Του Γιώργου Λεκάκη
Οπως μας ενημερώνει το πολύ όμορφο «Μουσείο Φυσικής Ιστορίας
Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου» στο Σίγρι, που πρέπει όλοι να επισκεφτούν κάποτε, στην
φωτογραφία βλέπετε «απολίθωμα θηλαστικού ζώου, που βρέθηκε στην περιοχή του
Γαββαθά Λέσβου. Το δείγμα φέρει τα οστά της κάτω γνάθου και πέντε δόντια σε
κάθε μισή γνάθο, ενώ το τμήμα του πετρώματος στο οποίο βρέθηκε διατηρεί το
αρνητικό εκμαγείο της οδοντοστοιχίας και τα οστά που συνέδεαν την γνάθο με το
κρανίο.
Το απολίθωμα ανήκει σε πρωτόγονο είδος προβοσκιδωτού (ομάδα ζώων
που περιλαμβάνει και τους σημερινούς ελέφαντες), που έζησε στην Ευρώπη πριν από
19.000.000 – 9.500.000 χρόνια.
Το χαρακτηριστικό γνώρισμα των δεινοθηρίων ήταν ότι οι
χαυλιόδοντές τους βρίσκονταν στην κάτω γνάθο και ήταν κυρτωμένοι προς τα πίσω.
Τα προδεινοθήρια έφταναν σε ύψος 2 μ. και ζούσαν σε δασώδεις περιοχές.
Το ζώο του οποίου το απολίθωμα βρέθηκε, ζούσε στην περιοχή του
Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου πριν από 18.400.000 – 19.000.000 χρόνια. Απολιθώματα
του ίδιου είδους έχουν βρεθεί και στα Ψαρά και την Χίο, με ηλικία περίπου 17.000.000
χρόνια».
Το ζώο επιστημονικώς λέγεται Prodeinotherium bavaricum (βαυαρικό προδεινοθήριο), διότι για πρώτη φορά αναφέρθηκε στην Βαυαρία, σε μια εργασία του Christian Erich Hermann von Meyer το 1831. Ωστόσο, η πρώτη του περιγραφή του υλικού ήλθε το 1833, και καθιέρωσε το νέο είδος Dinotherium bavaricum. Έτσι είθισται στην επιστήμη: Να παίρνει το όνομά του, από τον τόπο όπου το πρώτον ευρέθη. Αλλά εγώ προτείνω αυτό να αλλάξει. Και να μετονομασθεί «Δεινοθήριο Λέσβου» ή «του Γαββαθά», αφού το ευρεθέν στο αιγαιακό νησί είναι αρχαιότερο – και μάλιστα κατά πολύ – του βαυαρικού![1] Παράλληλα ευρηματα θηλαστικών στον νυν ελληνικό χώρο έχουμε το γιγάντιο δεινοθήριο απο την Κρήτη[2] (στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης] και ο Ελέφαντας απο την Μακεδονία (στο Παλαιοντολογικό Μουσείο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης].
Και το Μουσείο συνεχίζει:
«Σπουδαιότητα ευρήματος:
·
Το απολίθωμα
αυτό αποτελεί ένα από τα παλαιότερα απολιθώματα σπονδυλωτών ζώων στον ελλαδικό
χώρο
·
Αποτελεί το αρχαιότερο
απολίθωμα της οικογένειας Deinotheriidae και ένα από τα αρχαιότερα προβοσκιδωτά της
Ευρώπης
·
Η ύπαρξή του
σε ιζήματα κάτω από τα πρώτα ηφαιστειακά πετρώματα της Λέσβου υπονοεί ότι το
ζώο αυτό ήταν ένας από τους κατοίκους του ημιτροπικού δάσους, που υπήρχε στην
Λέσβο, πριν από τις ηφαιστειακές εκρήξεις, που οδήγησαν στην απολίθωσή του
·
Με το εύρημα
αυτό αποδεικνύεται η μετανάστευση των προβοσκιδωτών από τον χώρο προέλευσής
τους, την Αφρική, στην Ευρώπη, μέσω της Ελλάδος, πριν από περίπου 19.000.000 χρόνια
·
Τέλος,
διαπιστώνεται για ακόμα μια φορά πως ο χώρος της Ελλάδος και του Αιγαίου
Πελάγους αποτελούσε τότε μια συνεχή ξηρά, ενωμένη με την Ευρώπη, μέσω της
οποίας μετανάστευαν ζώα από την Αφρική και την Ασία προς την Κεντρική και Δυτική
Ευρώπη.
Πριν από περίπου 19.000.000 χρόνια, στην περιοχή όπου σήμερα
βρίσκεται η Λέσβος, υπήρχε ένα μεγάλο, πυκνό υποτροπικό δάσος. Πανύψηλες
σεκόιες και πεύκα κυριαρχούσαν στα μεγάλα υψόμετρα, λεύκες, βελανιδιές,
φοίνικες και κυπαρίσσια στα μικρότερα. Ανάμεσα στα δένδρα ζούσαν μεγαλόσωμα
δεινοθήρια, που με τις κοντές προβοσκίδες τους έκοβαν τρυφερά φύλλα από τα δένδρα
για να τραφούν. Στο έδαφος, τυφλοπόντικες κρύβονταν στα λαγούμια τους, για να
γλιτώσουν από τα αρπακτικά. Διάφορα είδη μικρών και μεγάλων χάμστερ
τριγυρνούσαν στο έδαφος λίγες ώρες πριν την δύση, για να βρουν καρπούς και
φρούτα. Μικροσκοπικές μυγαλές έτρεχαν στο έδαφος, αναζητώντας ασταμάτητα έντομα
και σκουλήκια κάτω από τα φύλλα. Μικροί μυωξοί κινούνταν κρεμασμένοι ανάποδα
από τα κλαδιά των δένδρων και έτρωγαν τα φρούτα τους. Και τις νύκτες ο ουρανός εγέμιζε
με διάφορα είδη νυκτερίδων, που τα πρωινά κρύβονταν στις σπηλιές της περιοχής ή
κούρνιαζαν κρεμασμένες ανάποδα από τα κλαδιά των δένδρων.
Μέσα στο πλούσιο υποτροπικό δάσος, περιτριγυρισμένη από φοίνικες,
κυπαρίσσια των βάλτων, λεύκες και πολυάριθμους θάμνους, φτέρες και καλαμιές,
πρόβαλε μια μεγάλη λίμνη με ήρεμα νερά. Στον βυθό της, μικροσκοπικά σαλιγκάρια
τρέφονταν με φύκη και υδρόβια φυτά. Στα ήσυχα νερά της κολυμπούσαν ψάρια,
βατράχια και σαλαμάνδρες, αλλά και τρομακτικοί αλιγάτορες, έτοιμοι να
κατασπαράξουν τα ζώα που έφθαναν εκεί για να πιουν νερό.
Τίποτε στο ήρεμο υποτροπικό τοπίο δεν προμηνύει την καταστροφή που
έρχεται, όταν το μεγάλο ηφαίστειο κοντά στην λίμνη θα εκραγεί, για να σκεπάσει,
με τα υλικά που εκτινάσσει, όλη την περιοχή, τα δένδρα και τα ζώα της!».
ΠΗΓΗ: Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου στο Σίγρι. Γ. Λεκάκης "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 20.3.2024.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Koufos, G.D., Zouros, N., Mourouzidou, O. «Prodeinotherium
bavaricum (Proboscidea, Mammalia) from Lesvos island, Greece; the appearance of
deinotheres in the Eastern Mediterranean», Geobios. 36 (3), 305–315, 2003.
[1] Το ζώο «προδεινοθήριο (= «πριν
από το τρομερό θηρίο»), ονομάσθηκε για πρώτη φορά το 1930. Αλλά αμέσως μετά, το
μοναδικό αυτό είδος, που ήταν το P. hungaricum, επαναπροσδιορίσθηκε ως
Deinotherium. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1970, διαχωρίσθηκαν δύο γένη:
Το Deinotherium bavaricum ( = P. hungaricum), Deinotherium hobleyi και
Deinotherium pentapotamiae.
Απολιθώματά του έχουν βρεθεί την Ουγκάντα, ηλικίας 20.000.000
χρόνων. Το Prodeinotherium hobleyi, από το Πρώιμο Μειόκαινο της Κένυας (περίπου
πριν από 20.000.000 – 18.000.000 χρόνια) και ένας μικρός γομφίος του από την
Ερυθραία (ίσως αυτού του είδους, ίσως της ίδιας ηλικίας). Και στην Χερσόνησο της
Αραβίας, 15.500.000 χρόνων.
Όλα τα είδη Prodeinotherium ήταν παρόμοια σε μέγεθος, με ύψος από
2,5 - 2,8 μ. και βάρος περίπου 3,1 - 4,3 τόνους.
[2] Βλ. Αθ. Αθανασίου «On a Deinotherium (Proboscidea) finding in the Neogene of Crete», Carnets de géologie, DOI:10.4267/2042/311, Νοέμβρ. 2004.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook