Το έργο του κορυφαίου διαφωτιστή Αθ. Ψαλίδα για την ανόρθωση του «πεπτωκότος γένους» των υποδούλων Ελλήνων μέσα από τα χειρόγραφά του

Το έργο του κορυφαίου διαφωτιστή

Αθανασίου Ψαλίδα

για την ανόρθωση

του «πεπτωκότος γένους»

των υποδούλων Ελλήνων

μέσα από τα χειρόγραφά του

Του Γιώργου Λεκάκη

Η νέα έκδοση της δρ. Ελ. Κουρμαντζή, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση, φωτίζει το έργο του κορυφαίου Νεοέλληνα διαφωτιστή, Αθανασίου Ψαλίδα, μέσα από χειρόγραφα και εκδόσεις του έργου του. Η πολυσχιδής προσωπικότητά του ξεδιπλώνεται μέσω τεκμηρίων της περιόδου 1786 - 1829, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την φιλοσοφία του Ανθρωπισμού και τις ιδέες του Διαφωτισμού.

Χάρη στην έκδοση «Αθανάσιος ο Ψαλίδας: “Αρχείου Λόγος”», με την επιστημονική επιμέλεια της δρ. Ελ. Κουρμαντζή, το κοινό έχει την δυνατότητα να γνωρίσει το έργο, την δράση και την σκέψη αυτού του κορυφαίου διδασκάλου, λογίου και συγγραφέα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Ο Αθανάσιος Ψαλίδας αποτελεί μια ιστορική προσωπικότητα που έχει ταυτιστεί με την διαμόρφωση της Παιδείας, της ριζοσπαστικής σκέψης και της πολιτικής-επαναστατικής δράσης για την ανόρθωση του «πεπτωκότος γένους» των υπόδουλων Ελλήνων.

Στόχος αυτής της έκδοσης είναι να παρουσιάσει στο κοινό μια σειρά από τεκμήρια, χωρισμένα σε αντίστοιχες ενότητες: Ιδιωτικός Βίος, Δημόσιος Βίος, Διδάσκαλος, Πολιτικός Βίος, Εκδόσεις & Συγγράμματα και Ποιητικά, επιτρέποντας τη μεταφορά της αυθεντικής ιστορικής πληροφορίας στο σήμερα. Στην έκδοση παρουσιάζεται ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της πολύπλευρης παρουσίας του Αθανάσιου Ψαλίδα, όπως αυτό προκύπτει, ως προς τα χειρόγραφα, μέσα από τεκμήρια του Αρχείου του, τα οποία περιέχονται στην «Συλλογή Στ. Κρίνου», η οποία βρίσκεται στην Αθήνα, στην Κεντρική Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους και, ως προς τα συγγράμματα, μέσα από τους φιλοξενούμενους στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη τόμους του έργου του.

Η έκδοση αποτελεί συνέχεια των δύο επιτυχημένων εκθέσεων βιβλίων και χειρογράφων του Αθανάσιου Ψαλίδα που πραγματοποιήθηκαν το 2019 στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, στην Αθήνα, και το 2020 στα Γ.Α.Κ. (Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου), στα Ιωάννινα.

ΠΗΓΗ: Ιδρυμα Ωναση. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 22.4.2024.

Ο Αθανάσιος Ψαλίδας (Ιωάννινα, 1767 – Λευκάδα, 1829) υιός του Πέτρου Ψαλίδα, εμπόρου, στην Βλαχία και την Ρωσία – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης «Κωνσταντινούπολη και Αγία Πετρούπολη» - της Ελισσάβετ από το Ζαγόρι όταν εξέσπασε η Επανάσταση του 1821 στρατολόγησε και εξόπλισε με ίδιες δαπάνες, Σουλιώτες και Χειμαρριώτες πρόσφυγες, και τους προώθησε στην επαναστατημένη Ελλάδα! – ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: Γ. Λεκάκης «ΗΠΕΙΡΟΣ, η γωνιά που πέτρωσε στο 5».

Προσέφερε τις υπηρεσίες του σε ελληνικές εκδοτικές επιχειρήσεις και τυπογραφεία στην Βιέννη, όπως των αδερφών Μαρκίδων Πούλιου (από την Σιάτιστα Κοζάνης). – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης «Η ιστορική συμβολή των εκδοτών Μαρκίδων Πούλιου», εφημ. «Εφημερίς» Σιάτιστας, Απρ. 2006.

Μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία.

Το 1793 στην Βιέννη συνελήφθη ως «ύποπτος φιλελεύθερων και φιλογαλλικών απόψεων» από την αυστριακή αστυνομία. Για τα δε αντιαγγλικά του φρονήματα έμεινε επιδεικτικώς έξω από το καθηγητικό προσωπικό της νεοσύστατης Ιωνίου Ακαδημίας (απλώς επί τιμή διδάκτωρ). Και έτσι πέθανε, ως ένας απλός διευθυντής του Ελληνικού Λυκείου της Λευκάδος…

Καίτοι είχε πρόταση να διδάξει στο Πανεπιστήμιο Πέστης Ουγγαρίας, αποφάσισε να έλθει στην Ελλάδα και να εργαστεί για την διαφώτιση και την συνειδητοποίηση των υποδούλων Ελλήνων… Διηύθυνε για 25 χρόνια την πιο σημαντική Σχολή των Ιωαννίνων, την «Μαρουτσαία»[1]. Εμπλούτισε το πρόγραμμα της σχολής με μαθήματα φυσικών επιστημών, ιστορίας, γεωγραφίας, εμπορικών γνώσεων και ξένων γλωσσών. Έφερνε από ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ειδικά όργανα μετρήσεων και χάρτες, με τα οποία δίδασκε αστρονομία και κοσμογραφία. Εκτελούσε πειράματα φυσικής και χημείας. Είχε και «εξωσχολικούς» ακροατάς, όπως ο Αλή πασάς, στον οποίο επέδειξε πείραμα στατικού ηλεκτρισμού. Παράλληλα συγκρότησε αξιόλογη βιβλιοθήκη.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

Έγραψε μια σειρά από διδακτικά εγχειρίδια (γραμματικής, ρητορικής, γεωγραφίας, αριθμητικής, ιστορίας, ηθικής κ.ά.). Μετέφρασε και διασκεύασε αντίστοιχα έργα Ευρωπαίων λογίων.

Το 1791 εξέδωσε το φιλοσοφικό έργο του «Αληθής Ευδαιμονία»[2], σε αρχαΐζουσα ελληνική και λατινικά[3]. Αφιερωμένο με διθυράμβους στην «κραταιοτάτη Άνασσα» τσαρίνα Μεγάλη Αικατερίνη Β' της Ρωσίας[4], επανεξετάζει θεμελιώδη ζητήματα του Διαφωτισμού (όπως η ύπαρξη του Θεού, η αθανασία της ψυχής, η μετά θάνατον ανταμοιβή («αντίδοσις»), η ελευθερία του ανθρώπου και τα όριά της. Εκθειάζει την γνώση, την μόρφωση κι εξορκίζει την άγνοια. (Αλλά αν και τρίτομο, τυπώθηκε μόνον ο α΄ τόμος). Αντέκρουε τις απόψεις του Βολταίρου[5], του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ κ.ά. διαφωτιστών ως καινοφανείς και εχθρικές προς την χριστιανική θρησκεία.

Το 1791 μετέφρασε από τα γερμανικά και δημοσίευσε την «Αριθμητική» του Αυστριακού μαθηματικού Metzburg.

Το 1792 εκδίδει ανώνυμα με τον Ιωάννη Καρατζά[6] από την Κύπρο το «Έρωτος αποτελέσματα»[7] - ένα από τα πρώτα σωζόμενα πεζογραφήματα στα ελληνικά με ερωτικό περιεχόμενο. Με νεωτεριστικές φιλοσοφικές ιδέες του Διαφωτισμού, σχετικώς με την φυσική καταγωγή των παθών, για τα οποία κανείς δεν έπρεπε να ντρέπεται αλλά να τα αποδέχεται. Με πολλά φαναριώτικα στιχουργήματα. Είχε αξιοσημείωτη επιτυχία. Τυπώθηκε πέντε φορές από το 1792 ως το 1836!

«Μαθήματα Φιλοσοφίας», 1793.

Το 1795 δημοσίευσε ένα μικρό έργο με τον τίτλο «Καλοκινήματα, ήτοι εγχειρίδιον κατά φθόνου και κατά της Λογικής του Ευγενίου», όπου κατήγγειλε τον Ευγένιο Βούλγαρη (κορυφαίο Έλληνα λόγιο της εποχής εκείνης), ως «ψευδοφιλόσοφο», που συγχέει την φιλοσοφία με την θεολογία και ως «ψευδοπατριώτη», που καθοδηγείται από την ρωσική πολιτική, αλλά και ολόκληρη την επίσημη πνευματική ηγεσία των Ελλήνων, ως «υποκριτάς και κόλακας... και αγύρτας», οι οποίοι κρατούν στην αμάθεια και στην βαρβαρότητα τους υπόδουλους Έλληνες.

«Πρακτική εισαγωγή στην φιλοσοφία της φύσως, ηθικήν και πολιτικήν περιέχουσα».

ΔΕΝ εκδόθηκαν:

Όλα τα σημαντικά έργα του Ψαλίδα παρέμειναν ανέκδοτα:

        - «Μεταφυσική»[8], «Ηθική»[9], - «Φυσική», «Μαθηματικά», «Γεωγραφία»[10] κ.ά. Χειρόγραφα και σχετικά τεκμήρια υπάρχουν στο Εργαστήριο Ερευνών Νεοελληνικής Φιλοσοφίας, της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

         - «Λογική»[11]: Χειρόγραφο του 1793. Άγνωστο έως τώρα τεκμήριο για την πρώιμη απήχηση της φιλοσοφίας του Πρώσου φιλοσόφου Ιμμ. Καντ[12] στην νεοελληνική σκέψη – θυμίζω ότι η έκδοση της «Κριτικής του Πρακτικού Λόγου» έγινε το 1787 και της «Κριτικής του Ορθού Λόγου», το 1781.

        - «Πρόμαχοι του Ελληνισμού».

        - Το 1795 ετοίμαζε ένα μεγάλο αριθμό έργων καθώς και επιστημονικών μεταφράσεων καθηγητών[13] του...

Με τις αναφορές του στον Καποδίστρια - ΔΙΑΒΑΣΤΕ Γ. Λεκάκης: "Επίτομος βιογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια" - για την βορειοδυτική Ελλάδα, εβοήθησε τον τελευταίο να προετοιμάσει μια απάντηση σε 28 ερωτήσεις που του έθεσαν οι «Μεγάλες Δυνάμεις».

Θεωρειται ένας από τους πιθανούς συγγραφείς[14] της «Ελληνικής Νομαρχίας» (1806), και της έμμετρης σάτυρας «Ρωσαγγλογάλλος» (1812).

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Ελληνικη Βιβλιογραφια».

---

[1] Κληροδότημα του Γιαννιώτη εμπόρου Μαρούτση. Το 1797 μετονομάστηκε «Καπλάνειος Σχολή», αφού ανέλαβε τα χρέη της ο επίσης Ηπειρώτης έμπορος Ζ. Καπλάνης, που ζούσε στην Ρωσία.

[2] «Η αληθινή ευδαιμονία ή η βάση οποιουδήποτε Προφήτη», τ. α΄, Ἑν Βιέννῃ τῆς Αοὐστρίας, Ἐν τῇ Τυπογραφίᾳ Ἰωσὴφ τοῦ Βαουμαϋστέρου, 1791.

[3] Την λατινική μετάφραση επιμελήθηκε ο ίδιος ο Ψαλίδας. Εγνώριζε επίσης γαλλικά, γερμανικά, ρωσικά και ιταλικα.

[4] «Ταις Σαις ούν ακτίσι και η Ελλάς η το πάλαι μεν ένδοξός τε και ευδαίμων διά την Αθηνάν και Άρην - νυν δε άδοξος και δυστυχής δια τον των βαρβάρων θλίβοντα και επιβαρύνοντα ζυγόν, ψυχρά ούσα, θερμαίνεθαι ήρξατο, και τας χείρας εκτείνειν, και τω νω ως παρούσαν οράν Σε την αυτής αντιλαμβανομένην και υπερασπιζομένην, και του δεινού ζυγού λυτρωσομένην και δέσποιναν αυτής εσομένην, ανακαινίσουσαν πάντα εκείνα, άπερ τοις Σοις παραβαλλόμενα σκιά, και σύμβολα καθίσταται. Σέ, φημί, κραταιοτάτη! προσδοκά, επί Σέ ελπίζει, και ελπίζουσα ουκ επαισχυνθήσεται, ως Σέ την εξ ύψους τω όντι πρόνοιαν ταύτης Λυτρωτήν και Δέσποιναν αφορίσαι πιστεύουσα [...]».

[5] Οι απόψεις του Ψαλίδα και οι καινοτομίες του εδέχθησαν την σκληρή κριτική των συντηρητικών κύκλων και της Εκκλησίας στην Ελλάδα και κατηγορήθηκε ότι εισάγει τις αθεϊστικές απόψεις του Βολταίρου και τις επικίνδυνα φιλελεύθερες απόψεις της Γαλλικής Επανάστασης. Γι’ αυτόν τον σκοπό εξέδωσε αυτό το έργο, αποκρούοντας τις απόψεις των πολέμιών του.

Οι Γεώργιος Σακελλάριος, Κυρίτσης Καραγιάννης, Διονύσιος Ταγιαπέρας και (κυρίως) ο Ιωάννης Βηλαράς που προώθησαν σχέδια για την πνευματική και την εθνική αφύπνιση των Ελλήνων), με τους Αθανάσιο Χριστόπουλο και Χριστόφορο Περραιβό, δημοτικιστές, οπαδοί του Διαφωτισμού και του Ρήγα, επηρέασαν σημαντικά τον Αλή πασά, αλλά εδέχθησαν επιθέσεις από τους συντηρητικούς και από τον κλήρο ως άθεοι και «βολταιρόφρονες»!

[6] εκτελέστηκε το 1798 μαζί με τον Ρήγα.

[7] Σχετικό με το «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» του Ρήγα (1790) έκδοσις του ιδίου τυπογραφείου.

Πιθανόν συνάντησε τον Ρήγα Βελεστινλή, όταν είχε πάει στην Βιέννη, για να εκδώσει έργα του στο ίδιο τυπογραφείο των αδερφών Μαρκίδη Πούλιου, της οδού Rotenturmstraße.

[8] επηρεασμένος από τον Chr. Wolff.

[9] Ηθική = το Φυσικό Δίκαιο.

[10] Εξεδόθη η «Γεωγραφία Αλβανίας και Ηπείρου», εκδ. Ετ. Ἠπειρωτικῶν Μελετῶν, 1964.

[11] Η «Λογική» («Λογική κατά νεωτέρους μένεταισα, μεθόδω μαθηματική»), Βιέννη, 1793.

[12] Ήταν ο πρώτος Έλλην που εισήγαγε τον φιλόσοφο του ορθολογισμού Καντ.

[13] Σπούδασε σε ανώτερα σχολεία των Ιωαννίνων, το 1785 στο Νίζνι Νόβγκοροντ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και συνέχισε την εκπαίδευσή του στην Σλαβική Ιερατική Σχολή της Πολτάβα (1785 -  1787), που είχε ιδρύσει ο επίσκοπος Ευγ. Βούλγαρης το 1776.

[14] Οι άλλοι είναι ο Ρήγας Βελεστινλής, ο Αδ. Κοραής, και ο Αντ. Μαρτελάος.

εργο διαφωτιστης Ψαλιδας ανορθωση πεπτωκοτος γενους υποδουλοι Ελληνες χειρογραφο εκδοση Κουρμαντζη νεοελληνας διαφωτισμος χειρογραφα εκδοσεις εργα τεκμηριο 1786 - 1829, φιλοσοφια ανθρωπισμος ιδεες σκεψη διδασκαλος λογιος συγγραφεας Νεοελληνικος Παιδεια ριζοσπαστικη σκεψη πολιτικη επαναστατικη δραση γενος Ελληνας τεκμηρια, Ιδιωτικος Βιος, Δημοσιος δασκαλος, Πολιτικος ιστορια Συλλογη Σταματιος Κρινος Αθηνα, γακ Γενικα Αρχεια Κρατους συγγραμμα Ωνασειος Βιβλιοθηκη 2019 2020 Ιστορικο Αρχειο Ηπειρου Ιωαννινα 18ος αιωνας 1767 – Λευκαδα, 19ος μχ 1829 εμπορος, Βλαχια Ρωσια Ζαγορι Ζαγορια Ζαγοροχωρια Επανασταση του 1821 στρατος σουλι Σουλιωτες Χειμαρριωτες Χιμαρριωτες Χειμαριωτες Χιμαριωτες Χειμαρρα Χιμαρρα προσφυγες, βορειος βορεια ελληνικη εκδοτικη επιχειρηση τυπογραφειο Βιεννη, αδελφοι αδερφοι Μαρκιδη μαρκιδες Πουλιου Σιατιστα Κοζανης κοζανη Φιλικη Εταιρεια 1793 συλληψη υποπτος φιλελευθερος φιλογαλλικες αποψεις φιλογαλλοι αυστριακη αστυνομια αντιαγγλικα φρονηματα αντιαγγλοι αγγλια γαλλια καθηγης ιονιος Ιωνιος Ακαδημια επι τιμη διδακτωρ Ελληνικο Λυκειο Λευκαδος λευκαδα Πανεπιστημιο Πεστης πεστη Ουγγαριας, ουγγαρια Ελλαδα διαφωτιση συνειδητοποιηση Σχολη Ιωαννινων, Μαρουτσαια μαθημα φυσικες επιστημες, γεωγραφια εμπορικες γνωσεις ξενες γλωσσες ευρωπη οργανο μετρηση χαρτης, αστρονομια κοσμογραφια πειραμα φυσικη χημεια, εξωσχολικος ακροατης, Αλη πασας, Αληπασας στατικος ηλεκτρισμος ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ διδακτικο σχολικο εγχειριδιο γραμματικη, ρητορικη, αριθμητικη ηθικη μεταφραση διασκευη Ευρωπαιος 1791 φιλοσοφικο Αληθης Ευδαιμονια αρχαιζουσα ελληνικη λατινικα κραταιοτατη ανασσα τσαρινα μεγαλη Αικατερινη Β Ρωσιας θεμελιωδη ζητηματα υπαρξη του Θεου θεος αθανασια ψυχης, ψυχη μετα θανατον ανταμοιβη αντιδοσις αντιδωσις ελευθερια του ανθρωπου οριο γνωση, μορφωση αγνοια τριτομο, Βολταιρος Ρουσσω καινοφανεις εχθρικες ιδεες χριστιανικη θρησκεια θανατος αμοιβη αντιδοση αντιδωση ανθρωπος ορια 1791 γερμανικα αυστριακος μαθηματικος μετσμπουργκ μετζμπουργκ Metzburg 1792 ανωνυμα ανωνυμη ανωνυμο Καρατζας Κυπρος ερωτας ερως ερωτος αποτελεσματα σωζομενο πεζογραφημα πεζο ελληνικα ερωτικο περιεχομενο νεωτεριστικες φιλοσοφικες φυσικη καταγωγη παθη παθος ντροπη αποδοχη φαναρι φαναριωτικα στιχουργηματα 1836 αποτελεσμα φαναριωτικο στιχουργημα στιχος στιχοι 1795 Καλοκινηματα, ητοι εγχειριδιον κατα φθονου και κατα της Λογικης του Ευγενιου Βουλγαρης ψευδοφιλοσοφος φιλοσοφια θεολογια ψευδοπατριωτης ρωσια ρωσικη πολιτικη πνευματικη ηγεσια υποκριτης κολακας αγυρτης αμαθεια βαρβαροτητα Πρακτικη εισαγωγη στην φιλοσοφια της φυσως, φυσης ηθικην και πολιτικην περιεχουσα ανεκδοτα ανεκδοτο Μεταφυσικη Μαθηματικα Εργαστηριο Ερευνων Νεοελληνικης Φιλοσοφιας, Φιλοσοφικη Σχολη Πανεπιστημιου Αθηνων Λογικη 1793 αγνωστο πρωιμη Καντ νεοελληνικη Κριτικη του Πρακτικου Λογου 1787 Πρακτικος Ορθου Λογος 1781 Ορθος Μαθηματα Φιλοσοφιας Προμαχοι του Ελληνισμου Προμαχος του Ελληνισμος 1795 επιστημονικη καθηγητης αναφορα Καποδιστριας βορειοδυτικη απαντηση ερωτηση Μεγαλες Δυναμεις συγγραφευς Ελληνικη Νομαρχια 1806 εμμετρη σατυρα Ρωσαγγλογαλλος 1812 κληροδοτημα Γιαννιωτης εμποριο Μαρουτσης 1797 Καπλανειος χρεος Ηπειρωτης Καπλανης, Προφητης Αουστρια Τυπογραφια Βαουμαυστερος μπαουμαιστερ 1791 Αυστρια λατινικη γαλλικα, γερμανικα ρωσικα Ιταλικα Ελλας ενδοξος ευδαιμων θεα Αθηνα θεος αρης αδοξος δυστυχης βαρβαρος θλιβοντα επιβαρυνοντα ζυγος ψυχρα δεινος λυτρωση δεσποινα ανακαινιση σκια, συμβολα καθισταται κραταια προνοια Λυτρωτης αφορισαι πιστευουσα αποψη καινοτομια κριτικη συντηρητικοι κατηγορια αθειστικες αθεισμος αθεια Βολτερος φιλελευθερισμος Γαλλικη Επανασταση εκτελεση 1798 Ρηγας Σχολειον των ντελικατων εραστων 1790 εκδοσις τυπος Βελεστινλης οδος Rotenturm straße βολφ Wolff Φυσικο Δικαιο Αλβανια Αλβανιας και Ηπειρου εταιρεια ηπειρωτικων Μελετων, 1964 κατα νεωτερους μενεταισα, μεθοδω μαθηματικη 1793 πρωτος ελλην εισαγωγη φιλοσοφος ορθολογισμος ανωτερο σχολειο 1785 Νιζνι Νοβγκοροντ Ρωσικη Αυτοκρατορια εκπαιδευση σλαβοι Σλαβικη Ιερατικη Σχολη Πολταβας Πολταβα 1785 - 1787 ιδρυση επισκοπος Βουλγαρις 1776 Βελεστινο Κοραης, Μαρτελαος καντιος Πρωσος Πρωσια Σακελλαριος, Καραγιαννης, Ταγιαπερας Βηλαρας πνευματικη εθνικη αφυπνιση Χριστοπουλος Περραιβος δημοτικιστες, δημοτικη δημοτικισμος συντηρητισμος κληρος εκκλησια αθεοι βολταιροφρονες βολτεροφρονες

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ