηνων ερχεια, Ερχιευς δημοτης, ευφορια Ερχιεας πλεθρο πλουσιωτερος μεσογειοι δημοι οχυρωση τειχος πυργος προμαχωνας, εκκλησια επιδρομη βαρβαροι ερημωση Επανασταση 1821 Καβαρας υδατα Καλυβια Κουβαρα Σουρμελης αττικα Γκαρπολας Σταθη Αερολιμην κτενιον < κτεις τσατσαρα εφηβαιο κτενια κιθαρα υπερεχοντες αγκωνες αγκων αγκωνα Ησυχιος εξαρτημα αργαλειος κλωστη στημονι φωτια φιλντισενιο δημοτικο τραγουδι τσουγγρανα, εργαλειο μαζεμα ελαιοδεντρο ξανση μαλλι λαναρι ζωολογια, εδωδιμα θαλασσια διθυρα μαλακια οικογενεια πεκτινιδες παροιμιωδης φραση κομπος παραφαση Λαμπρικα Κορωπι βουλευτης Βαθυλλος, στρατηγος Βλεπυρος Κλεωνας, κλεων Βραχυλλος αγωνοθετης Παναθηναια Δεινιας Δεινωνας, δεινων επιστατης Δημητριος, κληρουχος Δημοξενος, Δημοφων, Δημοφωντας Διογνις, Διοδωρος Διοκλης Αριστοφιλος, επιμελητης Διοφαντος Δοκιμος, Δρομεας Δωροθεος, χοφμαν γιανγκ Hoffman Young, επιγραφη επιγραφες Corpus Inscriptionum Atticarum εντοιχισμενη κτισμα μητροπολιτικος ναος Οξφορδη

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ