Ο ΥΠΝΟΣ, ο ΘΑΝΑΤΟΣ και τα ΟΝΕΙΡΑ - της Ελ. Ανδρειωμένου-Κωνσταντίνου

Ο ΥΠΝΟΣ, ο ΘΑΝΑΤΟΣ

και τα ΟΝΕΙΡΑ

Της Ελευθερίας Ανδρειωμένου-Κωνσταντίνου

Σύμφωνα με αρκετές πηγές αγάλματα του θεού Ύπνου υπήρχαν στην Σικυώνα, την Σπάρτη, κ.α. και προφανώς κάποιο από αυτά ήταν το πρωτότυπο για τα αντίγραφα που δημιουργήθηκαν από τους κλασσικούς έως τους ρωμαϊκούς χρόνους, τόσο σε διαφορετικό υλικό όσο και σε διαφορετικές κλίμακες.

Χάλκινη κεφαλή αγάλματος του ΎΠΝΟΥ, -350 ~ 300.

Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο. 

Από την Έκθεση «ΕΠΕΚΕΙΝΑ», του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

Η μπρούτζινη κεφαλή θεωρείται ότι απεικονίζει τον Ύπνο,

καθώς από τους κροτάφους φύονται φτερά.

Το άγαλμα στο οποίο ανήκε η κεφαλή ήταν φυσικού μεγέθους

και πιθανότατα απεικόνιζε τον θεό σε διασκελισμό,

να κρατά στο δεξί του χέρι παπαρούνες και στο αριστερό, ρυτό,

για κάποιο υπνωτικό υγρό.

Το συγκεκριμένο γλυπτό θεωρείται ότι έχει πραξιτέλειες επιδράσεις,

που δικαιολογούν την χρονολόγησή του τον - 4ο αι.

Ο ΥΠΝΟΣ στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια

1. Όταν η χρυσόθρονη Ήρα παρακαλεί τον Ύπνο «ἀμήχανον ἔργον τελέσσαι», να ρίξει ύπνο γλυκό στα μάτια του Δία, τάζοντάς του σε αντάλλαγμα, να τού δώσει μια από τις Χάριτες για γυναίκα, την Πασιθέα.

Ὁμήρου, Ιλιάς, Ξ 231-240

ἔνθ᾽ Ὕπνῳ ξύμβλητο κασιγνήτῳ Θανάτοιο,

ἔν τ᾽ ἄρα οἱ φῦ χειρὶ ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζεν·

Ὕπνε ἄναξ πάντων τε θεῶν πάντων τ᾽ ἀνθρώπων,

ἠμὲν δή ποτ᾽ ἐμὸν ἔπος ἔκλυες, ἠδ᾽ ἔτι καὶ νῦν

πείθευ· ἐγὼ δέ κέ τοι ἰδέω χάριν ἤματα πάντα.

κοίμησόν μοι Ζηνὸς ὑπ᾽ ὀφρύσιν ὄσσε φαεινὼ

αὐτίκ᾽ ἐπεί κεν ἐγὼ παραλέξομαι ἐν φιλότητι.

δῶρα δέ τοι δώσω καλὸν θρόνον ἄφθιτον αἰεὶ

χρύσεον· Ἥφαιστος δέ κ᾽ ἐμὸς πάϊς ἀμφιγυήεις

τῷ κεν ἐπισχοίης λιπαροὺς πόδας εἰλαπινάζων.

Αυτού τον Ύπνον έσμιξεν, αδέρφι του Θανάτου,

στο χέρι του το χέρι της έβαλε αυτή και του’πε:

 Ω Ύπνε, κύριε των θεών και των ανθρώπων όλων,

ως και άλλη μ’ άκουσες φορά και τώρα εισάκουσέ με.

Και στον αιών’ αμέτρητην θα σου γνωρίζω χάριν.

Τα λαμπρά μάτια του Διός, ω Ύπνε, κοίμησέ μου,

αφού εγώ πρώτα ερωτικά πλαγιάσω στο πλευρό του.

Άφθαρτον, εύμορφον θρονι χρυσό θα λάβεις δώρο,

που ο Ήφαιστος ο δυνατός υιός μου θα ποιήσει,

με κάτω το υποπόδι του, να το’χεις να στηρίξεις

σ’ αυτό τα λαμπρά πόδια σου, σαν είσαι εις το τραπέζι.».

(Απόδοση Ιάκ. Πολυλά).

2. Όταν η Πηνελόπη μιλά για τα όνειρα:

Ομήρου Οδύσσεια, Τ 559-556

τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·

"ξεῖν᾽, ἦ τοι μὲν ὄνειροι ἀμήχανοι ἀκριτόμυθοι

γίγνοντ᾽, οὐδέ τι πάντα τελείεται ἀνθρώποισι.

δοιαὶ γάρ τε πύλαι ἀμενηνῶν εἰσὶν ὀνείρων·

αἱ μὲν γὰρ κεράεσσι τετεύχαται, αἱ δ᾽ ἐλέφαντι·

τῶν οἳ μέν κ᾽ ἔλθωσι διὰ πριστοῦ ἐλέφαντος,

οἵ ῥ᾽ ἐλεφαίρονται, ἔπε᾽ ἀκράαντα φέροντες·

οἱ δὲ διὰ ξεστῶν κεράων ἔλθωσι θύραζε,

οἵ ῥ᾽ ἔτυμα κραίνουσι, βροτῶν ὅτε κέν τις ἴδηται.

Κι η Πηνελόπη η συνετή τ’ απάντησε έτσι πάλε·

Αχ ξένε, υπάρχουν όνειρα τρελά ξεθωριασμένα

κι όσα ονειρεύονται οι θνητοί δεν αληθεύουν όλα.

Γιατί είναι των απατηλών ονείρων δυο κι οι πόρτες.

Η μια είναι από κέρατο κι η άλλη φιλτισένια.

Κι όσα απ’ το φίλτισι περνούν το καλοτροχισμένο,

όλα γελούν τον άνθρωπο, χαμένα φέρνουν λόγια.

Και πάλε όσα απ’ το κέρατο το σκαλιστό περάσουν,

βγαίνουν αλήθεια στους θνητούς εκείνους που τα βλέπουν.

(Απόδοση Ζ. Σιδέρη).

3. Τα όνειρα κατά τον Αριστοτέλη:

"λέγουσι γοῦν καὶ τῶν ἰατρῶν οἱ χαρίεντες ὃτι δεῖ σφόδρα προσέχειν τοῖς ἐνυπνίοις" (Περί της καθ' ύπνον μαντικής, Κεφ. Α´)

"τεχνικώτατος δ᾽ ἐστὶ κριτής ἐνυπνίων ὃστις δύναται τὰς ὁμοιότητας θεωρεῖν" (Περί της καθ' ύπνον μαντικής, Κεφ. Β')

 Ο θεός Ύπνος, σύμφωνα με τους Αρχαίους Έλληνες, είναι γιος της Νύχτας και του Ερέβους. Τον φαντάζονταν νέο, ωραίο, με φτερά στους ώμους, να αποκοιμίζει τους κουρασμένους καθώς τους ραντίζει με ένα κλαδί μουσκεμένο από τη δροσιά της λήθης ή καθώς τους ποτίζει από ένα κέρας υπνωτικούς χυμούς ή απλά κουνώντας τα φτερά του.

 Ο Ύπνος με την αγαπημένη του Πασιθέη, έκαναν παιδιά, τούς Όνειρους, τους θεούς των ονείρων. Κατοικούσαν στις ακτές του ωκεανού, στη δύση, σε ένα σπήλαιο, κοντά στα σύνορα του Άδη.

Είναι ο Μορφέας, ο Ίκελος, ο Φοβήτωρ (Φόβος) και ο Φάντασος (Φαντασία).

Οι Όνειροι, έστελναν τα όνειρα στους θνητούς, μέσα από δύο πύλες που βρίσκονταν εκεί. Η μια πύλη ήταν φτιαγμένη από Κέρατο και με αυτήν έστελναν τα αληθινά όνειρα (προμηνύματα), ενώ με τη δεύτερη που ήταν φτιαγμένη από ελεφαντόδοντο, έστελναν τα ψεύτικα όνειρα.

 Ο Μορφέας, είναι ο πιο ισχυρός από τους υπόλοιπους και γι' αυτό μπορούσε να επεμβαίνει στα όνειρα των βασιλιάδων και των ηρώων, ενώ παράλληλα - λένε - μετέφερε τα μηνύματα των θεών στους θνητούς, με τη μορφή ονείρων.

Ο Ίκελος, βοηθά τις πτυχές των ονείρων που απεικονίζουν την πραγματικότητα, κάνοντάς τα ρεαλιστικά.

Ο Φοβήτωρ (Φόβος), κάνει τα όνειρα τρομακτικά. Είναι η προσωποποίηση του εφιάλτη, και παίρνει μορφή τεράτων ή τρομακτικών ζώων.

Ο Φάντασος (Φαντασία), παράγει τα δυσνόητα και πλασματικά όνειρα, ενώ εμφανίζεται χωρίς ζωτική μορφή. Είναι η προσωποποίηση της φαντασίας.

Τα δύο αδέλφια, ο ΥΠΝΟΣ και ο ΘΑΝΑΤΟΣ.

Σύμφωνα με τον Ησίοδο, στην Θεογονία, ο Ύπνος και ο δίδυμος αδελφός του, ο Θάνατος, ήταν «δεινοί Θεοί» που κατοικούσαν στον Τάρταρο, «ένθα δε γης δνοφερής και ταρτάρου ηερόεντος», όπου ο Ήλιος ποτέ δεν τους βλέπει, «ούτε όταν ανεβαίνει στον ουρανό ούτε όταν κατεβαίνει».

Όμως ενώ ο Ύπνος ταξιδεύει ειρηνικά πάνω στη θάλασσα και στη γη και είναι ευχάριστος στους ανθρώπους, ο Θάνατος αντίθετα έχει σκληρή και σιδερένια καρδιά και μισείται από τους ανθρώπους, ακόμη κι από τους αθάνατους.

Ο Θάνατος, δίδυμος αδελφός του Ύπνου, ως προσωποποίηση της λήξης της ζωής, στον Όμηρο συνοδεύεται με το επίθετο «μόρος» και το ουσιαστικό «κηρ», ενώ υποδηλώνεται ακόμη με τις φράσεις «μαύρη μοίρα» «κηρ μέλαινα», «ερεβενή νυξ», «νυξ μέλαινα», «νηλεές ήμαρ», «μόρος αινός», «στυγερόν σκότος», «θανάτου μέλαν νέφος», «μοίρα κακή θανάτοιο», «κηρ κακή μέλανος θανάτου», «τέλος θανάτοιο».

Ως προσωποποιημένος θεός ο Θάνατος, χαρακτηριζόταν επίσης «μελάμπεπλος άναξ νεκρών», «κακός», «τανηλεγής», «αιέννυπνος», «δυσηλεγής», «δυσηχής».

Στα ελληνικά επιτύμβια επιγράμματα χαρακτηρίζεται «κακός δαίμων», «βαρύς», «άκριτος», «λυπηρός», «βάσκανος», «αλόγιστος», «κακός».

Στα Ελευσίνια Μυστήρια, ένας από τους κυριότερους σκοπούς της μύησης ήταν να εξοικειώσει τον άνθρωπο με την ιδέα του θανάτου και να τον απαλλάξει από τον φόβο του. Όταν ο άνθρωπος γνωρίσει τι είναι στην πραγματικότητα ο θάνατος και κατανοήσει αυτό που συμβαίνει στη μεταθανάτια περίοδο, τότε γίνεται γνώστης του μυστηρίου της ζωής.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.4.2024.

ΥΠΝΟΣ, ΘΑΝΑΤΟΣ ΟΝΕΙΡΑ Ανδρειωμενου Κωνσταντινου ΟΝΕΙΡΟ χαλκινη κεφαλη αγαλμα 350 300 πχ Λονδινο, Βρετανικο Μουσειο εκθεση ΕΠΕΚΕΙΝΑ Κυκλαδικης Τεχνης μπρουτζινη κεφαλι κροταφος φτερο φυσικο μεγεθος θεος διασκελισμος δεξι χερι παπαρουνα αριστερο ρυτο υπνωτικο υγρο αγαλματα Σικυωνα, σικυων κορινθια Σπαρτη λακωνια, πρωτοτυπο αντιγραφο κλασσικα ρωμαικα χρονια υλικο γλυπτο πραξιτελης επιδραση 4ος αιωνας πΧ Ιλιαδα ιλιας Οδυσσεια χρυσοθρονη θεα ηρα παρακαλι αμηχανον εργον τελεσσαι γλυκος ματια ματι Διας ζευς ταξιμο ανταλλαγμα, Χαριτες χαρις γυναικα, συζυγος Πασιθεα αμηχανο εργο ομηρου, ξυμβλητο κασιγνητω Θανατοιο, αρα φυ χειρι επος αναξ παντων θεοι ανθρωποι εκλυες, ετι νυν πειθευ ιδεω χαριν ηματα παντα κοιμησον Ζηνος οφρυσιν φρυδια οσσε φαεινω αυτικα επει εγω παραλεξομαι φιλοτητι δωρα καλον θρονον αφθιτον αιει χρυσεον ηφαιστος εμος παις αμφιγυηεις επισχοιης λιπαρους ποδας ειλαπιναζων εσμιξεν, αδερφι Θανατου, κυριος αμετρητη χαρηι λαμπρα ματι ερωτικα ερως αφθαρτο ευμορφο θρονι χρυσο δωρο, υποποδι ποδι τραπεζι αποδοση, Πολυλας Πηνελοπη Ομηρος προσεειπε περιφρων Πηνελοπεια ξειν, ονειροι αμηχανοι ακριτοομυθοι τελειεται ανθρωποισι δοιαι πυλαι αμενηνων ονειρων κεραεσσι τετευχαται, ελαφαντι ελθωσι πριστου ελεφαντος, ελεφας ελεφαντας ελεφαιρονται, ακρααντα φεροντες ξεστων κεραων ελθωσι θυραζε, ετυμα κραινουσι, βροτων οτε κεν ιδηται συνετη απαντησε ξενος τρελο ξεθωριασμενο θνητος αληθεια απατηλο πορτα κερατο φιλντισι πυλη φιλτισι καλοτροχισμενο, γελιο ανθρωπος, χαμενα λογια σκαλιστο Σιδερης αριστοτελης γουν ιατρων χαριεντες δει σφοδρα προσεχειν ενυπνιοις Περι της καθ υπνον μαντικης, μαντικη μαντεια τεχνικωτατος εστι κριτης ενυπνιο οστις δυναται τας ομοιοτητας θεωρειν αρχαιοι ελληνες, Νυχτα Ερεβος φαντασια νεος, ωραιος, φτερα ωμος, κουραση ραντισμα κλαδι δροσια ληθη ποτισμα κερας υπνωτικα χυμος πτερο ωκεανος δυση, σπηλαιο, συνορα αδης Μορφεας, ικελος, Φοβητωρ Φοβος Φαντασος Φαντασια αληθινα προμηνυμα ελεφαντοδοντο, ψευτικα Μορφευς, βασιλιας ηρωας μηνυμα ρεαλιστικα Φοβητορας τρομακτικα προσωποποιηση εφιαλτης, τερας τρομακτικο ζωο δυσνοητο πλασματικο ζωτικη μορφη Ησιοδος, Θεογονια, διδυμος αδελφος δεινος Ταρταρος, γη δνοφερη ταρταρα ηεροεντος ηλιος ουρανος ταξιδι ειρηνικο θαλασσα ευχαριστος σκληρη σιδερενια καρδια μισος αθανατος διδυμοι ληξη μορος κηρ μαυρη μοιρα μελαινα ερεβενη νυξ νηλεες ημαρ αινος στυγερον σκοτος θανατου μελαν νεφος κακη θανατοιο κακη μελανος θανατου τελος θανατοιο μελαμπεπλος μαυρος πεπλος αναξ νεκρων κακος τανηλεγης αιεννυπνος δυσηλεγης δυσηχης ελληνικα επιτυμβια επιγραμματα δαιμων, βαρυς ακριτος λυπηρος βασκανος αλογιστος, βασκανια Ελευσινια Μυστηρια, ελευσις ελευσινα σκοπος μυηση εξοικειωση ιδεα απαλλαγη μεταθανατια περιοδος ζωη μυστηριο ζωης μετα θανατον

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ