Σπηλιά με οχύρωση που χρησιμοποιήθηκε σαν ορμητήριο και κρησφύγετο από κλέφτες και αρματολούς ευρίσκεται σε μια δύσβατη και απομονωμένη ορεινή περιοχή πάνω από το Κακοτάρι[1] Ηλείας.
Σύμφωνα με την τοπική
παράδοση, η καστροσπηλιά ήταν λημέρι του καπετάνιου Παναγιώτη Μπελογιάννη ή
Τουρκοπαναγή[2], από το
γειτονικό χωριό Τσιπιανά[3] Ηλείας.
Ο Τουρκοπαναγής έδρασε προεπαναστατικά χωρίς να είναι γνωστές λεπτομέρειες για
την δράση του. Το πρόθεμα «Τούρκο», αν κρίνουμε από τη νοοτροπία εκείνης της
εποχής και από άλλες παρόμοιες περιπτώσεις (π.χ. Τουρκοβασίλης), δεν πρέπει να
το απέκτησε επειδή ήταν Τούρκος, αλλά μάλλον επειδή σκότωσε πολλούς Τούρκους!
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι
ότι ήταν πρόγονος του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ Νίκου Μπελογιάννη, του
«ανθρώπου με το γαρύφαλλο», που εκτελέστηκε το 1952. Πάντως η κατασκευή της
οχύρωσης της σπηλιάς πιθανόν να μην έγινε από τον Τουρκοπαναγή. Εικάζεται ότι
αρχικά η σπηλιά ήταν ασκηταριό (κάτι για το οποίο δεν υπάρχει καμμιά απόδειξη
πέρα από το γεγονός ότι ήταν συνηθισμένο τέτοιου είδους απομονωμένες σπηλιές να
καταλαμβάνονται από ασκητές).
Δεδομένου ότι ο Τουρκοπαναγής
έδρασε προς το τέλος του 18ου αιώνος, θα υποθέσουμε με πολλές
επιφυλάξεις ότι η οχύρωση της σπηλιάς δημιουργήθηκε κάποια στιγμή τον 18ο
αιώνα. Μπορεί όμως να είναι πολύ παλιότερη.
Η ευρύτερη περιοχή υπήρξε το
επίκεντρο των ερευνών του Αμερικανού αρχαιολόγου Fr. Cooper (του
Πανεπιστημίου της Μινεσότα) που την μελέτησε για τρία καλοκαίρια (1990 - 1993).
Ο Cooper ήταν υπεύθυνος του
προγράμματος Morea Project ή MARWP (Minnesota Archaeological Researches in the
Western Peloponnese) και επί κεφαλής μιας ομάδος ερευνητών και φοιτητών, που
ερεύνησε την αρχιτεκτονική της ΒΔ Πελοποννήσου σε μια περίοδο 3.000 ετών. Ένα
από τα αντικείμενα της έρευνας του MARWP υπήρξε και η σπηλιά του Τουρκοπαναγή.
Το στόμιο της σπηλιάς έχει
κτιστεί με πέτρες και ως συνδετικό υλικό έχει χρησιμοποιηθεί ασβεστοκονίαμα και
κομμάτια κεραμιδιών. Το ύψος του τείχους είναι πάνω από 10 μ.
Το εσωτερικό αποτελείται από
δύο ορόφους και εκτείνεται σε βάθος περίπου 10 μ. που διευρύνεται προς τα πάνω.
Η οροφή του κάτω ορόφου διαμορφώνεται σε έναν μεγάλο πέτρινο θόλο, που στήριζε
το δάπεδο του πάνω ορόφου. Υπάρχουν ίχνη επί πλέον ορόφων, πιο πάνω, που
φαίνεται πως σχηματίζονταν με ξύλινα δοκάρια και σανίδες.
Έξω από τη σπηλιά, λίγο πιο
κάτω, υπάρχουν ίχνη σπιτιών ενός οικισμού[4] αβέβαιης
χρονολόγησης.
Τελικά, η όλη κατασκευή είναι
αρκετά επιμελημένη και ο χαρακτηρισμός «καταφύγιο» ή «λημέρι», μάλλον αδικεί το
μνημείο. Αν δεν ήταν μέσα σε σπηλιά σε ένα τόσο απομακρυσμένο μέρος, εύκολα θα
το χαρακτηρίζαμε «πυργοκατοικία».
ΠΗΓΗ: ΚΑΣΤΡΟΛΟΓΟΣ / Κάστρα
της Ελλάδας.
Ένα μνημείο πολιτιστικής και
ιστορικής κληρονομιάς, αφημένο κυριολεκτικά στην τύχη του... Σε άλλον νομό θα
ήταν προορισμός, απορώ πως αντέχει τόσους αιώνες χωρίς καμμία συντήρηση και
φροντίδα. Η αίσθηση μου, ότι σαν κατασκευή είναι πριν τον 18ο αιώνα... Θα
μπορούσε να αξιοποιηθεί από πεζοπορικούς ομίλους. Από τέλος Οκτωβρίου έως Μάρτιο...
Είναι ιδανική απόσταση, συνολικά γύρω στα 7 χλμ. Μας πήρε 5 ώρες...[5]
ΥΓ:
Σε ανάλογη σπηλιά στον Προυσό
πήγαμε με κλειστά μάτια... Ο τόπος μας είναι συνώνυμο της ταλαιπωρίας.. Και
πιστέψτε με δεν έχει να ζηλέψει τίποτα... Είναι πανέμορφος..
ΠΗΓΗ: Ά. Κονταρης. Ηλεία -Πύργος - Ήλιδα - Ολυμπία, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2.4.2024.
[1] Το χωριό (σε υψόμετρο 620 μ.) στον 37ο
παράλληλο [37°50′20″N 21°42′05″ E] κείται στις ΝΑ. υπώρειες του Κακοταραίικου ή Κακοταροβουνίου
(ή Σκιαδοβούνι), πρόβουνου του Ερυμάνθου, και Β. του οροπεδίου της Κάπελης. Κοντά
και ένα σπάνιο πεδινό δρυοδάσος. Σε κοντινή απόσταση διέρχεται ο ποταμός
Πηνειός. Οι κάτοικοι των χωριών της ευρύτερης περιοχής εκμεταλλεύονταν τα νερά
του Πηνειού, με νερόμυλους και νεροτριβές! Υπάρχουν σχετικά δημοτικά τραγούδια.
Φημισμένοι μύλοι: των Αθανασόπουλου (Ζούρτσου), Γιαννόπουλου
(Κουρλιαμπάτση), Xρ. Μπούμπαλη, Κ. Παπανικολάου, ο Μποσδόμυλος, ο
καλογερικός μύλος της ΙΜ Νοτενών(*), κ.ά. Το πέτρινο γεφύρι «Πετρωτός» γεφυρώνει
χείμαρρο του Πηνειού (κοντά στον συνοικισμό των Ντιναίικων και Ζωοδότι).
Πιο κάτω ο μικρός κάμπος της
Μπουκούτας. Ο αγάς του χωριού, Αβδούλ (αδελφός του Λαλαίου Κόκκα αγά, της
οικογένειας του Αλή αγά), εμπορευόταν αρωματικό καπνό και για την αύξηση της
παραγωγής του είχε επινοήσει σχέδιο δημιουργίας αρδευτικού καναλιού για την
άρδευση του ξερόκαμπου της Μπουκούτας!
Εδώ διεξήχθη το 27.5.1821 η Μάχη του Κατσαρού, στα Στενά του Κατσαρού, τα Κατσαρέικα Χάνια (συνοικισμός του χωριού Αντρώνι), στο νυν Πανόπουλο, στους πρόποδες του Ερυμάνθου, κοντά στο χωριό Λάλα, προπύργιο των Τουρκαλβανών. Από την Πηγή Κατσαρού ξεκινά ρέμα που χύνεται στον Λάδωνα. Εκεί ο Δεληγιώργης Γιαννιάς ενεπλάκη (για πολλοστή φορά) με τους Λαλαίους αυτή την φορά επειδή τον Απρίλιο είχαν συλήσει την ΙΜ Νοτενών(*). Αλλά η μάχη ήταν άνιση. Με 500 πολεμιστές (από Ανδρώνι, Δερβινή, Δίβρη, Κούμανι, Μοστενίτσα, Νουσά, Τσίπιανα, κ.ά.) εσκότωσε πολλούς Τουρκαλβανούς αλλά του τελείωσαν τα πολεμοφόδια. Τότε έβγαλαν τα σπαθιά τους κι επάλεψαν σώμα με σώμα ως ότου έπεσαν μαχόμενοι. Σύμφωνα με δημοτικό τραγούδι και τα 9 παλληκάρια που έπεσαν μαζί του ήταν Ντερβιναίοι... - ΠΗΓΗ: Χ. Π. Κορύλλου - Στ. Θεοχάρη "Πεζοπορία από Πατρών είς Καλαμάς", τυπογραφείον «Ο Κάδμος», εν Πάτραις 1891. Π. Θ. Παπαθεοδώρου "Η Κρυόβρυση της Ηλείας, ιστορία και ζωή", εκδ. Π. Κούλης, Πάτρα 2003. Φ. Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος) "Πελοποννήσιοι αγωνιστές του 1821. Νικηταρά απομνημονεύματα", εκδ. Βεργίνα, Αθήνα 1996. Β. Κ. Λάζαρης (επιμ.) "Στ. Ν. Θωμόπουλου "Ιστορία της πόλεως Πατρών από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821", δ΄ έκδοση, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτραι, 1999.
[2] Λέγεται και Κάστρο της Οχιάς ή Ωρειάς ή Ωριάς.
[4] Κοντά στο Κακοτάρι, οι ερειπωμένοι οικισμοί Σταυράκι
και Τσεροβούνι.
[5] Άλλο, αλλά δύσβατο ανηφορικό μονοπάτι, οδηγεί από το χωριό Κακοτάρι στην ΙΜ Νοτενών(*).
(*) Εκτίσθη το 1530, στην θέση "Πάνω Παναγιά", επί αρχαίου δωρικού ναού, πιθανόν του Απόλλωνος. Σήμερα η ΙΜ Κοιμήσεως Θεοτόκου Νοτενών, ευρίσκεται κοντά στο χωριό Σκιαδάς Τριταίας, και πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου. - ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Τάματα και αναθήματα".
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις".
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook