Της ιστορικού Ελένης-Σοφίας Ρίκου, υπ. δρ. Ιστορίας, elenirikou@yahoo.gr
«Ἡ ἐν γένει ἐπιχείρησις αὓτη ἀποτελεῖ στρατιωτικόν
κατόρθωμα, ὀφειλόμενον εἰς τὴν ἀνδρείαν, φιλοπατρίαν καὶ λοιπάς στρατιωτικάς ἀρετάς
τῶν ἀξιωματικῶν καὶ ὁπλιτῶν αὐτῆς, φωτεινόν καὶ ἒνδοξον σημεῖον τῶν Ἑλληνικῶν ὃπλων,
φωτίζον τὴν ἀτυχίαν τοῦ Μικρασιατικοῦ ἀγῶνος καὶ σῶζον τὴν τιμήν τῶν Ἑλληνικῶν ὃπλων
καὶ ἐγκαταλείπει εἰς τὸν ἐχθρόν τὴν τελευταίαν ἀλγεινήν ἀνάμνησιν τῆς Ἑλληνικῆς
λόγχης.
Εἰς τοὺς ἀξιωματικούς καὶ ὁπλίτας ταῆς Μεραρχίας, εἰς οὓς ταῦτα
ὀφείλονται, ἐκφράζω τὰ προσωπικά συγχαρητήρια καὶ θαυμασμόν, ὡς καὶ τῆς
Πατρίδος εὐγνωμοσύνην καὶ λογίζω ἐμαυτόν ὃσον οὐδέποτε ὑπερήφανον, διότι ἡγήθην
αὐτῶν εἰς τοιαύτας περιστάσεις μνημομεύω τούτους καὶ τὸ κατόρθωμά των μετά
συγκινήσεως[1]. (Ανεξάρτητος
Μεραρχία, Διαταγή αριθ. πρ. 28748, Στρατηγείον, Μυτιλήνη 3.9.1922)»
Δημήτριος
Θεοτόκης, Συνταγματάρχης Πεζικού,
διοικητής
Ανεξάρτητης Μεραρχίας
Πώς ορίζεται ένα έπος; Από την ποιότητα του αγώνα, τον σκοπό του αγώνα, τις αντίξοες συνθήκες, την υπέρβαση των θνητών μέσα σε μια πορεία σύγκρουσης ιστορίας και πεπρωμένου, όταν το αδύνατον γίνεται δυνατόν ή όταν το ήθος και η ανδρεία σφραγίζουν την επιτυχία του αγώνα; Θα γίνει μια προσπάθεια να αναφερθούν παρακάτω ενδεικτικά, ο λόγος συγκρότησης της Ανεξάρτητης Μεραρχίας, το δυναμικό της καθώς και κάποια από τα πολλά γεγονότα που σημειώθηκαν κατά την πορεία της μέχρι και την σωτηρία της.
 |
| Απονομή αριστείων ανδρείας 9.6.1922. |
Η Γένεση της
Ανεξάρτητης Μεραρχίας
Ας ταξιδέψουμε νοερά πίσω στο καλοκαίρι του 1921. Τέλη Ιουνίου 1921 και μέσα στο πλαίσιο της Μεγάλης Ιδέας των εθνικών διεκδικήσεων γεννιέται ταυτόχρονα και μια άλλη ιδέα. Τον Ιούνιο του 1921 ζήτησε επίσημα ο Υπουργός Στρατιωτικών, ενώ ήταν στην Σμύρνη, αν ήταν δυνατόν να συγκροτηθεί έως τις 8.7.1922 Μεραρχία από Επίλεκτους, με άκρα εχεμύθεια, για να φέρει εις πέρας ύψιστη εθνική αποστολή[2]. Πράγματι δόθηκε η καταφατική απόφαση με την υπ. αριθ. Ε.Π.Ε. 235) 29.6.1921 Διαταγή του Υπουργείου Στρατιωτικών για την συγκρότηση Ανεξάρτητης Μεραρχίας, που θα συγκροτούνταν ταυτόχρονα στην Αθήνα και στην Θράκη. Σκοπός της ήταν η δια πραξικοπήματος[3] κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, διότι δεν συμφωνούσαν οι σύμμαχες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Ο τίτλος Ανεξάρτητος Μεραρχία ήταν αρχικά προσωρινός καθώς είχαν προταθεί ακόμη οι εξής ονομασίες:
- Μεραρχία Κωνσταντινουπόλεως,
- Μεραρχία Παλαιολόγου
και
- Μεραρχία Επιλέκτων[4].
Όμως
παρέμεινε η ονομασία Ανεξάρτητος Μεραρχία, για να υπογράψει τελικά την σελίδα
της Ιστορίας για την Νεότερη Ελλάδα στην τραγωδία της Μικρασιατικής
Καταστροφής, που για να είμαστε πιο συγκεκριμένοι, καθώς δεν πρόκειται απλά για
μια Καταστροφή, στην τραγωδία της Μικρασιατικής Σφαγής των Ελλήνων από τους
Τούρκους. Τον Οκτώβριο του 1921 η Ανεξάρτητη Μεραρχία μετονομάσθηκε σε ΧΙΙ
Μεραρχία δεχόμενη τότε τις ελάχιστες διασωθείσες δυνάμεις της ΧΙΙ[5].
Η Ανεξάρτητη
Μεραρχία έδρασε στην Μικρά Ασία από τον Αύγουστο του 1921 έως και τις 31
Αυγούστου του 1922. Περνώντας δια πυρός και σιδήρου ως Νεότερη Κάθοδος των
Μυρίων[6]
έφτασε πλήρης στο Δικελί, διασώζοντας περίπου 8500 πρόσφυγες, έχοντας
αποδείξεις των νικών κατά των τακτικών και ατάκτων δυνάμεων των Τούρκων. Από το
Δικελί ευτυχώς κατάφερε με επιτυχία να φτάσει στην Μυτιλήνη και από εκεί
κατευθύνθηκε στην Θεσσαλονίκη. Για ένα αρκετά μεγάλο και σημαντικό χρονικό
διάστημα λόγω αδυναμίας της επικοινωνίας η Μεραρχία θεωρούνταν από το Υπουργείο
Στρατιωτικών, τον ελληνικό Τύπο αλλά και από ανακοινώσεις του Κεμάλ, ο οποίος
υποστήριζε ότι εκεί που την είχαν εγκλωβίσει ξαφνικά εξαφανίσθηκε και την
ψάχνουν, και του Αλή Ριζά Βέη ότι είχε καταστραφεί πλήρως[7]. Ενώ
ο Ύπατος Αρμοστής στην Σμύρνη, Αρ. Στεργιάδης ήδη από τις 19/8/1922 βεβαίωνε για
την απώλειά της. Ας τα δούμε όλα όμως από την αρχή[8].
 |
| Ο συνταγματάρχης Θεοτόκης Δημήτριος. |
Την 1η
Ιουλίου τοποθετήθηκαν στο Επιτελείο της Μεραρχίας οι ακόλουθοι:
1. Προσωρινός
Διοικητής Μεραρχίας: Συνταγματάρχης Θεοτόκης Δημήτριος, αρχηγός Πεζικού.
Ορίστηκε αρχικά ως Προσωρινός Διοικητής και στις 4/8/1921 πριν ξεκινήσει η
μεταφορά για την Κίον οριστικός Διοικητής της Μεραρχίας έγινε ο Γ.Λεοναρδόπουλος.
Εξαιτίας του ότι νόσησε από τύφο μεταφέρθηκε στις 23/9/1921 σε νοσοκομείο και
ανέλαβε την διοίκηση της Μεραρχίας ξανά ο Δημήτριος Θεοτόκης έως και το τέλος, λαμβάνοντας
αποφάσεις καίριες για την ιστορική εξέλιξη του εγχειρήματος[9]. Ο
Δημήτριος Θεοτόκης με καταγωγή ευγενική από την Κέρκυρα, υιός του πολιτικού και
ιστοριοδίφη Μάρκου-Αλοΐσιου Θεοτόκη και αδερφός του λογοτέχνη Κωνσταντίνου
Θεοτόκη, διέπρεψε σε μια τραγική συγκυρία για τον ελληνικό στρατό στην Μικρά
Ασία το διάστημα 1921-1922. Ταλαιπωρημένος από τις κακουχίες, αλλά και από την
άδικη αντιμετώπιση μετά την Μικρασιατική Εκστρατεία απεβίωσε τον Φεβρουάριο του
1923, σε ηλικία 49 ετών.
2.
Επιτελάρχης:
Συνταγματάρχης Κορτζάς Γεώργιος.
 |
| Το Επιτελείο της Ανεξάρτητης Μεραρχίας. |
3.
Επιτελείς:
α. Λοχαγός Πεζικού Μουντούρης Δημήτριος
β. Λοχαγός Πυροβολικού Κρυστάλης Β.
γ. Υπολοχαγός Σερραίος Κ.
δ. Υπίλαρχος Μπαλοδήμος Ανδρέας
4.
Βοηθός Αρχηγού
Πεζικού:
Λοχαγός Πεζικού Μουστεράκης
Στις 6/7/1922, μέσα σε εξαιρετικά
σύντομο διάστημα συγκροτήθηκε εκτός ελαχίστων ελλείψεων η Μεραρχία από τους
πλέον ικανότερους όλων των στρατιωτικών βαθμίδων.
Η Ανεξάρτητη Μεραρχία αποτελούνταν από:
1.
Στρατηγείο Μεραρχίας
2.
Λόχο Στρατηγείου
3.
Διμοιρία Διανομών
4.
Στρατοδικείον
5.
51 Σύνταγμα Πεζικού
6.
52 Σύνταγμα Πεζικού
7.
Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού
8.
Συζυγαρχία Πεδινού Πυροβολικού
9.
Μοίρα Ορεινού Πυροβολικού
10.
Συζυγαρχία Ορεινού Πυροβολικού
11.
53 Σύνταγμα Πεζικού
12.
Ημιλαρχία
13.
Λόχος Σκαπανέων
14.
Απόσπασμα Τηλεγραφητών
15.
Απόσπασμα Πυροσβεστικής
16.
Μοίρα Τραυματιοφορέων
17.
Α΄Ορεινό Χειρουργείο
18.
Β΄Ορεινό Χειρουργείο
19.
Γ΄Ορεινό Χειρουργείο
20.
Συζυγαρχία Πυρομαχικών Πεζικού
21.
Αγέλη Σφαγίων
22.
Στρατονομικό Απόσπασμα
Το μεγαλύτερο
μέρος των οπλιτών προερχόταν από τις κλάσεις 1912 - 1921 και από τις κλάσεις
1903 - 1904 και ήταν όλοι εκ του Εσωτερικού. Η δύναμη της Μεραρχίας αριθμούνταν
σε 398 αξιωματικοί, 9.960 οπλίτες, 5.317 κτήνη, 62 οχήματα, 16 πυροβόλα, 15
αυτοκίνητα τίλορ, 3 υγειονομικά και 2 επιβατικά, 300 πρόβατα κ.α. είδη υλικού
εξοπλισμού[10].
Στην επική αυτή πορεία της βοήθησε κι ένας μεγάλος αριθμός ζώων όπως άλογα,
ημιόνοι και καμήλες.
 |
| Ορειβατικά πυροβόλα στο Ακ Ιν, 1.1.1921. |
Συγκροτήθηκε
αρχικά[11]
στην Αθήνα και στην Παρά της Στρατιάς στην Θράκη όπου και έγινε η σχετική
εκπαίδευση. Στις 6/7/1922 διετάχθηκε η μεταφορά των Τμημάτων, που είχαν
συγκροτηθεί στην Αθήνα και στην Θράκη, στη Ραιδεστό,. Η μεταφορά έγινε σταδιακά
με τα ατμόπλοια, «Αλεξάνδρα», «Φανή», «Σπέτσαι», «Ροζίνα» και του ανιχνευτικού «Λέων».
Επετεύχθη η συγκέντρωση όλων στην περιοχή Αδριανούπολη-Μουρατλή-Ραιδεστό.
Η πορεία της Ανεξάρτητης Μεραρχίας διακρίνεται σε πέντε
μέρη:
1. 7/7/1921 έως και τις 13/7/1921: Μεταφορά από την Αθήνα και
την Θράκη στην Ραιδεστό, με σκοπό την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, όπου και
παρέμεινε κατά το διάστημα 13.7.1921 - 3.8.1921.
2, 3/8/1921 έως και τις 13/8/192: Ματαίωση της αποστολής και
αλλαγή σχεδίων. Μεταφορά από την Ραιδεστό στην Κίον. Η παραμονή τους στην
περιοχή αναμένοντας διαταγή για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης διήρκησε από
τις 13/8/1921 έως και τις 26/8/1921.
3. 26/8/1921 έως και τις 2/9/1921: Από την Κίον μεταφέρθηκε προς
το Δορύλαιον.
4. 2/9/1921-16/8/1922: Παραμονή στην περιοχή Σεϊντί Γαζή – Ακ Ιν
όπου και χρησιμοποιήθηκε ως Στρατιωτική Εφεδρεία για την Στρατιά.
5. Πορεία Καθόδου:16/8/1922 έως
και 30/8/1922: Μεταφορά από Σεϊντί Γαζή στο Δικελί. Το δρομολόγιο τελικά που
ακολούθησε ήταν Γκετίς-Σιμάβ-Σιντοργή-Γκέλεμπε-Κίρκ-Καγάτς-Σόμα-Πέργαμον-Δικελί.
6. 30/8/1922-1/9/1922: Μεταφορά από Δικελί με πλοία στην
Μυτιλήνη και από εκεί κατευθύνθηκε προς την Θεσσαλονίκη.
Σε καθένα από
τα μέρη αυτής της πορείας διακρίνονται διαφορετικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα,
τόσο σχετικά με την κατάσταση του στρατεύματος αλλά και με τις αποφάσεις που
ορίζονταν. Ας δούμε συνοπτικά την πορεία της Ανεξάρτητης Μεραρχίας από την αρχή
έως και το τέλος.
Από τις
6/7/1921 έως περίπου και τις 23/7/1921 ολοκληρώθηκε το α΄ μέρος της πορείας της
με την Ανεξάρτητη Μεραρχία να είναι συγκεντρωμένη στα περίχωρα της
Κωνσταντινούπολης. Εκεί κατά την προετοιμασία για την κατάληψη της
Κωνσταντινούπολης τους μοίρασαν ένα μεγάλο αριθμό χαρτών από την ανατύπωση
εργασία του φον Ντε-Κολτς Στρατάρχου[12].
Όμως οι ημέρες
περνούσαν και δεν ερχόταν η διαταγή για την επιχείρηση της Ανεξάρτητης
Μεραρχίας. Τότε θορυβήθηκαν πρώτη φορά για πιθανή ματαίωσή της. Επειδή η
δυσφορία αυξανόταν στις κλάσεις 1903-1903 η Μεραρχία ζήτησε από την Στρατιά
Θράκης-Μακεδονίας σχετική ενημέρωση. Από τις 23/7/1921 έως και στις 3/8/1921
καθυστερούσε να έρθει η διαταγή για την έναρξη της επιχείρησης και αυτό προκάλεσε
ακόμη περισσότερη νευρικότητα και προβληματισμούς στο στράτευμα, γνωρίζοντας
και την κατάσταση που επικρατούσε στον Σαγγάριο εις βάρος του ελληνικού
στρατού. Πράγματι στις 3/8/1921 δόθηκε η υπ' αριθ. Ε.Π. 8163 διαταγή του
Υπουργείου Στρατιωτικών για προσωρινή ματαίωση της αποστολής της και για
μεταφορά της Ανεξάρτητης Μεραρχίας στην ανατολική όχθη των Στενών στην περιοχή
της Νικομήδειας[13].
Επί πλέον, τονίζονταν να γίνει η αίτηση για τον ανεφοδιασμό της και επισημαίνοντας
ότι, «Ἐννοεῖται ὃτι ὃταν ἐπέλθη ἡ στιγμή ἐκπληρώσεως τοῦ σκοποῦ τῆς Μεραρχίας,
δι ὂν αὒτή συνεκροτήθει, εἰς αὐτήν θὰ ἀνατεθεί ἡ ἐκτέλεσις». Με την υπ.αριθ.
διαταγή 8134 στις 4/8/1921 δόθηκε εντολή μεταφορά της στο Κίον της Μικράς Ασίας,
η οποία παρέμεινε εκεί έως και τις 13/7/1921[14].
Η προσωρινή
ματαίωση, όπως φάνηκε της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης, έγινε με σκοπό να
φτάσει η Μεραρχία στο Δορύλαιο για να ενισχύσει την μαχόμενη Στρατιά στον
Σαγγάριο, που αντιμετώπιζε μεγάλες δυσκολίες[15]. Συγκεκριμένα
απειλούνταν από εχθρική φάλαγγα 14.000 πεζών και 2.000 ιππέων, οι οποίοι από το
Τσιφτελάρ κατευθυνόταν προς το Δορύλαιον, για να ανακόψουν τη συγκοινωνία της
υποχωρούσης της Στρατιάς από τον Σαγγάριο[16].
Η μεταφορά της
Ανεξάρτητης Μεραρχίας έγινε από την Ραιδεστό στον λιμένα της Κίου από την 8η
Αυγούστου έως και τις 20/8/1921 με τ΄ ατμόπλοια «Θήρα», «Αζγκάρτ», «Αλκμήνη»,
«Μαρία Ρέσιλ», «Αλεξάνδρα», «Σπέτσαι», «Μπέλτζια» καθώς και δυο ατμόπλοια, που
έστειλε επιπλέον από την Σμύρνη η Στρατιά[17].
Η Ανεξάρτητη
Μεραρχία χρησιμοποιήθηκε ως Στρατιωτική Εφεδρεία από την Στρατιά[18]. Συνήθως
η απόσταση που κάλυπτε στο πέρασμά της ήταν περίπου 30 χλμ. Παρέμεινε στην
γραμμή Σεϊντή-Γαζή έως και Ακ-Ιν για μεγάλο χρονικό διάστημα, έως και την
υποχώρηση στις 16/8/1922. Η Ανεξάρτητη Μεραρχία με την δράση της στην παραπάνω
περιοχή, από την άφιξή της κιόλας απέτρεψε την είσοδο της τουρκικής φάλαγγας
στο Δορύλαιο. Μια έκβαση που θα ήταν καταστροφική για την Στρατιά[19]αλλά
και για την τύχη του ελληνικού μετώπου, το οποίο εικάζω ότι δίχως την βοήθεια
της Ανεξάρτητης Μεραρχίας θα είχε πιθανόν πέσει έναν χρόνο νωρίτερα. Δόθηκε λοιπόν
διαταγή αμέσως μετά την άφιξή της να οργανώσει επιχειρήσεις εκκαθάρισης του
εδάφους στην περιοχή από τις τουρκικές επιδρομές.
Από τις
20/8/1921 έως και τις 9.8.1922 η Ανεξάρτητη Μεραρχία έδρασε στα ενδότερα της
Μικράς Ασίας βοηθώντας τον ελληνικό στρατό μέχρι και την κατάρρευση του Μετώπου,
που έζησε από κοντά. Από τις 9.8.1922 έως και στις 30.8.1922 διήρκησε η πορεία
υποχώρησης. Το χρονικό διάστημα στα ενδότερα της Μικράς Ασίας σημειώνονται
συγκρούσεις με τις τουρκικές δυνάμεις τακτικές και άτακτες, στρατηγικές
αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων, απρόβλεπτα γεγονότα κ.α.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το πρόγραμμα απασχόλησης του ελληνικού στρατεύματος μέσα στις δύσκολες και επικίνδυνες συνθήκες του πολέμου. Επί πλέον είναι σημαντικό και το διάστημα, όταν κατά την υποχώρηση έχασε κάθε δυνατότητα επικοινωνίας μέσω ασυρμάτου και θεωρούνταν εξαφανισμένη, ενώ η δράση της είχε κινήσει το ενδιαφέρον και του Μουσταφά Κεμάλ, όπως και την εσκεμμένη παραπληροφόρηση για χρόνια μετά, στις 26.8.1927 όταν στην εφημερίδα Μιλλιέτ δήλωσε ο Αλής Ριζά Βέης ότι μεταξύ της Κιουτάχειας και του Αλαγιούν «ἐποδοπατήθη κυριολεκτικῶς». Και ας ήταν παρών στην δωδεκάωρη μάχη που έχασαν στην περιοχή Γύμαρη από την Ανεξάρτητη Μεραρχία[20].
Οργάνωση
Δικτύου Κατασκοπείας και Αντικατασκοπείας-Αντικεμαλικοί Τούρκοι συνεργάτες
- Τούρκος Ανθυπολοχαγός Χασάν Χουσεΐν[21]
Μέσα από τα
γραπτές πηγές, που διασώζονται, συμπεραίνεται ότι η άξια στρατηγική της
Ανεξάρτητης Μεραρχίας, καθώς και οι ευτυχείς συγκυρίες έγραψαν ιστορία μέσα
σ΄ εκείνη την τραγική μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας το 1922. Η οργανωμένη
πορεία της στα ενδότερα της Μικράς Ασίας αξιοποίησε κάθε στοιχείο, το οποίο
μπορούσε να σταθεί σωτήριο.
Αρκετοί
αντικεμαλικοί ακολουθούσαν και βοηθούσαν κατά την πορεία της Μεραρχίας.
Ενδεικτικά θα αναφερθούν μερικοί[22].
Ένας ήταν δερβίσης και κατοικούσε σε ελληνικό χριστιανικό μοναστήρι, στην
περιοχή Σουτζά-Εδίν, που είχε γίνει τεκές. Οι γονείς του ήταν Έλληνες
εξισλαμισμένοι.
 |
| Αρχαιολογικά ευρήματα από τις ανασκαφές της Ανεξάρτητης Μεραρχίας στο Σουτζα΄Εδίν. Στην φωτογραφία είναι ο δερβίσης, ελληνικής καταγωγής, αντικεμαλιστής, που βοήθησε την Ανεξάρτητη Μεραρχία. |
Ο Αβδουλάχ,
ήταν 70 ετών, έδινε πληροφορίες στην Μεραρχία και ακολουθούσε ένοπλος στις
επιδρομές κατά των Τούρκων. Ενημέρωνε και για κρυφά περάσματα, που δεν
αναφέρονταν στους χάρτες.
Ο Τούρκος
Δήμαρχος της πόλεως Σεϊντί Γαζή, αντικεμαλιστής, βοήθησε πολύ την Μεραρχία και
την ακολούθησε στην πορεία της μετέπειτα, φοβούμενος αντεκδικήσεις από τους
ομοεθνείς του.
Από τον
Οκτώβριο του 1921 άδραξε η Μεραρχία μια εξαιρετική ευκαιρία. Στην περιοχή Κεπέν
καταρτίστηκε δίκτυο κατασκοπείας και αντικατασκοπείας από χωρικούς. Προκαλεί
απορία βέβαια αυτό το στοιχείο αλλά βασίζεται στο γεγονός ότι οι κάτοικοι ολόκληρης
της περιοχής έως τον Σαγγάριο και συγκεκριμένα των χωριών Σεμρί, Εσερίκ κ.α.
προσπάθησαν να αποφύγουν την στρατολόγηση του Κεμάλ, αποφεύγοντας τον
θρησκευτικό φανατισμό[23].
Μετά από πληροφορίες βρήκαν στις φυλακές του Δορύλαιου τον λιποτάκτη του τουρκικού
στρατού Ανθυπολοχαγό Χασάν Χουσεΐν, ο οποίος καταγόταν από την παραπάνω περιοχή
και πρόσφερε τις υπηρεσίες του στο Στρατηγείον της Μεραρχίας. Οργάνωσε δίκτυο
πληροφοριών από συγχωριανούς του, το οποίο κάλυπτε όλη την περιοχή μεταξύ του
Κεπέν και του Σαγγάριου. Συγκροτήθηκε επιπλέον ένοπλο σώμα αρχικά από 100
άνδρες που εγκατέστησαν φυλάκια για την προστασία των χωριών ενίοτε και με την
ενίσχυση του ελληνικού στρατού της Μεραρχίας, από τις επιθέσεις των ατάκτων
τουρκικών τμημάτων. Τα φυλάκια δυο φορές την ημέρα έστελναν πληροφορίες στο
Στρατηγείο της Μεραρχίας. Εκτός από την παραπάνω δράση πέτυχε την αυτομόληση
και Τούρκων οπλιτών ακόμη και ολόκληρου τμήματος αποτελούμενου από 63 οπλίτες
από τα τμήματα πέρα στον Σαγγάριο, τους οποίους και ενέταξε στα τμήματά του. Ο
Χουσεΐν και οι αντικεμαλικές ομάδες του συμμετείχαν και βοηθούσαν ενεργά και με
επιτυχία σε πολλές επιχειρήσεις της Ανεξάρτητης Μεραρχίας, σαν να μάχονταν για
το δικό τους έθνος. Το δίκτυο των πληροφοριών από κατοίκους των περιοχών
βοήθησε μέχρι και τις τελευταίες ημέρες και την υποχώρησή τους προς το Δικελί.
Αν δεν είχαν αυτήν την βοήθεια όδευαν μαθηματικά προς την καταστροφή, διότι
ακολουθούσαν λάθος πορεία.
Κακουχίες και
Προβλήματα
Οι κακουχίες
και τα προβλήματα ήταν ορατά εξ αρχής(πρόβλημα ύδρευσις, καχεκτικά ζώα, τύφος
κ.α.)[24]
και επιδεινώνονταν με την πάροδο του χρόνου. Η αιτία κυρίως ήταν η έλλειψη
κατανόησης και βοήθειας από μέρους της κρατικής εξουσίας και του Υπουργείου Στρατιωτικών.
Δυστυχώς αρκετά από τα εγκλήματα που συμβαίνουν στην Ελλάδα είναι αποτέλεσμα
του ότι οι υπεύθυνοι δεν φέρονται με υπευθυνότητα και συνέπεια και αρκετοί
κάνουν κατάχρηση της θέσης τους για προσωπικό όφελος. Ένας μεγάλος αριθμός λοιπόν
υψηλόβαθμων στρατιωτικών, αντί να είναι στο πεδίο των πολεμικών συγκρούσεων
διέμεναν μόνιμα στην Σμύρνη με τις οικογένειές τους απολαμβάνοντας κοσμικές
εμφανίσεις, καθώς και σε άλλες πόλεις στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, η Στρατιά
και το επιτελείον της διέμεναν στην Σμύρνη, στην Αθήνα έμεναν αρκετοί
αξιωματικοί, που ενώ είχαν αναλάβει εμπιστευτικές και υπεύθυνες θέσεις δεν
πολέμησαν ποτέ κι επί πλέον οι ανώτατες διοικήσεις δεν επικοινωνούσαν συχνά με
το Μέτωπο των επιχειρήσεων[25]. Επί πλέον
255 Αξιωματικοί, δεν επέστρεψαν μετά την άδειά τους στην Στρατιά και αυτό το
δυσάρεστο κι επικίνδυνο γεγονός επεκτάθηκε με αποτέλεσμα ελάχιστοι να
επιστρέφουν από τις άδειες τους[26].
Επομένως, βάσει των παραπάνω και από άλλα στοιχεία στη συνέχεια συμπεραίνεται
ότι αρχικά πρώτα εκ των έσω άρχισε η κατάρρευση του Μετώπου, οι Τούρκοι απλά
ολοκλήρωσαν την καταστροφή του. Μέσα σε όλα αυτά κλήθηκε η Ανεξάρτητη Μεραρχία που
δεν είχε σχεδιαστεί αρχικά για να διανύσει εκατοντάδες χιλιόμετρα στα ενδότερα
της Μικράς Ασίας και να παραμείνει εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα δίχως την
δυνατότητα συχνού ανεφοδιασμού, λόγω του ότι όλοι οι υπεύθυνοι που επιλέχτηκαν
ήταν συνεπείς και υπεύθυνοι έφεραν με τιμή την ολοκλήρωση της αποστολής τους. Στο
πλαίσιο της πορείας της σημειώθηκε ακόμη κι ένα περιστατικό το οποίο κατακρίνεται
από την ίδια την Ανεξάρτητη Μεραρχία. Στο χωριό Αράμπ-Εϋρέν καθώς διερχόταν η
Μεραρχία, οι κάτοικοι έφεραν υδρίες με νερό για τους οπλίτες. Οι οπλίτες όμως
της οπισθοφυλακής ενημέρωσαν ότι στο χωριό βρήκαν αλληλογραφία που απευθυνόταν
σε Έλληνες στρατιώτες και συμπέραναν ότι είχαν φονεύσει τους Έλληνες
ταχυδρόμους. Τότε ο διοικητής της οπισθοφυλακής διέταξε πυρπόληση του χωριού
και κάποιοι οπλίτες πυροβόλησαν ανεξαιρέτως φύλου και ηλικίας κατοίκους. Όπως
αναφέρει ο Δ. Αμπελάς το χωριό μετατράπηκε σε μια μικρή κόλαση[27].
Ενδεικτικά επί πλέον,
θα αναφέρουμε κάποια από τα προβλήματα που αντιμετώπισε η Ανεξάρτητη Μεραρχία
από την έναρξη της πορείας της. Ήδη από τον Αύγουστο του 1921 υπήρχε πρόβλημα σίτισης,
ύδρευσης και ένδυσης. Οι ταλαιπωρίες και οι κακουχίες, ο κίνδυνος και οι
συμπλοκές με τον εχθρικό στρατό ήταν σε υψηλό βαθμό καθ΄ όλο το διάστημα. Την
κατάσταση επιδείνωνε πολύ σημαντικές ελλείψεις όπως λινοστολών και αρβύλων,
διπλών κλινοσκεπασμάτων, με αποτέλεσμα κατά την περίοδο του χειμωνιάτικου
ψύχους να δοκιμάζεται η υγεία και το ηθικό των οπλιτών, οι οποίοι επέμεναν να
μην πτοούνται. Δυστυχώς επιβάρυνε ψυχολογικά και η καθυστέρηση τακτοποίησης των
οφειλόμενων πληρωμών στους οπλίτες[28]. Οι
ασθένειες ταλαιπώρησαν επί πλέον το ηθικό του στρατεύματος, όπως ο τύφος, η
δυσεντερία κ.ά. Η κατάσταση καλυτέρευσε κάπως μετά τις 7.7.1922, όταν τους
επισκέφτηκε ο νέος Αρχιστράτηγος Χατζηανέστης, ο οποίος μαθαίνοντας την άσχημη
κατάσταση, αναλαμβάνοντας την Διοίκηση της Στρατιάς, όπως αναφέρει ο
Κωνσταντίνου Ιωάννης[29],
ενήργησε όσο μπορούσε για την επίλυση κάποιων προβλημάτων.
 |
| Επιθεώρηση από τον Αρχιστράτηγο. |
Επιπλέον, η
Μεραρχία έκανε προσπάθειες για την βελτίωση της διατροφής των οπλιτών αλλά στάθηκαν
μάταιες, εξ αιτίας του άγονου εδάφους και του αφιλόξενου περιβάλλοντος. Οι
οπλίτες συνήθως τρέφονταν με ρύζι, ζυμαρικά και κακής ποιότητας έλαιον. Επειδή
δεν ήταν δυνατόν να ανεφοδιασθούν τρόφιμα από το Δορύλαιον, κάποιοι αξιωματικοί
ορίστηκαν να τα φέρνουν από την Σμύρνη.
Ο ιματισμός
αλλά και η υπόδηση των οπλιτών ήταν σε κάκιστη κατάσταση. Ήδη από τον Νοέμβριο του
1921 ένα μεγάλο μέρος των οπλιτών βάδιζε με χαλασμένα υποδήματα, μέχρι που
έφτασαν στο σημείο να φτιάχνουν αυτοσχέδια από δέρματα βοών. Τον Απρίλη του 1922
κατέστη δυνατόν να καλυφθεί ένα μικρό μέρος των αναγκών των οπλιτών σε
υποδήματα. Στην συνέχεια όμως δεν βελτιώθηκε η κατάσταση με αποτέλεσμα κατά την
υποχώρηση και την προσπάθεια της Μεραρχίας να διασωθεί και να διασώσει
πρόσφυγες, οι μισοί οπλίτες να πολεμούν ανυπόδητοι, έως και λίγο πριν φτάσουν
στο Δικελί, ενώ οι υπόλοιποι βάδιζαν με καταστραμμένα υποδήματα[30].
 |
| Ιατρική εξέταση στο Μέτωπο. |
Το ηθικό των
οπλιτών και των αξιωματικών δοκιμαζόταν αρκετά συχνά τόσο από τις δυσχερείς
συνθήκες παραμονής, την βραδύτητα των εξελίξεων, των άσχημων νέων και της κακής
τροπής των εθνικών ζητημάτων, τις κακουχίες, την έλλειψη νερού και τροφής, το
ψύχος τον χειμώνα, τον καύσωνα το καλοκαίρι, τις ασθένειες κυρίως λόγω των
κακών συνθηκών, την κατάσταση στην οποία έβρισκαν συχνά σκοτωμένους Έλληνες.
«Εκλόνιζαν την θέλησιν και σκότιζαν την σκέψην» όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο
Μουντούρης Δημήτριος όλα τα παραπάνω. Μια αβεβαιότητα κι ένα συχνό αναπάντητο
ερώτημα περιπλανιόταν, μήπως η εκστρατεία ματαιωθεί; Πώς θα λήξει αυτός ο
πόλεμος;
 |
| Ο Δημήτριος Θεοτόκης σε συνομιλίες. |
Πρόγραμμα ενίσχυσης
του στρατιωτικού ηθικού[31]
Η μεγάλη
παραμονή στο αφιλόξενο έδαφος είχε επιπτώσεις και στην ψυχολογία του
στρατεύματος. Γι΄ αυτό τον λόγο ο ικανότατος Δημήτριος Θεοτόκης διαβλέποντας τον
κίνδυνο της ρήξης του ηθικού των στρατιωτών όχι εξαιτίας των άσχημων συνθηκών
διαβίωσης αλλά και εξαιτίας της ανασφάλειας που μετέδιδε η όλη κατάσταση, οργάνωσε
μια σειρά δραστηριοτήτων. Σκοπός ήταν κυρίως να διατηρηθεί ακμαίο το φρόνημα
και να ενισχυθεί θετικά η ψυχολογία τους, αποδεικνύοντας έτσι και το σημαντικό πολιτιστικό
υπόβαθρο της Μεραρχίας, αλλά και την ενάρετη στρατιωτική του προσωπικότητα. Το
ηγετικό φρόνημα της θέσεώς του συνοδευόταν από το φιλεύσπλαχνο πατριωτικό και
πατρικό ενδιαφέρον.
Οργανώθηκε λοιπόν
ένα δημιουργικό πρόγραμμα απασχόλησης. Κυρίως τηρούνταν ευλαβικά όλες οι
εθνικές και θρησκευτικές εορτές στην Ανεξάρτητη Μεραρχία. Γιόρτασαν την
Πρωτοχρονιά, την 25η Μαρτίου, ετοίμασαν Επιτάφιο την Μ. Εβδομάδα,
γιόρτασαν την Λαμπρή, κ.ά. Τον Χειμώνα του 1921 - 1922 η εκπαίδευση περιλάμβανε
θεωρητικές διδασκαλίες, ασκήσεις υπό την εποπτεία των διοικητών των τμημάτων,
μια φορά την εβδομάδα ασκήσεις στελεχών, των αξιωματικών, των εν εφεδρεία
Συνταγμάτων κ.ά. Δυο φορές τον μήνα γινόταν άσκηση επί χάρτου υπό την διεύθυνση
του Επιτελάρχου Σώματος Στρατού, στην οποίαν συμμετείχαν οι Ταγματάρχες και οι
Λοχαγοί συγκεντρωμένοι στο Σεϊντί Γαζή. Οι υπεύθυνοι της Μεραρχίας ανέλαβαν
δράση με πρωταγωνιστή το ΙΙον Γραφείον της Μεραρχίας, για την αναπτέρωση επιπλέον
του ηθικού. Αύξησαν τις αναγνωριστικές αποστολές στην χώρα του εχθρού και για
την συγκέντρωση πληροφοριών.
 |
| Αγώνες Πάλης των ανδρών της Ανεξάρτητης Μεραρχίας. |
Ξεκίνησαν ηθικές διδασκαλίες (κυρίως για την τόνωση του πατριωτικού αισθήματος καθώς και για την λήψη μέτρων κατά του κομμουνισμού στο πλαίσιο της επικρατούσας πολιτικής ιδεολογίας). Δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στον αθλητισμό κυρίως για την ενίσχυση της άμιλλας και την δημιουργική απασχόληση, ώστε να μην σκέπτονται δυσάρεστα. Σε κάθε τμήμα ιδρύθηκαν γυμναστήρια και οι κατάλληλοι αξιωματικοί αναλάμβαναν την εκγύμναση των αθλητών σε διάφορα αθλήματα όπως άλματα, δρόμου, σφαιροβολίας, δισκοβολίας, ακόντιου, πάλης, ποδόσφαιρου και ιπποδρομίες. Στα παραπάνω αγωνίσματα σημειώθηκαν σημαντικές υψηλές επιδόσεις για την εποχή. Στην πόλη Σεϊντί-Γαζή ιδρύθηκε ένα τεράστιο γυμναστήριο μεταφέροντας 800 κάρα άμμο από το ποτάμι.
 |
| Γέφυρα επί του Παρθενίου, που κατασκευάστηκε από το μηχανικό της Ανεξάρτητης Μεραρχίας, Δεκέμβριος 1921. |
Μια
φορά τον μήνα προκηρύσσονταν γυμναστικοί αγώνες στους οποίους συμμετείχαν οι
αθλητές, οι οποίοι διακρίνονταν στους προκριματικούς των αγωνισμάτων και
αντιπροσωπείες των τμημάτων απ΄ όλες τις Μεραρχίες. Στους αθλητές απονέμονταν σε
επίσημες εκδηλώσεις διπλώματα τιμής και με τις εισφορές των αξιωματικών δίνονταν
χρηματικά βραβεία. Συγκεκριμένα κάποιες αθλητικές διοργανώσεις έγιναν με
μεγαλύτερη ακόμη επισημότητα την 25η Μαρτίου, τις δυο μέρες του
Πάσχα, 23 Απριλίου, 21 Μαΐου και 30 Ιουνίου.
 |
| Επιτάφιος στην Ανεξάρτητη Μεραρχία, 1.4.1921. |
 |
| Χορός στην Ανεξάρτητη Μεραρχία. |
Οργάνωσαν
ψυχαγωγικές δραστηριότητες όπως παραστάσεις οθωμανικού θεάτρου Καραγκιόζη, με
παίκτες στρατιώτες της Μεραρχίας και αποδείχτηκε ότι δημιούργησε ευχάριστες
στιγμές στο στράτευμα. Με την βοήθεια της κεντρικής ψυχαγωγίας Σμύρνης έφτασαν
στην Μεραρχία έγχορδα μουσικά όργανα, όπως μαντολίνα, βιολιά, κιθάρες και οργανώθηκε
μουσική Μεραρχία αποτελούμενη από 24 μουσικά όργανα. Η αποστολή αυτή έγινε
μέχρι και τις πιο απομακρυσμένες στρατιωτικές μονάδες με οργανωμένα δρομολόγια
και στην περιοχή Σεϊντί-Γαζή, όπου ήταν και το τελικό άκρο που έφτασε η
Ανεξάρτητη Μεραρχία, περίπου στο ύψος του Σαγγάριου.
 |
| Θίασος της Ανεξάρτητης Μεραρχίας σε παράσταση στις Κυδωνιές / Αϊβαλί. |
Οργανώθηκε
θεατρικός θίασος αποτελούμενος από στρατιώτες και από επαγγελματίες ηθοποιούς
όπως τον Σίλβα, ο οποίος και πήγαινε σε όλα τα στρατιωτικά τμήματα και έδινε
παραστάσεις. Τα σκηνικά, οι ενδυμασίες και ό,τι άλλο χρειάστηκε φρόντισε η
Μεραρχία αλλά και προσωπικά ο κ. Μέραρχος, ο Δημήτριος Θεοτόκης, να έρθουν από
την Επιτροπή Ψυχαγωγίας Σμύρνης μαζί με διάφορες κυρίες από την Σμύρνη. Δόθηκαν
εξαιρετικές θεατρικές παραστάσεις πολύ δύσκολων και απαιτητικών έργων όπως, «Ο
αρχισιδηργουργός του Ονέ» κ.α. Αναδείχτηκε κατά γενική ομολογία ο καλύτερος
θίασος της Στρατιάς.
Σημαντικές ήταν
και οι αρχαιολογικές μελέτες και ανασκαφές που έκαναν[32].
Συγκεκριμένα στο Σεϊντί Γαζί, μετά από ένα ενὐπνιο όραμα που περιγράφει ότι
είδε ένας οπλίτης, ανακαλύφθηκε σε τεχνητό γήλοφο της περιοχής μεγάλο ταφικό
μνημείο από Έλληνες οπλίτες της αρχαιότητας. Στον τύμβο μετά από ανασκαφή που
έγινε, αλλά δυστυχώς δεν ολοκληρώθηκε, ανακαλύφθηκαν θραύσματα κιόνων και
αγγείων, καθώς και τρεις σκελετοί. Μετά από προσεχτική έρευνα ανακαλύφθηκε
σπήλαιον, που είχε λειτουργήσει ως πρωτοχριστιανική εκκλησία, μέσα στο οποίο
υπήρχαν ανάγλυφες εικόνες. Τα περισσότερα αρχαιολογικά ευρήματα ανευρέθηκαν
στην περιοχή Ιλμέ-Τσιφλίκ. Η τύχη όλων όμως όσων ανευρέθησαν κρίθηκε αβέβαιη με
την υποχώρηση προς το Δικελί.
Ενίσχυση του Νότιου Συγκροτήματος
16-19.8.1822 - Αποστολή Αυτοκτονίας
Η
περίοδος της υποχώρησης σημαδεύτηκε από πλείστα γεγονότα, που αποδεικνύουν την
ανδρεία και το ήθος της Ανεξάρτητης Μεραρχίας αλλά και τον κίνδυνο που κατά
πόδας τους ακολουθούσε μέχρι να περάσουν με τα ατμόπλοια στην Μυτιλήνη και να
σωθούν οριστικά. Επί της ουσίας η όλη πολεμική επιχείρηση ήταν όσο περνούσε ο
καιρός μια αποστολή αυτοκτονίας, καθώς επρόκειτο στα ενδότερα της Μικράς Ασίας,
στον Σαγγάριο για μια γραμμική παράταξη της ελληνικής στρατιωτικής παρουσίας,
πίσω από την οποία έμεινε ακάλυπτη από στρατιωτική ενίσχυση μια μεγάλη περιοχή,
με αδυναμία ανεφοδιασμού και με μια καλά οργανωμένη κι εξοπλισμένη τουρκική
στρατιωτική δύναμη εμπρός, μέσα σ΄ ένα περιβάλλον δύσβατο[33].
Μέσα
σε όλα τα δεινά και τις κακουχίες είχαν να αντιμετωπίσουν και την σύγχυση, η
οποία επικράτησε στον ελληνικό στρατό με αποτέλεσμα να λαμβάνουν λάθος διαταγές
ή και καθόλου για μέρες. Με την κατάρρευση του Μετώπου έλαβαν διαταγή να
κατευθυνθούν προς βοήθεια του Νότιου Συγκροτήματος προς τα Στενά του Τσεντίς Στενά,
Κουμπέτ, Ουσάκ. Δηλαδή βάδιζαν πίσω από τα ελληνικά στρατιωτικά σώματα, που ήδη
καταστρέφονταν από τις Τουρκικές δυνάμεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να
περικυκλώνονται από τακτικές και άτακτες τουρκικές δυνάμεις, δίχως να μπορούν
να ενημερωθούν αξιόπιστα για το τι συνέβαινε. Οι δυσκολίες στην επικοινωνία
δυσχέραιναν την κατάσταση. Η ανεξάρτητη Μεραρχία στις 18 Αυγούστου, ενώ
βρισκόταν σε πορεία, υπέστη επίθεση κοντά στην Κιουτάχεια από την 1η τουρκική
Μεραρχία. Στην περιοχή Γυμάρη ήρθαν αντιμέτωποι σε σφοδρή ανοιχτή σύγκρουση με
τους Τούρκους και επικράτησαν χάρη στην πειθαρχία που είχε διατηρηθεί. Η
δωδεκάωρη μάχη απέδειξε το σθένος και τις ικανότητες της Ανεξάρτητης Μεραρχίας.
Στην ουσία βάδιζε η Ανεξάρτητη Μεραρχία στην καταστροφή της, ενδότερα της Μικράς Ασίας, περικυκλωμένη από Μεραρχίες των Τούρκων, χάνοντας ήδη πολύτιμο χρόνο, αντοχές και πολεμικό υλικό. Ευτυχώς, καθώς θεωρούνταν αγνοουμένη από το Υπουργείο Στρατιωτικών είχε σταλεί ελληνικό αεροπλάνο προς εξεύρεσή της.
 |
| Καταδιωκτικό αεροπλάνο της Ανεξάρτητης Μεραρχίας. |
Πράγματι στις 19.8.1922 ο ικανότατος αεροπόρος Γ. Ξηρός επιμένοντας στην
αναζήτησή της, την βρήκε. Κατάφερε να ειδοποιήσει την Ανεξάρτητη Μεραρχία στις
20/8/1922 με μήνυμα, που έριξε από το αεροπλάνο μέσα σ΄ έναν σιδερένιο σωλήνα,
να επιστρέψει προς Δικελί. Ήταν ειδοποίηση της Στρατιάς, που την κατατόπιζε για
τις δυσάρεστες εξελίξεις στο Νότιο συγκρότημα και την διέταζε να διασωθεί όπως
μπορούσε.
Η Κάθοδος των Νεώτερων Μυρίων της Ανεξάρτητης Μεραρχίας 20-30.8.1922
Η
Ανεξάρτητη Μεραρχία περικυκλωμένη ασφυκτικά από το τακτικό και άτακτο κεμαλικό
στρατό ήδη από τις 16/8/1922 και για 17 ημέρες από Σεϊντή Γαζή έως και Δικελή διένυσε
πάνω από 630 χλμ. περπατώντας μέσον όρο 35 χλμ. την ημέρα σε έδαφος ανώμαλο και
με μεγάλες κλίσεις, με πάνω από 14 ώρες πεζοπορίας ημερησίως. Το μέγεθος της
Ανεξάρτητης Μεραρχίας καθώς μετακινούνταν κάλυπτε απόσταση 25-35 χλμ.[34]. Η
συνολική δύναμη της ήταν 244 Αξιωματικοί, 7.400 οπλίτες, 2845 ζώα, 14 πυροβόλα,
48 πολυβόλα και η μάχιμος δύναμη των δύο συνταγμάτων της ήταν 3.133 οπλίτες[35]. Και
αν προσθέσουμε και τις περίπου 5.000 πρόσφυγες (πάνω από 3.000 είχαν
συγκεντρωθεί ήδη στο Δικελί και πάλευαν για την σωτηρία τους), τους οποίους
έσωσε καθ' οδόν και τους 65 τραυματίες που μετέφερε είναι αξιοθαύμαστο, πώς με
τις επιθέσεις των Τούρκων κατά πόδας παρέμενε ενωμένη, πειθαρχημένη και
ετοιμοπόλεμη να φτάσει στην σωτηρία.
 |
| Ξεψείρισμα. Νοέμβριος 1921. |
Είναι
χαρακτηριστικό ότι συχνά άλλαζε η προγραμματισμένη πορεία της λόγω πληροφοριών
αξιόπιστων αλλά και λόγω της οξύνοιας και της ψυχραιμίας που διέθετε το
Επιτελείο παρά τις δύσκολες συνθήκες στην λήψη αποφάσεων. Ιδιαίτερα από την
στιγμή που κατέστη αδύνατη η επικοινωνία μέσω ασυρμάτου σε πολλά επίσημα
έγγραφα αναφέρεται η βοήθεια από τις "συλλεγείσαι πληροφορίες" των κατοίκων
των περιοχών απ΄ όπου περνούσαν.
Για
παράδειγμα, αρχικά υπήρξε δίλημμα ποια διαδρομή να ακολουθήσουν. Ακόμα και
μέχρι τις 27.8.1922 έσωσαν την Ανεξάρτητη Μεραρχία οι πληροφορίες των κατοίκων
του Κιρ-Καγάτς προειδοποιώντας ότι ήδη είχαν καταστραφεί η Μαγνησία και η
Σμύρνη, προς την οποία σχεδίαζε να κατευθυνθεί[36].
Τότε άλλαξε η διαδρομή προς Δικελί, η οποία αποδείχθηκε και σωτήρια.
Ιδιαίτερο
ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ημέρες από τις 19.8.1922 έως και τις 30.8.1922. Όπως
εγγράφως δήλωσε ο Διοικητής Δημήτριος Θεοτόκης[37]
για 18 ημέρες δίχως την δυνατότητα επικοινωνίας και χωρίς να έχει την δυνατότητα
να λάβει σχετικές οδηγίες για ασφαλή πορεία, διένυσε 600 χλμ., δίχως για
15 ημέρες να εφοδιασθεί ούτε με άρτο. Οι κάτοικοι των χωριών που
συναντούσαν προθυμοποιήθηκαν και τους εφοδίαζαν με λίγα τρόφιμα.
Η
απουσία παντελής ενημέρωσης ακόμα και οι αντιφατικές πληροφορίες που είτε λόγω
σύγχυσης είτε και αυτές που εσκεμμένα από τους Τούρκους διέρρεαν, στήνοντας
παγίδες, έφερναν την Ανεξάρτητη Μεραρχία πάντοτε λίγο πριν την καταστροφή. Στο
πέρασμα τους, κατά την κάθοδό τους προς στο Δικελή, αντιμετώπισαν επιδρομές
τούρκων, έσωσαν γυναικόπαιδα και κατοίκους της περιοχής, Τούρκους και Αρμένιους.
Συναντούσαν καθ' όλην την πορεία τους πόλεις λεηλατημένες από τους Τούρκους,
εικόνες των εκκλησιών να έχουν καταστραφεί και να είναι πεταμένες στους δρόμους
κ.ά. Όλες οι πόλεις περίμεναν να δεχθούν τον νικητή Τουρκικό Στρατό και αντί
γι΄ αυτό έβλεπαν την Ελληνική Ανεξάρτητη Μεραρχία. Σημάδι ότι ήταν και η μόνη
που είχε επιζήσει σ΄ ένα καθαρά εχθρικό περιβάλλον. Οι περισσότερες πόλεις ήταν
σημαιοστολισμένες εορταστικά με τουρκικές και γαλλικές σημαίες. Αναφέρονται
στις πηγές κάποιες περιπτώσεις πόλεων, οι περιγραφές αλλά και η κατάληξη των
οποίων συγκινεί για διαφορετικούς λόγους. Ο Αντισυνταγματάρχης Μ. Μουντούρογλου
ηγούταν στην εμπροσθοφυλακή επάξια των καταστάσεων.
Η περίπτωση της
πόλεως Κιρ-Καγάτς
Η
Ανεξάρτητη Μεραρχία έσωσε την πόλη Κιρ-Καγάτς[38],
κατοικημένη από Έλληνες, Αρμένιους και Τούρκους, όμως αξίζει να δούμε τι συνέβη
στην πόλη αυτή όταν έφτασε η Ανεξάρτητη Μεραρχία. Στις 27.8.1922 βαδίζοντας
προς την πόλη λίγα χιλιόμετρα πριν φθάσουν άκουσαν τουρκικές σάλπιγγες να τους
καλωσορίζουν. Σε λίγα λεπτά κι ενώ είχε προετοιμαστεί η Μεραρχία για κάθε
ενδεχόμενο 200 περίπου τούρκοι ιππείς με κόκκινες σημαίες τους πλησίασαν και
διατηρώντας την ψυχραιμία και την διάκριση που είναι πολύτιμη τέτοιες στιγμές η
Μεραρχία δεν πυροβόλησε. Ζητήθηκε από την Ανεξάρτητη Μεραρχία να παραδοθεί
επανειλημμένα και τότε ο Κωνσταντίνου Ιωάννης διέταξε πυρ με αποτέλεσμα να
διασκορπιστούν τάχιστα οι Τούρκοι. Η πυροβολαρχία συνέχισε την ρίψη έως και στην Νότια κορυφή της πόλεως μέχρι που τρομοκρατήθηκα τα τουρκικά τμήματα και οι Έλληνες
πρόκριτοι μαζί με τους Τούρκους ήρθαν με λευκές σημαίες ενημερώνοντας ότι ο
Διοικητής των τουρκικών στρατευμάτων διέταζε να παραδώσουν τα όπλα, να μην εισέλθουν
στην πόλη και να φύγουν με την υπόσχεση ότι δεν θα τους πείραζε κανείς.
Ενημέρωσαν ακόμη ψευδώς ότι στην πόλη υπήρχαν 4-5.000 ιππείς και 8.000 πεζοί
Τούρκοι στρατιώτες. Η απάντηση που έδωσε ο Ιωάννης Κωνσταντίνου ήταν η διαταγή
να επανέλθουν στην πόλη και να ενημερώσουν τον Τούρκο Διοικητή ότι δεν
παραδίδουν τα όπλα και να φέρουν στον σιδηροδρομικό σταθμό όπου βρίσκονταν
15.000 οκάδες άρτου, 10.000 οκάδες κριθάρι και 2.000 οκάδες τυριού με την προειδοποίηση
ότι εάν τυχόν πέσει έστω κι ένας πυροβολισμός θα καύσουν την πόλη. Ταυτόχρονα
έστειλε αποσπάσματα και κατέλαβαν την Ν.Δ. και Ν.Α. πλευρά της πόλεως. Η
ανένδοτη στάση, η προειδοποίηση και η διαταγή καθώς και η εμφανής προετοιμασία
της Μεραρχίας για επίθεση έτρεψαν σε φυγή προς Ν.Α. τα τουρκικά τμήματα. Στο
μεταξύ όμως ετοιμάστηκε μια άλλη παγίδα. Έφτασαν οι προύχοντες Τούρκοι κι
Έλληνες κι ενημέρωσαν ότι ο Ελληνικός στρατός παρέδιδε τον οπλισμών του στην
Σμύρνη στις αγγλογαλλικές δυνάμεις και επιβιβάζονταν στα πλοία με προορισμών
την Παλαιάν Ελλάδα. Αυτή ήταν μια ψευδής πληροφορία που αν δεν λειτουργούσε ο
Μέραρχος Δημ. Θεοτόκης και το Στρατηγείο με σύνεση και εξυπνάδα, ψυχραιμία και
επιφύλαξη θα οδηγούνταν στην καταστροφή. Είχαν ήδη σχεδιάσει από πριν φτάσουν
στο Κιρ-Καγάτς να κατευθυνθούν στην Σμύρνη και μετά από αυτό το γεγονός η
πορεία άλλαξε προς Δικελί. Η σωτήρια αυτή απόφαση της τελευταίας στιγμής έκρινε
και την σωτηρία τους. Στην πόλη πράγματι υπήρχαν τουρκικές δυνάμεις, 800
τσέτες, οι οποίοι και τράπηκαν σε φυγή με τα πυρά.
Όλο
το βράδυ ζύμωναν οι οθωμανίδες ψωμί κι ετοιμάζονταν τα τρόφιμα, τα οποία και
παρεδόθησαν στην Μεραρχία. Το απόγευμα της 27ης Αυγούστου οι προύχοντες
Έλληνες, Αρμένιοι και κάποιοι Τούρκοι της πόλης δήλωσαν ότι όλοι οι κάτοικοι
της πόλης εκτός από μερικούς Οθωμανούς θα ακολουθούσαν την Μεραρχία, διότι
έτρεμαν από τον φόβο έχοντας ήδη απειληθεί από τους Τούρκους η ζωή και οι περιουσίες
τους. Επί πλέον είχαν υποχρεωθεί να φορούν κόκκινα φέσια και να προσμένουν
προσποιούμενοι τους χαρούμενους την Τουρκική Μεραρχία. Μετά από σοβαρή σύσκεψη
αποφασίστηκε να γίνει δεκτό το αίτημά τους. Τελευταίος από το Κιρ-Καγάτς έφυγε
ο μητροπολιτικός αρχιερατικός επίτροπος Στυλιανός Κολοκοτρώνης, αφού τακτοποίησε
όλα τα θέματα με τους Τούρκους και φρόντισε να αποχωρήσει με ασφάλεια και ο
τελευταίος χριστιανός[39]. Τους
ακολούθησαν περίπου 4.000 πρόσφυγες. Επιπλέον διασώζεται ένα συγκινητικό
γεγονός στον Κερκυραϊκό Τύπο[40]
χρόνια μετά από τον απόγονο Μάρκο Θεοτόκη, υιού του Δημήτριου Θεοτόκη.
Αναφέρεται ότι κατά την υποχώρηση ο Δημήτριος Θεοτόκης στην πόλη Κιρκαγάτς
βρήκε, έσωσε και περιέθαλψε δυο ορφανά κορίτσια. Τα έφερε μαζί του στην
Κέρκυρα, όπου και τις ανέθρεψε στην οικογένειά του μέχρι και την αποκατάστασή
τους την επαγγελματική και οικογενειακή.
Η περίπτωση της
πόλεως Σόμα
Φεύγοντας
από την Κιρ-Καγάτς Μεραρχία και πρόσφυγες συνοδοιπορούσαν, φροντίζοντας οι
Αξιωματικοί, όσο ήταν δυνατόν τα γυναικόπαιδα. Συνάντησαν την έρημη πόλη Σόμα.
Η πόλη ήταν σημαιοστολισμένη με τουρκικές σημαίες και γαλλικές, ενώ στην
πλατεία στο σιντριβάνι ο χώρος ήταν εορταστικά στολισμένος περιμένοντας την
Τουρκική Μεραρχία,. Όλα τα καταστήματα ήταν ανοιχτά, γεμάτα εμπορεύματα, οι
εικόνες από τις εκκλησίες ήταν σπασμένες και πεταμένες στους δρόμους. Όλα
έδειχναν ότι οι κάτοικοι βλέποντας ότι αντί για της Τουρκικής ερχόταν Ελληνική
Μεραρχία εγκατέλειψαν την πόλη. Ένα μέρος από τους πρόσφυγες από το Κιρ-Καγάτς
δεν έδειξαν πειθαρχία και λεηλάτησαν, έκαυσαν αρκετά σημεία στην πόλη
καθυστερώντας και την Μεραρχία, ενώ ένα απόσπασμά της οποίας αναζητούσε στην
πόλη τρόφιμα. Τρόφιμα δεν βρέθηκαν παρά μόνον σ΄ ένα χάνι αρκετοί σάκοι με
αφράτα στραγάλια, τα οποία και μοιράστηκαν αργότερα. Αρκετοί πρόσφυγες το ίδιο
συμπεριφέρθηκαν αργότερα και στο χωριό Κοζακλί[41]. Οι
επιπλήξεις ήταν αυστηρές και από την Μεραρχία λήφθηκαν αυστηρά μέτρα για να
προλάβουν παρόμοιες συμπεριφορές στην πορεία.
Η περίπτωση της
πόλεως Κινίκ
Καθώς
απομακρύνονταν από την πόλη Σόμα συνάντησαν στις 28 Αυγούστου στην έρημη
ελληνική κωμόπολη Κινίκ. Διέταξαν τον χότζα, φανατικό κεμαλιστή, απειλώντας τον
για την ζωή του, να ειδοποιήσει όσους κατοίκους της πόλης κρύβονταν στα βουνά
να κατεβούν και να φροντίσουν να φέρουν τρόφιμα για την Μεραρχία. Πράγματι οι
κάτοικοι επανήλθαν και αφού ετοίμασαν τα τρόφιμα αποφάσισαν στην συνέχεια
περίπου χίλιοι να ακολουθήσουν την Μεραρχία. Στο μεταξύ είχε φροντίσει ο
υπεύθυνος να στείλει με έμπιστο μέσω του χότζα ειδοποίησε στον δήμαρχο της
Περγάμου ότι θα έφταναν την επόμενη μέρα και θα έπρεπε να έχουν συγκεντρώσει
όσπρια, τυρί και άρτο αλλιώς θα κατάστρεφε την Πέργαμο. Οι απειλές βέβαια σε
αυτήν τόσο πιεστική κατάσταση μεταξύ ζωής και θανάτου όχι μόνον της Μεραρχίας
αλλά και τόσων προσφύγων που ακολουθούσαν ήταν τέχνασμα πίεσης, για να
εξασφαλίσουν την σωτηρία τους και την ασφαλή διέλευση.
Η περίπτωση της
πόλεως Πέργαμος
Η περίπτωση της Περγάμου υπήρξε τραγική. Οι
προύχοντες Έλληνες και Τούρκοι ζήτησαν από τον Μέραρχο να μην εισέρθει στην
πόλη και θα του έδιναν τρόφιμα για το υπόλοιπο της πορείας τους. Ο Μέραρχος
είχε θέσει ως όρο να μην γίνει καμιά επίθεση όσο θα βρίσκονταν εκεί, διότι θα
ανταπέδιδε η Μεραρχία. Τα τρόφιμα δόθηκαν και φεύγοντας από την περιοχή οι
Τούρκοι επιτέθηκαν στο τέλος της Μεραρχίας στους ηλικιωμένους πρόσφυγες που
ακολουθούσαν, ευτυχώς δεν υπήρξαν θύματα. Στο δρόμο είχαν συγκεντρωθεί οι
πρόκριτοι Τούρκοι και ο Χοτζας, που προσευχόταν γονυπετής στην δύση του ηλίου,
ενώ ταυτόχρονα ευχαριστούσαν την Μεραρχία που τήρησε την συμφωνία. Αρνήθηκαν οι
Έλληνες πρόκριτοι την πρόταση που επίμονα τους έγινε για να ακολουθήσουν την
Μεραρχία και να σωθούν. Ήταν βέβαιοι ότι οι υποσχέσεις των Τούρκων θα τηρούνταν
και δεν θα σκότωναν τον χριστιανικό πληθυσμό της Περγάμου. Μόλις όμως
απομακρύνθηκε η Μεραρχία από την Πέργαμο ακούστηκε ο θρήνος της σφαγής. Οι
Τούρκοι δεν τήρησαν την υπόσχεσή τους κι έσφαξαν τον χριστιανικό πληθυσμό. Ο
απόηχος αυτής της σφαγής τάραζε ακόμη περισσότερο την Μεραρχία αλλά και τους
πρόσφυγες που την ακολουθούσαν, βλέποντας πλέον πόσο ο θάνατος και ο
εξευτελισμός παραμόνευε, αδημονούσαν να φτάσουν στην σωτηρία. Επιπλέον
πληροφορήθηκε η Μεραρχία ότι ήδη ήταν καθ' οδόν και θα έφταναν στην Πέργαμο από
ώρα σε ώρα Τουρκική Μεραρχία εναντίον της.
Προς Δικελή 29-30.8.1922
Με
την ανάσα κυριολεκτικά των επιτιθέμενων Τούρκων στον ώμο τους συνέχισαν να
πολεμούν με θάρρος έως και τις 29/8/1922. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα προς την 30ην
επιτέθηκαν περίπου 100 τσέτες. Τους απέκρουσαν ηρωικώς συλλαμβάνοντας και οχτώ
ιππείς. Οι τσέτες βρίσκονταν σε σύγχυση καθώς την μια έστελναν αίτημα να
παραδοθεί η Μεραρχία, όπως είχαν κάνει και οι υπόλοιπες τόνιζαν, ενώ λίγο
αργότερα παρακαλούσαν με αγγελιοφόρους τους να σταματήσει η Μεραρχία την
επίθεση.
Ξημερώματα
έφτασαν στο Δικελί. Από τις 30/8/1922 έως και 1/9/1922 οργανώθηκε η μεταφορά
της Ανεξάρτητης Μεραρχίας και όλων των προσφύγων που βοήθησε να σωθούν από το
Δικελί στην Μυτιλήνη.
Πολύ σημαντικό ρόλο διεδραμάτισε καθόλη την εκστρατεία της Μεραρχίας ο Αντισυνταγματάρχης Ν. Τσίπουρας[42], ο οποίος στην τελευταία πράξη της Καθόδου των Νεότερων Μυρίων αντέδρασε με οξύνοια και θάρρος. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα δυναμική προσωπικότητα, καθώς αναφέρεται ότι στις 13.8.1922 ο υποδιοικητής του 53ου πεζ. συντ/τος και οι διοικητές των ταγμάτων παρουσιάστηκαν στον Μέραρχο και του ζήτησαν την διακοπή της 40ήμερης φυλάκισης του Αντισυνταγματάρχη τους Ν. Τσίπουρα, του διοικητού τους. Είχε τιμωρηθεί λόγω αναφορών, τι οποίες είχε υποβάλλει με διάφορες επικρίσεις, που χαρακτηρίστηκαν αντιπειθαρχικού περιεχομένου. Τις κρίσιμες εκείνες στιγμές ο διορατικός και ευφυής Δημήτριος Θεοτόκης, ο Μέραρχος, δέχτηκε και αποφυλάκισε αναθέτοντάς του την διοίκηση του συντάγματός του[43].Τότε οι συνάδελφοι για χάρη της σωτηρίας της Ανεξάρτητης Μεραρχίας ζήτησαν την αποφυλάκισή του και την ένταξή του ξανά στο μάχιμο σώμα. Ανέλαβε τότε λοιπόν ξημερώματα της 30ης Αυγούστου να φτάσει μ΄ ένα Τάγμα και ένα πυροβολαρχείο στο Δικελί.
 |
| Πυροβόλα Σκόντα 110. |
Λίγα χιλιόμετρα πιο πριν είχαν σταθμεύσει για να
περάσουν την νύχτα τα υπόλοιπα Τμήματα της Μεραρχίας. Στο Δικελί επέβαλε την
τάξη και την ασφάλεια, διότι τσέτες λεηλατούσαν και επιτίθονταν στον πληθυσμό,
που είχε καταφτάσει για να σωθεί. Όταν έφτασαν αντιλήφθηκαν ότι δεν υπήρχε
τρόπος να περάσουν την θάλασσα και να φτάσουν στην Μυτιλήνη για να καλέσουν βοήθεια.
Επίσης η επικοινωνία μέσω ασυρμάτου ήταν αδύνατη και με τους πυροβολισμούς και
την εμπόλεμη ατμόσφαιρα που κυριαρχούσε δύσκολα θα μπορούσαν από την Μυτιλήνη
να διακρίνουν ότι απέναντι, στα παράλια του Δικελί υπήρχε η Ανεξάρτητη Μεραρχία
και χιλιάδες πρόσφυγες.
Βρήκαν
μέσα στο σκοτάδι με μόνον το φως της σελήνης μια μισοβυθισμένη λέμβο. Την
επισκεύασαν πρόχειρα και ο ίδιος μαζί με μερικούς οπλίτες έπλευσε προς την
Μυτιλήνη. Στην διάρκεια της νύχτας η λέμβος γέμισε νερά, αλλά κανείς δεν
πτοήθηκε και κατάφεραν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και να φτάσουν στην
Μυτιλήνη. Εκεί ειδοποίησαν τις υπεύθυνες υπηρεσίες και στάλθηκαν ατμόπλοια για
την σωτηρία της Ανεξάρτητης Μεραρχίας και όσων είχε σώσει στο διάβα της. Για
την πρωτοβουλία του αυτή δημιουργήθηκε θέμα, όπως φαίνεται από την αναφορά στις
πηγές[44],
επειδή αμφισβητήθηκε, αν είχε άδεια να αφήσει πίσω του το απόσπασμα και να
πλεύσει προς την Μυτιλήνη. Αν είναι δυνατόν μέσα σε μια τέτοια κρίσιμη στιγμή να
έπονται τέτοιες αναφορές της ηρωικής κίνησης που έγινε.
Στην Μυτιλήνη
Στις 30 Αυγούστου
στις 4 το απόγευμα έφτασε από την Μυτιλήνη με δυο ατμόπλοια ο
Αντισυνταγματάρχης Ν. Τσίπουρας. Στις 5 το απόγευμα ξεκίνησε η μεταφορά των Τμημάτων
της Μεραρχίας και στις 31 Αυγούστου από τις 2 το μεσημέρι ξεκίνησε η
επιβίβαση για την Μυτιλήνη με 7.500 περίπου άνδρες, περίπου 5.500 γυναικόπαιδα,
οι τραυματίες, ολόκληρο το πολεμικό υλικό καθώς και τα ζώα[45]. Στις
31 Αυγούστου πληροφορήθηκαν ότι ήδη από τις 2 μμ. τουρκικά τμήματα ιππικού
κατευθύνονταν από την Πέργαμο στο Δικελί[46].
Διασώζει ο
Υποστράτηγος Κωνσταντίνου Ιωάννης Διοικητής του 51ου την μεταγραφή
της Διαταγής του Διοικητή της Ανεξάρτητης Μεραρχίας Δημήτριου Θεοτόκη με
ημερομηνία 3.9.1922, η οποία είναι πλήρης στοιχείων πολύ σημαντικών,
περιγράφοντας μεταξύ άλλων συνοπτικά το διάστημα από τις 15.8.1922 έως και την
άφιξή τους στο Δικελί.
Όταν έφτασαν
στην Μυτιλήνη την 1η Σεπτεμβρίου 1922 η εικόνα που αντιμετώπισαν
ήταν εκτός κάθε λογικής και αξιοπρέπειας. Η κατάσταση είχε ξεφύγει από τον
έλεγχο και οι περισσότεροι οπλίτες και αξιωματικοί του ελληνικού στρατού από το
Νότιο Συγκρότημα ήταν σε κατάσταση αναρχίας, ασχημονώντας, τρομοκρατώντας τους
κατοίκους του νησιού με την επιθετική και βάρβαρη συμπεριφορά τους. Η
Ανεξάρτητη Μεραρχία λειτουργώντας αυτοβούλως κατόρθωσε να επαναφέρει την τάξη
στο νησί και να αποκαταστήσει την τιμή του ελληνικού στρατού αφοπλίζοντας και
περιορίζοντας τους άναρχους[47].
Στην Ημερήσια
Διαταγή της Ανεξάρτητης Μεραρχίας, προτείνει ο Δ. Θεοτόκης τους διοικητές των
Συνταγμάτων 51ου και 53ου, Ι. Κωνσταντίνου και Ν. Τσίπουρα, να
προαχθούν στον βαθμό του Συνταγματάρχου επ’ ανδραγαθία (Πρωτ. 28748, 3η
Σεπτεμβρίου 1922)[48].
Εκεί που
αδυνατούσε η ελληνική κυβέρνηση να δράσει προς όφελος και του ελληνικού στρατού
και των κατοίκων της Μυτιλήνης η Ανεξάρτητη Μεραρχία, έχοντας διατηρήσει όχι
μόνον το ηθικό ακμαίον και την ψυχραιμία της παρά τις δυσκολίες που πέρασε,
κατάφερε να διατηρήσει και την πειθαρχία της, φέρνοντας την ειρήνη και την
ασφάλεια στο νησί. Η ίδια κατάσταση εκτυλισσόταν στην Θεσσαλονίκη και στην
Ραιδεστό δυστυχώς. Το Υπουργείο Στρατιωτικών για τον λόγο αυτό συνεχάρη την
Ανεξάρτητη Μεραρχία[49]. Ως
ένδειξη αναγνώρισης, η Ελληνική Πολιτεία έδωσε τα τελευταία χρόνια το 2017, το
όνομα του Δημήτριου Θεοτόκη στο Τμήμα Εθνοφυλακής Κέρκυρας-Στρατόπεδο
«Στρατηγού Δημητρίου Θεοτόκη[50]».
Η Ανεξάρτητη
Μεραρχία είχε ακόμη αρκετή δύσκολη πορεία, μέχρι και τον Οκτώβριο στην Θράκη,
που βίωσε από κοντά ξανά την σύγχυση και την απελπισία, τον διωγμό των Ελλήνων
και την προσπάθεια της εκκένωσής της.
Οι σελίδες όμως
της Ιστορίας που έγραψε αποτυπώνουν τον θρύλο της, μέσα στην υστεροφημία της
ανδρείας της, μέσα σ΄ ένα γενικότερο πλαίσιο εκείνης της εποχής εξαθλίωσης των
αξιών και ανικανότητας στο ελληνικό κράτος.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ,
26.4.2024.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αμπελάς
Δ.Τ., Ανεξάρτητος Μεραρχία, η κάθοδος των
Νεωτέρων Μυρίων, Β΄ Έκδοση, Αθήναι 1957
Θεοτόκης Δημ. «Αποκαθιστώντας την ιστορική αλήθεια», Βήμα 11.9.2022.
Κωνσταντίνου
Ι., Η δράσις της Ανεξαρτήτου Μεραρχίας.
Μουντούρης
Δ., Η Ανεξάρτητος Μεραρχία - Η
Συγκρότησης και δράσης Αυτής εν Μικρά Ασία, Λαμία 1928.
Μπατζακίδης Φ. Γ. «100 χρόνια Μικρά Ασία (1922 – 2022): Οι τελευταίες μέρες και ο ρόλος του Ύπατου Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη», "Εμπρός".
Αναγνωστική Εταιρεία Κέρκυρας «Ο Μέραρχος Δημήτριος Θεοτόκης και άλλοι κερκυραίοι στην Μικρασιατική Εκστρατεία».
(*) Οι φωτογραφίες προέρχονται από την παραπάνω σελίδα της Αναγνωστικής Εταιρείας Κέρκυρας και είναι από το προσωπικό Αρχείο του Δημήτριου Θετόκη.
Η σημαία και το σπαθί είναι λάφυρα από την 1η Τουρκική Μεραρχία Πεζικού.
* Σμύρνη 19.8.1922[51]
Απολύτου
προτεραιότητος. Λίαν επείγον.
Πρόεδρον
Κυβερνήσεως και Υπουργόν Εξωτερικών
Απολύτως Εμπιστευτικόν και Προσωπικόν
Σήμερον
είδον αρχιστράτηγον όστις μοι μετέδωκεν ακολούθους πληροφορίας.
[..]
[..]Τρίτον, ότι
ανεξάρτητος μεραρχία υπό Θεοτόκην ης τύχη ηγνοείτο κατόρθωσε επίσης να φθάση
Ουσάκ και να συνενωθή μετά των δύο σωμάτων. Στρατηγός μοι πρόσθεσεν … δυνατήν
την ανασύνταξιν και διά νέων ενισχύσεων απόφραξιν της καθόδου του εχθρού εις
Σμύρνην…. και πως θα ήτο δυνατόν να φρουρηθεί η Σμύρνη επί βραχύ διάστημα επιτρέπον
συνθηκολόγησιν ή επέμβασιν ώστε υπολειπόμενος στρατός και υλικόν αμφοτέρων
τομέων εγκαταλείψωσι Μ. Ασίαν άνευ περαιτέρω ζημιών.[..]
Γνώμην μου
ταύτην ενισχύουσι ειδήσεις μεταγενέστεραι πρωινής μου συνεντεύξεως με
αρχιστράτηγον… Δεν ήτο ακριβές ότι Β΄ σώμα στρατού φθάσαν δήθεν Ουσάκ συνηνώθει
με Α΄ σώμα. Έφθασε μόνον μία μικρά φάλαγξ του Α΄ σώματος εν αποσυνθέση. Τύχη Β΄
σώματος αγνοείται τελείως ….και γεννά φόβον περί βαρυτέρας συμφοράς. Επίσης δεν
ήτο ακριβές ότι κατέφθασεν Ουσάκ ανεξάρτητος μεραρχία υπό Θεοτόκην διότι και
ταύτη ακόμη αγνοείται η τύχη. Δεν ήτο επίσης ακριβής η δήθεν ηρεμία του εχθρού
απέναντι Α΄ σώματος περί το Ουσάκ. Αντιθέτως ….συνεχιζόμενη πίεσις εχθρού κατά
Α΄σώματος όπερ ούτο θα διασκορπισθή και θα αφίση ανοικτήν εις τον εχθρόν την
οδόν της Σμύρνης….[52]
Στεργειάδης.
Αίτηση Συγκρότησης Ανεξάρτητης Μεραρχίας
Τέλη Ιουνίου 1921: Αίτηση συγκρότησης της Ανεξάρτητης Μεραρχίας από Επίλεκτους με σκοπό
την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης
29/6/1921:
Διαταγή συγκρότησης της Ανεξάρτητης Μεραρχίας
1/7/1921:
Συγκρότηση Επιτελείου Ανεξάρτητης Μεραρχίας
6/7/1921: Πλήρης
συγκρότηση τμημάτων
Πορεία Ανεξάρτητης Μεραρχίας προς κατάληψης
Κωνσταντινούπολης
7/7/1921-13/7/1921: Μεταφορά της στην Ραιδεστό
13/7/1921-26/8/1921: Παραμονή στην Ραιδεστό
Πορεία Ανεξάρτητης Μεραρχίας προς Σαγγάριον
3/8/1921-13/8/1921: Διαταγή προσωρινής ματαίωσης της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης- Ενίσχυση
του ελληνικού στρατού, της Στρατιάς, στον Σαγγάριο. Μεταφορά από την Ραιδεστό
στην Κίον.
26/8/1921-2/9/1921: Μεταφορά από την Κίον στο Δορύλαιον.
 |
| Μνημόσυνο, Δεκέμβριος 1921, για τους πεσόντες στην μάχη Σεϊντί Γαζή, 8.9.1921. |
2/9/1921-16/8/1922: Παραμονή στο Σεϊντί Γαζί έως Ακ Ιν
16/8/1922-30/8/1922: Υποχώρηση προς το Δικελί
16/8/1922-19/8/1922: Λάθος Διαταγή - Λάθος πορεία Νότια προς Στενά
Τσεντίς-Ουσάκ
Υποχώρηση
19/8/1922-30/8/1922: Αλλαγή πορείας Βόρεια προς Σμύρνη
27/8/1922-30/8/1922: Αλλαγή πορείας προς Δικελί
30/8/1922-1/9/1922: Μεταφορά στην Μυτιλήνη
[1] Αμπελάς Δημήτριος, Συνταγματάρχης Πυροβολικού Ε.Ε., Διοικητής
Πυροβολαρχίας Ανεξάρτητης Μεραρχίας, Ανεξάρτητος
Μεραρχία - Η Κάθοδος των Νεώτερων Μυρίων 16-31 Αυγούστου 1922, 1937, σ.
258-259.
[2]Μουντούρης Δημήτριος (Υποταγματάρχης, Λοχαγὀς πεζικού
Ανεξάρτητης Μεραρχίας), Η Ανεξάρτητος
Μεραρχία (Δ.Θεοτόκη) - Ήτοι συγκρότησις και δράσις αυτής εν Μικρά Ασία,
Ενεκρίθη δια της υπ΄αριθ. 142652/ΙΙΙ Διαταγής Υ.Σ., Λαμία 1928, σ.8 (στο εξής δια
χάριν συντομίας θα αναφέρεται Μουντούρης Δημήτριος).
[3]Κωνσταντίνου Ιωάννης, Υποστράτηγος, Διοικητής του 51ου
Συντάγματος της Ανεξαρτήτου Μεραρχίας, Η
δράσις της Ανεξαρτήτου Μεραρχίας κατά την Μικρασιατικήν Καταστροφήν του 1922, Εγκριτική
Διαταγή 28411/23.9.1933 Υπουργείο Στρατιωτικών, Τυπογραφείο «Ρυθμός», Αθήνα
1933, σελ. 5, ενώ ο Δημ. Μουντούρης το αφήνει να εννοηθεί.
[4] Μουντούρης Δημήτριος, σ.7
[5] ό.π.
[6] Όπως αναφέρει και Δημήτριος Μουντούρης, σ. 7 αλλά και
ο Αμπελάς Δημήτριος από τον τίτλο του βιβλίου του.
[7] Κωνσταντίνου Ιωάννης, σ. 103, Αμπελάς Δημήτριος σ.
231
[8] Μπατζακίδης Γεώργιος, Ιστορικός ερευνητής, «100 χρόνια Μικρά Ασία(1922 – 2022): Οι τελευταίες μέρες και ο ρόλος του Ύπατου Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη».
[9] ό.π., σ. 19, σ. 51
[10] Μουντούρης Δημήτριος, σ. 24
[11]ό.π, σ.8-16
[12] ό.π., σ.17
[13] ό.π., σ.18
[14] ό.π, σ.19
[15]Κωνσταντίνου Ιωάννης, σ.5
[16]ό.π,σ.6
[17] Μουντούρης Δημήτριος, σ.24-25
[18] ό.π.
[19] Αμπελάς Δημήτριος, σ.34
[20] Κωνσταντίνου Ιωάννης, σ.103-104
[21] Μουντούρης Δημήτριος, σ.54-56
[22] Αμπελάς Δημήτριος, σ. 19-20
[23] Μουντούρης Δημήτριος, σ.55
[24] ό.π., σ. 13 και 18
[25] Αμπελάς Δημήτριος, σ. 52, Κωνσταντίνου Ιωάννης, σ.6-9
[26] ό.π, 278-279
[27] ό.π, σ.36
[28] Κωνσταντίνου Ιωάννης, ό.π. σ. 7-8
[29]ό.π.
[30] Κωνσταντίνου Ιωάννης, σ.105 και Μουντούρης Δημήτριος,
σ. 124
[31] Μουντούρης Δημήτριος, σ. 71-75
[32] Αμπελάς Δημήτριος, σ. 22-30
[33] ό.π, σ. 72
[34] Τα παραπάνω στοιχεία για την πορεία καθόδου
αναφέρονται από τον Μουντούρη Δημ.,σ.124
[35] ό.π.σ.86
[36] Μουντούρης Δημήτριος , σ.108-109
[37] Κωνσταντίνου Ιωάννης, σ.100
[38] Αμπελάς Δημήτριος, σ.202-211 και Κωνσταντίνου Ιωάννης,
σ. 70-73
[39] Αμπελάς Δημήτριος, σ. 209
[40] Τηλέγραφος
4/2/1970 Αρ.Φ. 3402
[41] Μουντούρης Δημήτριος, σ.116
[42] Η ιστορία που ακολουθεί διασώζεται από τον Αμπελά Δημήτριο,
σ. 227-231
[43] Αμπελάς Δημήτριος, σ.66-67
[44] Αμπελάς Δημήτριος, σ.230-231, Κωνσταντίνου Ιωάννης σ.
94-95
[45] Κωνσταντίνου Ιωάννης, σ. 95
[46]ό.π, σ.93
[47] Αμπελάς Δημήτριος σ. 256-257
[48] Κωνσταντίνου Ιωάννης, σ. 102
[49] ό.π.
[50]Υπ. αριθ. Φ.911.24/3/387818/Σ.2301 20.3.2017 Διαταγή Γενικού Επιτελείου Στρατού.
[51] Επιμέλεια ιστορικής έρευνας Μπατζακίδης Φ. Γεώργιος, ιστορικός
ερευνητής , «100 χρόνια Μικρά Ασία (1922 – 2022): Οι τελευταίες μέρες και ο
ρόλος του Ύπατου Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη».
[52] Επιμέλεια ιστορικής έρευνας Μπατζακίδης Φ. Γεώργιος, ιστορικός
ερευνητής , «100 χρόνια Μικρά Ασία (1922 – 2022): Οι τελευταίες μέρες και ο
ρόλος του Ύπατου Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη».
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook