Του Γιώργου Λεκάκη
Η Μαραθέα, είναι ένα από τα
πολυτιμότερα κοσμήματα στην επαρχία της Ποτέντσας, της αρχαίας ελληνικής Οινωτρίας(*) γης / μετέπειτα Λουκανίας / νυν Βασιλικάτας της Μεγάλης Ελλάδος / Κάτω Ιταλίας,
στον 39ο παράλληλο [39°59′34″N 15°43′00″E], στον Κόλπο του Πολυκάστρου.
Ένας προορισμός που μαγεύει με
την φυσική ομορφιά του, την ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά του και την
θερμή υποδοχή των ανθρώπων της.
Βρίσκεται στις ακτές της
Τυρρηνίας.
Είναι γνωστή και ως «La Perla del Tirreno / Το Μαργαριτάρι της Τυρρηνικής».
Ετυμολογια
Η Μαραθέα / Marathìa στην τοπική
διάλεκτο / νυν Maratea επήρε το όνομά της από τον… μάραθο / marathus, τον άγριο
μάραθο που φυτρώνει στην περιοχή της.[1] – όπως πολλά
σχετικά τοπωνύμια και στην κυρίως Ελλάδα.[2]
Τον 18ο αιώνα διατυπωθηκε
η άποψη ότι το όνομά της είναι σύνθετο από την αρχαία ελληνική λέξη για την
θάλασσα μοίρα, μάρα (> λατινικά màris) + του επίσης ελληνικού θέα (théa), δηλαδή τόπος
με «θέα θάλασσα».
Η τοπική διάλεκτος λέγεται marateota. Είναι της οικογενείας των λουκανικών διαλέκτων,
άρα είναι διάλεκτος της ελληνικής, με πολλές ελληνικές λέξεις, αρχαίες και μεσαιωνικές,
στις οποίες προστέθηκαν λατινικές, ιταλικές, κ.ά. λέξεις.
Ας σημειωθεί δε, ότι «μαραθεύτικο» είναι μια αρχαία ποικιλία σταφυλιών(*), η οποία υπάρχει μόνον στην Κύπρο (γνωστή και ως αλουποστάφυλο, βαμβακάδα, βαμβακίνα, μαυροσπούρτικο, παμπακιά) και καλλιεργείται πλέον σε μικρές ποσότητες σε όλο το νησί, κυρίως στην Πιτσιλιά.
Ιστορία
Η περιοχή κατοικείται (τουλάχιστον)
από την Μέση Παλαιολιθική. Υπάρχουν αρχαιολογικές μαρτυρίες.
Ένας πρώτος σταθερός οικισμός
ιδρύθηκε στο ακρωτήρι που σήμερα λέγεται του Capo la Timpa (τύμβος), κοντά στο σύγχρονο
λιμάνι. Ευρέθη οικισμός του 15ου αι. π.Χ. της Εποχής του Χαλκού.
Την Οινωτρία ίδρυσε ο Οίνωτρος, ένας από τους 50 υιούς του γενάρχη των Πελασγών, Λυκάονος, που μετανάστευσε στην Ιταλία από την Αρκαδία. Οι Οίνωτρες κατοικούσαν στις ακτές της Τυρρηνικής Θάλασσας από την Λιγυρία μέχρι την Σικελία και διέδωσαν εκεί την οινοκαλλιέργεια και την οινοποιία(*).[3] Οίνωτρες Αρκάδες Έλληνες – αυτοί θεωρούνται οι αυτόχθονες ομάδες πληθυσμών της περιοχής - οι «αρχαιότεροι μετανάστες στην Εσπερία, απόγονοι των Πελασγών που ήρθαν στην Ιταλία»[4] κατοικούσαν (τουλάχιστον) στην ακτή. Και από εδώ διατηρούσαν ανταλλαγές και εμπορικές σχέσεις με τους θαλασσοπόρους της Μεσογείου.
Το πρώτο οικόσημο της Μαραθέα
είχε σχέση με την Ελλάδα και την θάλασσα και απεικόνιζε μια γοργόνα ξαπλωμένη
γυμνή στους βράχους…
Το μοντέλο οικισμού άλλαξε με
την ρωμαϊκή κατάκτηση, η οποία συνέβη τον 3ο αιώνα π.Χ., όταν τα
χωριά των ιθαγενών έγιναν «πατρικιακές βίλλες». Ευρήματα από τον 3ο αιώνα π.Χ. ανακαλύφθηκαν γύρω
από το νησίδιο Santo Janni, ανάμεσά τους η μεγαλύτερη απόθεση αγκυρών και
αμφορέων αυτής της περιόδου στην Μεσόγειο![5] Μια άλλη
τοποθεσία, από την ίδια ιστορική περίοδο, ευρέθη κοντά στο Secca di Castrocucco,
όπου ανασκάφηκε μια ρωμαϊκή ναυτική βίλλα. Έξι παραθαλάσσιοι πύργοι υπάρχουν ακόμη
στην περιοχή – οι τρεις έχουν αναστηλωθεί.
Από αρχαιοτάτων χρόνων η
περιοχή παρήγαγε αγροτικά και αλιευτικά προϊόντα και τα διένειμε μέσω του
νησιού Αγίου Ιωάννη / Santo Janni. Στον βυθό του υπάρχει ο μεγαλύτερος
υποθαλάσσιος αρχαιολογικός χώρος - ρωμαϊκής εποχής - στην Μεσόγειο.
Στον Μεσαίωνα, οι αμυντικές
ανάγκες του πληθυσμού τον έκανε να εγκατασταθεί στις κορυφές των βουνών, όπου και κρύφτηκαν και η οροσειρά ονομάσθηκε Κρύβος. Το
κέντρο της Μαραθέας μεταφέρθηκε στην κορυφή του όρους San Biagio. Όπου
τεκμηριώθηκε για πρώτη φορά στην γραπτή ιστορία, το 1079, όταν η πόλις,
πιθανότατα, είχε ήδη περάσει από την βυζαντινή στη νορμανδική κυριαρχία.
Το 1131 συγχωνεύθηκε στο Βασίλειο της Σικελίας και την Απουλία.
Αξιοθέατα
Το ιστορικό κέντρο της πόλεως
έχει πλακόστρωτα σοκάκια, 44 παλαιές εκκλησίες, ιστορικά κτήρια και γραφικές
πλατείες. Πιο σημαντικές
- η Βασιλική του San Blas / Biagio,
στην περιοχή του Κάστρου, στην κορυφή του ομωνύμου όρους, κτισμένη πάνω σε έναν
αρχαίο ελληνικό ναό αφιερωμένο στην θεά Αθηνά! Αρχικώς αφιερώθηκε στην Παναγία
της Χάριτος, άλλαξε το όνομά του όταν στέγασε τα λείψανα του Αγίου Βλασίου (το
1619)...
και
- η Εκκλησία της Santa Maria
Maggiore.
Ένα από τα πιο εμβληματικά
σύμβολα της Μαραθέας είναι αναμφίβολα το άγαλμα του Λυτρωτή Χριστού μετά την
Ανάσταση, που βρίσκεται στην κορυφή του όρους San Biagio (623 μ.). Αυτό το
επιβλητικό γλυπτό, ύψους 22 μ., είναι το 2ο μεγαλύτερο άγαλμα του
Χριστού στον κόσμο, μετά το Ρίο ντε Τζανέιρο! Ολοκληρώθηκε το 1965. Έργο του
Br. Innocenti, βασισμένο σε μια ιδέα του St. Rivetti. Από το πλάτωμά του
προσφέρει μια θεαματική πανοραμική θέα!
Γύρω τα ερείπια της αρχαίας
Μαραθέας, που πλέον ονομάζεται «Κάστρο» / Castello, επειδή κάποτε ήταν
οχυρωμένη με τείχη, προμαχώνες και πύργους…
Στις 10.12.1990, ο πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας Fr. Cossiga απένειμε στον δήμο τον τιμητικό τίτλο της «Πόλης», έναν τίτλο για τον οποίο όμως καυχιόταν ήδη η Μαραθέα, βάσει διατάγματος του 1531 (από τον Κάρολο Ε' των Αψβούργων).
«Ίσως δεν υπάρχει πιο υπέροχο τοπίο ή πανόραμα στην Ιταλία!»
I. Montanelli
Η Μαραθέα προσφέρει πολλά τοπία,
που κόβουν την ανάσα: Μια τραχειά ακτογραμμή περίπου 32 χλμ., με αμμώδεις
παραλίες, κρυφές σπηλιές (λ.χ. στην παραλία Fiumicello) και επιβλητικούς
βράχους να βουτούν στην πεντακάθαρη θάλασσα. Τα νερά της, βραβευμένα με Γαλάζια
Σημαία, είναι ιδανικά για κολύμβηση και καταδύσεις. Εδώ διαβιεί και ο ενδημικός
«Δράκος του Αγίου Ιωάννη / Santo Janni», μια καφέ-μπλε σαύρα, που ζει
περιορισμένη στις βραχώδεις χαράδρες της νησίδας του Αγίου Ιωάννου, υπό καθεστώς
προστασίας. Το μικρονήσι απέχει σήμερα περίπου 500 μ. από την ακτή. Επήρε το όνομά του
από ένα αρχαίο παρεκκλήσι αφιερωμένο στον San Giovanni [Janni στην τοπική διάλεκτο
< Ιωάννη].
Υπάρχουν πολυάριθμα μονοπάτια πεζοπορίας μέσα από παρθένα τοπία, πλούσια δάση και εξαιρετικά πανοραμικά σημεία. Για πεζοπορία, ποδηλασία βουνού, αναρρίχηση…
Γαστρονομία
Η κουζίνα της Μαραθέας
αντικατοπτρίζει τον πλούτο και την παράδοση της ευρύτερης κουζίνας της Λουκανίας, η οποία ονοματοδότησε το λουκάνικο. Απλά αλλά νόστιμα πιάτα,
παρασκευασμένα με γνήσια και τοπικά υλικά, όπως πιπεριές cruschi, λουκάνικο
Lucana και μια ποικιλία από τυπικά τυριά. Νόστιμα φρέσκα πιάτα ψαριών.
Ξεχωρίζουν:
- τα παραδοσιακά λαζάνια / lagàne
(μείγμα αλευριού, λαδιού, αλατιού και αυγών, κομμένο σε λωρίδες πλάτους 2,5 εκατ.)
- ο φιδές («vermicelli cu' i patedde»): ζυμαρικά παρασκευασμένα με σάλτσα από θαλασσινά (γαστερόποδα μαλάκια) πατέλλες.
- αντζούγιες alla scapece:
τηγανητός γαύρος με μαρινάδα από λάδι, σκόρδο, ρίγανη και πιπέρι.
- λαβράκι με οίνο(*) Μονεμβασιάς - malvasia - καρυκευμένο με σταφύλια, φλούδα πορτοκαλιού και λεμονιού, θυμάρι, δενδρολίβανο και σκόρδο.
- nocetti: γλυκίσματα
παρασκευασμένα με αυγά, ζάχαρη και καρύδια, διακοσμημένα με γλάσο λεμονιού.
Και 9 παραδοσιακά
αγροτοδιατροφικά προϊόντα: τυρί caciocavallo(**), treccia (είδος πλεκτής ζύμης, άρτος σε σχήμα πλεξούδας), αλατισμένη κάπαρη, χαρούπι, gilò, τομάτα με ραβδώσεις, αλατισμένος (παστός) γαύρος, αλατισμένο
aliciocculi και γάρος (garum of Maratea).
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». Lucani nel Mondo. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.5.2019.
[1] Βλ. G. Racioppi.
[2] Λ.χ. Μάραθα (Μαγνησίας), Μαραθέα (Ηλείας, Καρδίτσας),
Μαράθι (Πάρου, Μυκόνου Κυκλάδων, Χανίων Κρήτης), Μαραθιά (Ευρυτανίας, Ζακύνθου,
Λακωνίας), Μαραθιάς (Αιτωλοακαρνανίας, Κέρκυρας, Λακωνίας, Φωκίδας), Μαραθίτης
(Ηρακλείου Κρήτης), Μαραθοκεφάλα (Χανίων), Μαραθόπολις (Μεσσηνίας), Μαραθούλα
(Αιτωλοακαρνανίας), Μάραθος (Ευρυτανίας, Ηρακλείου Κρήτης, Καρδίτσας, Μαγνησίας),
Μαραθούντα (Σύμης Δωδεκανήσου) Μαραθόκαμπος (Σάμου), Μαραθούσσα (Αρκαδίας,
Χαλκιδικής), Μαραθών (Αττικής, Ψερίμου Δωδεκανήσου), κλπ.
[3] Βλ. Παυσανίας, Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Ευσέβιος της
Καισαρείας. Και A. Sciarretta «Toponomastica d'Italia. Nomi di luoghi, storie di
popoli antichi», εκδ. Mursia, Μιλάνο, 2010.
[4] βλ. Βιργίλιος «Αιν.».
[5] Βλ. P. Bottini, κ.ά. «Sulla Rotta della Venus», εκδ. Scorpione, Τάραντας, 1993.
(**) Ώριμο, πηγμένο τυρί, χαρακτηριστικό της νότιας Ιταλίας. Παράγεται με αγελαδινό γάλα με προσθήκη μόνο πυτιάς, γαλακτικών και αλατιού. Διατηρείται κρεμασμένο (εξ ου και η ονομασία) από καβάλο / δοκό, για ξήρανση και κατά συνέπειαν έχει σχήμα 8.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook