Μαραθέα: Το «Μαργαριτάρι του Τυρρηνικού», με τον αρχαίο ναό της Αθηνάς, που έγινε της Παναγιάς - του Γ. Λεκάκη

Μαραθέα:

Το «Μαργαριτάρι του Τυρρηνικού»,

με τον αρχαίο ναό της Αθηνάς,

που έγινε της Παναγιάς…

Του Γιώργου Λεκάκη

Η Μαραθέα, είναι ένα από τα πολυτιμότερα κοσμήματα στην επαρχία της Ποτέντσας, της αρχαίας ελληνικής Οινωτρίας(*) γης / μετέπειτα Λουκανίας / νυν Βασιλικάτας της Μεγάλης Ελλάδος / Κάτω Ιταλίας, στον 39^ο παράλληλο [39°59′34″N 15°43′00″E], στον Κόλπο του Πολυκάστρου.

Ένας προορισμός που μαγεύει με την φυσική ομορφιά του, την ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά του και την θερμή υποδοχή των ανθρώπων της.

Βρίσκεται στις ακτές της Τυρρηνίας.

Είναι γνωστή και ως «La Perla del Tirreno / Το Μαργαριτάρι της Τυρρηνικής».

Ετυμολογια

Η Μαραθέα / Marathìa στην τοπική διάλεκτο / νυν Maratea επήρε το όνομά της από τον… μάραθο / marathus, τον άγριο μάραθο που φυτρώνει στην περιοχή της.[1] – όπως πολλά σχετικά τοπωνύμια και στην κυρίως Ελλάδα.[2]

Τον 18^ο αιώνα διατυπωθηκε η άποψη ότι το όνομά της είναι σύνθετο από την αρχαία ελληνική λέξη για την θάλασσα μοίρα, μάρα (> λατινικά màris) + του επίσης ελληνικού θέα (théa), δηλαδή τόπος με «θέα θάλασσα».

Η τοπική διάλεκτος λέγεται marateota. Είναι της οικογενείας των λουκανικών διαλέκτων, άρα είναι διάλεκτος της ελληνικής, με πολλές ελληνικές λέξεις, αρχαίες και μεσαιωνικές, στις οποίες προστέθηκαν λατινικές, ιταλικές, κ.ά. λέξεις.

Ας σημειωθεί δε, ότι «μαραθεύτικο» είναι μια αρχαία ποικιλία σταφυλιών(*), η οποία υπάρχει μόνον στην Κύπρο (γνωστή και ως αλουποστάφυλο, βαμβακάδα, βαμβακίνα, μαυροσπούρτικο, παμπακιά) και καλλιεργείται πλέον σε μικρές ποσότητες σε όλο το νησί, κυρίως στην Πιτσιλιά.

Ιστορία

Η περιοχή κατοικείται (τουλάχιστον) από την Μέση Παλαιολιθική. Υπάρχουν αρχαιολογικές μαρτυρίες.

Ένας πρώτος σταθερός οικισμός ιδρύθηκε στο ακρωτήρι που σήμερα λέγεται του Capo la Timpa (τύμβος), κοντά στο σύγχρονο λιμάνι. Ευρέθη οικισμός του 15^ου αι. π.Χ. της Εποχής του Χαλκού.

Την Οινωτρία ίδρυσε ο Οίνωτρος, ένας από τους 50 υιούς του γενάρχη των Πελασγών, Λυκάονος, που μετανάστευσε στην Ιταλία από την Αρκαδία. Οι Οίνωτρες κατοικούσαν στις ακτές της Τυρρηνικής Θάλασσας από την Λιγυρία μέχρι την Σικελία και διέδωσαν εκεί την οινοκαλλιέργεια και την οινοποιία(*).[3] Οίνωτρες Αρκάδες Έλληνες – αυτοί θεωρούνται οι αυτόχθονες ομάδες πληθυσμών της περιοχής - οι «αρχαιότεροι μετανάστες στην Εσπερία, απόγονοι των Πελασγών που ήρθαν στην Ιταλία»[4] κατοικούσαν (τουλάχιστον) στην ακτή. Και από εδώ διατηρούσαν ανταλλαγές και εμπορικές σχέσεις με τους θαλασσοπόρους της Μεσογείου.

Το πρώτο οικόσημο της Μαραθέα είχε σχέση με την Ελλάδα και την θάλασσα και απεικόνιζε μια γοργόνα ξαπλωμένη γυμνή στους βράχους…

Το μοντέλο οικισμού άλλαξε με την ρωμαϊκή κατάκτηση, η οποία συνέβη τον 3^ο αιώνα π.Χ., όταν τα χωριά των ιθαγενών έγιναν «πατρικιακές βίλλες».  Ευρήματα από τον 3ο αιώνα π.Χ. ανακαλύφθηκαν γύρω από το νησίδιο Santo Janni, ανάμεσά τους η μεγαλύτερη απόθεση αγκυρών και αμφορέων αυτής της περιόδου στην Μεσόγειο![5] Μια άλλη τοποθεσία, από την ίδια ιστορική περίοδο, ευρέθη κοντά στο Secca di Castrocucco, όπου ανασκάφηκε μια ρωμαϊκή ναυτική βίλλα. Έξι παραθαλάσσιοι πύργοι υπάρχουν ακόμη στην περιοχή – οι τρεις έχουν αναστηλωθεί.

Από αρχαιοτάτων χρόνων η περιοχή παρήγαγε αγροτικά και αλιευτικά προϊόντα και τα διένειμε μέσω του νησιού Αγίου Ιωάννη / Santo Janni. Στον βυθό του υπάρχει ο μεγαλύτερος υποθαλάσσιος αρχαιολογικός χώρος - ρωμαϊκής εποχής - στην Μεσόγειο.

Στον Μεσαίωνα, οι αμυντικές ανάγκες του πληθυσμού τον έκανε να εγκατασταθεί στις κορυφές των βουνών, όπου και κρύφτηκαν και η οροσειρά ονομάσθηκε Κρύβος. Το κέντρο της Μαραθέας μεταφέρθηκε στην κορυφή του όρους San Biagio. Όπου τεκμηριώθηκε για πρώτη φορά στην γραπτή ιστορία, το 1079, όταν η πόλις, πιθανότατα, είχε ήδη περάσει από την βυζαντινή στη νορμανδική κυριαρχία.

Το 1131 συγχωνεύθηκε στο Βασίλειο της Σικελίας και την Απουλία.

Αξιοθέατα

Το ιστορικό κέντρο της πόλεως έχει πλακόστρωτα σοκάκια, 44 παλαιές εκκλησίες, ιστορικά κτήρια και γραφικές πλατείες. Πιο σημαντικές

        - η Βασιλική του San Blas / Biagio, στην περιοχή του Κάστρου, στην κορυφή του ομωνύμου όρους, κτισμένη πάνω σε έναν αρχαίο ελληνικό ναό αφιερωμένο στην θεά Αθηνά! Αρχικώς αφιερώθηκε στην Παναγία της Χάριτος, άλλαξε το όνομά του όταν στέγασε τα λείψανα του Αγίου Βλασίου (το 1619)...

και

        - η Εκκλησία της Santa Maria Maggiore.

Ένα από τα πιο εμβληματικά σύμβολα της Μαραθέας είναι αναμφίβολα το άγαλμα του Λυτρωτή Χριστού μετά την Ανάσταση, που βρίσκεται στην κορυφή του όρους San Biagio (623 μ.). Αυτό το επιβλητικό γλυπτό, ύψους 22 μ., είναι το 2^ο μεγαλύτερο άγαλμα του Χριστού στον κόσμο, μετά το Ρίο ντε Τζανέιρο! Ολοκληρώθηκε το 1965. Έργο του Br. Innocenti, βασισμένο σε μια ιδέα του St. Rivetti. Από το πλάτωμά του προσφέρει μια θεαματική πανοραμική θέα!

Γύρω τα ερείπια της αρχαίας Μαραθέας, που πλέον ονομάζεται «Κάστρο» / Castello, επειδή κάποτε ήταν οχυρωμένη με τείχη, προμαχώνες και πύργους…

Στις 10.12.1990, ο πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας Fr. Cossiga απένειμε στον δήμο τον τιμητικό τίτλο της «Πόλης», έναν τίτλο για τον οποίο όμως καυχιόταν ήδη η Μαραθέα, βάσει διατάγματος του 1531 (από τον Κάρολο Ε' των Αψβούργων).

«Ίσως δεν υπάρχει πιο υπέροχο τοπίο ή πανόραμα στην Ιταλία!»

I. Montanelli

Η Μαραθέα προσφέρει πολλά τοπία, που κόβουν την ανάσα: Μια τραχειά ακτογραμμή περίπου 32 χλμ., με αμμώδεις παραλίες, κρυφές σπηλιές (λ.χ. στην παραλία Fiumicello) και επιβλητικούς βράχους να βουτούν στην πεντακάθαρη θάλασσα. Τα νερά της, βραβευμένα με Γαλάζια Σημαία, είναι ιδανικά για κολύμβηση και καταδύσεις. Εδώ διαβιεί και ο ενδημικός «Δράκος του Αγίου Ιωάννη / Santo Janni», μια καφέ-μπλε σαύρα, που ζει περιορισμένη στις βραχώδεις χαράδρες της νησίδας του Αγίου Ιωάννου, υπό καθεστώς προστασίας. Το μικρονήσι απέχει σήμερα περίπου 500 μ. από την ακτή. Επήρε το όνομά του από ένα αρχαίο παρεκκλήσι αφιερωμένο στον San Giovanni [Janni στην τοπική διάλεκτο < Ιωάννη].

Υπάρχουν πολυάριθμα μονοπάτια πεζοπορίας μέσα από παρθένα τοπία, πλούσια δάση και εξαιρετικά πανοραμικά σημεία. Για πεζοπορία, ποδηλασία βουνού, αναρρίχηση…

Γαστρονομία

Η κουζίνα της Μαραθέας αντικατοπτρίζει τον πλούτο και την παράδοση της ευρύτερης κουζίνας της Λουκανίας, η οποία ονοματοδότησε το λουκάνικο. Απλά αλλά νόστιμα πιάτα, παρασκευασμένα με γνήσια και τοπικά υλικά, όπως πιπεριές cruschi, λουκάνικο Lucana και μια ποικιλία από τυπικά τυριά. Νόστιμα φρέσκα πιάτα ψαριών.

Ξεχωρίζουν:

        - τα παραδοσιακά λαζάνια / lagàne (μείγμα αλευριού, λαδιού, αλατιού και αυγών, κομμένο σε λωρίδες πλάτους 2,5 εκατ.)

        - ο φιδές («vermicelli cu' i patedde»): ζυμαρικά παρασκευασμένα με σάλτσα από θαλασσινά (γαστερόποδα μαλάκια) πατέλλες.

        - αντζούγιες alla scapece: τηγανητός γαύρος με μαρινάδα από λάδι, σκόρδο, ρίγανη και πιπέρι.

        - λαβράκι με οίνο(*) Μονεμβασιάς - malvasia - καρυκευμένο με σταφύλια, φλούδα πορτοκαλιού και λεμονιού, θυμάρι, δενδρολίβανο και σκόρδο.

        - nocetti: γλυκίσματα παρασκευασμένα με αυγά, ζάχαρη και καρύδια, διακοσμημένα με γλάσο λεμονιού.

Και 9 παραδοσιακά αγροτοδιατροφικά προϊόντα: τυρί caciocavallo(**), treccia (είδος πλεκτής ζύμης, άρτος σε σχήμα πλεξούδας), αλατισμένη κάπαρη, χαρούπι, gilò, τομάτα με ραβδώσεις, αλατισμένος (παστός) γαύρος, αλατισμένο aliciocculi και γάρος (garum of Maratea).

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». Lucani nel Mondo. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.5.2019.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Βλ. G. Racioppi.

[2] Λ.χ. Μάραθα (Μαγνησίας), Μαραθέα (Ηλείας, Καρδίτσας), Μαράθι (Πάρου, Μυκόνου Κυκλάδων, Χανίων Κρήτης), Μαραθιά (Ευρυτανίας, Ζακύνθου, Λακωνίας), Μαραθιάς (Αιτωλοακαρνανίας, Κέρκυρας, Λακωνίας, Φωκίδας), Μαραθίτης (Ηρακλείου Κρήτης), Μαραθοκεφάλα (Χανίων), Μαραθόπολις (Μεσσηνίας), Μαραθούλα (Αιτωλοακαρνανίας), Μάραθος (Ευρυτανίας, Ηρακλείου Κρήτης, Καρδίτσας, Μαγνησίας), Μαραθούντα (Σύμης Δωδεκανήσου) Μαραθόκαμπος (Σάμου), Μαραθούσσα (Αρκαδίας, Χαλκιδικής), Μαραθών (Αττικής, Ψερίμου Δωδεκανήσου), κλπ.

[3] Βλ. Παυσανίας, Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Ευσέβιος της Καισαρείας. Και A. Sciarretta «Toponomastica d'Italia. Nomi di luoghi, storie di popoli antichi», εκδ. Mursia, Μιλάνο, 2010.

[4] βλ. Βιργίλιος «Αιν.».

[5] Βλ. P. Bottini, κ.ά. «Sulla Rotta della Venus», εκδ. Scorpione, Τάραντας, 1993.

(**) Ώριμο, πηγμένο τυρί, χαρακτηριστικό της νότιας Ιταλίας. Παράγεται με αγελαδινό γάλα με προσθήκη μόνο πυτιάς, γαλακτικών και αλατιού. Διατηρείται κρεμασμένο (εξ ου και η ονομασία) από καβάλο / δοκό, για ξήρανση και κατά συνέπειαν έχει σχήμα 8.

Μαραθεα Μαργαριταρι του Τυρρηνικου πελαγους αρχαιος ναος θεας Αθηνας, Παναγια Τυρρηνικο πελαγος Τυρρηνικη θαλασσα θεα Αθηνα επαρχια Ποτεντσα αρχαια ελληνικη Οινωτρια γη Λουκανια Βασιλικατα Μεγαλη Ελλαδα Κατω Ιταλια 39ος παραλληλος κολπος του Πολυκαστρου Πολυκαστρο ιστορικη πολιτιστικη κληρονομια Τυρρηνια τοπικη διαλεκτος μαρατεα Maratea μαραθος / μαραθους marathus, αγριο μαραθο τοπωνυμιο Ελλας 18ος αιωνας μχ αρχαια ελληνικη λεξη μαρα λατινικα μαρις maris thεa μοιρα μαρατεοτα marateota λουκανικη ελληνικες λεξεις, αρχαιες μεσαιωνικες, λατινικη ιταλικη μαραθευτικο ποικιλια σταφυλι Κυπρος Βαμβακαδα, Βαμβακινα, Παμπακια, Μαυροσπουρτικο, Αλουποσταφυλο καλλιεργεια νησι Πιτσιλια Μεση Παλαιολιθικη αρχαιολογια οικισμος ιδρυση ακρωτηρι καπο λα τιμπα Capo la Timpa, λιμανι 15ος πΧ Εποχη Χαλκου Οινωτρος, 50 πενηντα υιοι γιοι γεναρχης Πελασγοι Λυκαων λυκαονας λυκαωνας μεταναστευση Αρκαδια Λιγυρια Σικελια οινοκαλλιεργεια οινοποιια οινωτρες Αρκαδες ελληνες αυτοχθονες πληθυσμος αρχαιοτεροι μεταναστες Εσπερια, απογονοι Πελασγος ανταλλαγες εμποριο θαλασσοποροι Μεσογειος πρωτο οικοσημο γοργονα γυμνη ρωμαικη κατακτηση, 3ος χωριο ιθαγενεις πατρικιακη βιλλα πατρικιοι βιλα επαυλις επαυλη νησιδιο σαντο ιαννι γιαννι Santo Janni, μεγαλυτερη αποθεση αγκυρα αμφορεας σεκα σεκκα ντι καστροκουτσο Secca di Castrocucco, ανασκαφη ρωμαιοι ναυτικη παραθαλασσιος πυργος αναστηλωση αγροτικα αλιευτικα προιοντα νησακι Αγιου Ιωαννη / Santo Janni βυθος μεγαλυτερος υποθαλασσιος αρχαιολογικος χωρος Μεσαιωνας,αμυνα βουνο ορος San Biagio 11ος 1079, βυζαντινη βυζαντιο νορμανδοι 12ος 1131 Βασιλειο της Σικελιας Απουλια αξιοθεατα ιστορικο κεντρο πλακοστρωτο σοκακι παλαια εκκλησια κτηριο βασιλικη San Blas / Biagio, Καστρο ναος Χαριτος, λειψανα αγιος Βλασιος 17ος 1619 ιν Santa Maria Maggiore εμβληματικο συμβολο αγαλμα Λυτρωτης Χριστος Ανασταση, γλυπτο μεγαλυτερο αγαλματα Χριστου κοσμο, Ριο ντε Τζανειρο 1965 εργο Innocenti, Rivetti καστελο καστελλο Castello, οχυρωμενη οχυρο τειχη, προμαχωνας πυργοι 1990, προεδρος Ιταλικη Δημοκρατια κοσιγκα Cossiga δημος τιμητικος τιτλος Πολις Μαραθεας, διαταγμα 16ος 1531 Καρολος Ε Αψβουργων Αψβουργοι υπεροχο τοπιο πανοραμα μοντανελι Montanelli ακτογραμμη παραλια σπηλια Fiumicello βραχος Γαλαζια Σημαια, κολυμβηση καταδυση ενδημικο ζωο Δρακος του Αγιου Ιωαννη καφε μπλε σαυρα, νησιδα προστασια μικρονησι αρχαιο παρεκκλησι μονοπατι πεζοπορια παρθενα τοπια, δαση ποδηλασια βουνου, αναρριχηση γαστρονομια Λουκανιας κουζινα παραδοση Λουκανια / λουκαν Lucan, λουκανικο πιατα, πιπερια κρουσι cruschi, λουκανα Lucana τυρι ψαρι παραδοσιακα λαζανια / lagàne lagane αλευρι, λαδι, αλατι αυγo φιδες vermicelli cu' i patedde ζυμαρικα σαλτσα αντζουγιες αντσουγιες alla scapece τηγανητος γαυρος μαριναδα λαδι, σκορδο, ριγανη και πιπερι λαβρακι οινος Μονεμβασιας Μονεμβασια Λακωνιας λακωνα μαλβαζια malvasia καρυκευμα σταφυλια, φλουδα πορτοκαλι λεμονι θυμαρι, δενδρολιβανο νοκετι νοκεττι Nocetti γλυκισματα γλυκο γλυκα παρασκευη αυγα, ζαχαρη καρυδια, διακοσμηση γλασο λεμονιου παραδοσιακα αγροδιατροφικα προιον Caciocavallo, treccia, αλατισμενη καπαρη, καππαρι χαρουπι, gilo, τοματα ραβδωσεις, αλατισμενος γαυρος, αλατισμενο aliciocculi γαρος garum of Maratea μαραθα Μαγνησιας, Μαραθεα Ηλειας, Καρδιτσας, Μαραθι Παρου, Μυκονου Κυκλαδων, Χανιων Κρητης, Μαραθια Ευρυτανιας, Ζακυνθου, Λακωνια Μαραθιας Αιτωλοακαρνανιας, Κερκυρας, Φωκιδας, Μαραθιτης Ηρακλειου Κρητη Μαραθοκεφελα Χανια Μαραθοπολις Μεσσηνιας Μαραθουλα Αιτωλοακαρνανια Μαραθος Ευρυτανια, Ηρακλειο Καρδιτσης, Μαγνησια Μαραθουντα Συμης Δωδεκανησου Μαραθοκαμπος Σαμου, Μαραθουσσα Αρκαδιας, Χαλκιδικης Μαραθων Αττικης, Ψεριμου Δωδεκανησα Μαγνησια, Ηλεια, Καρδιτσα, Παρος, Μυκονος Κυκλαδες Ευρυτανια, Ζακυνθος, Κερκυρα, Φωκιδα, Μαραθοπολη Μεσσηνια Συμη Δωδεκανησος Σαμος, Χαλκιδικη Μαραθωνας Αττικη, Ψεριμος Παυσανιας, Διονυσιος ο Αλικαρνασσευς, Ευσεβιος της Καισαρειας Βιργιλιος Αινειας Κρυβος Κρυβο Κριβο τυμβος θαλασσινα γαστεροποδο μαλακιο πατελλες πατελες πατελλα πατελα παστος παστο ωριμο, πηγμενο τυρια, νοτια αγελαδινο γαλα πυτια γαλα καβαλος / δοκος ξηρανση σχήμα 8 οκτω οχτω οκτωοχτωσχημο οχτωσχημο ειδος πλεκτη ζυμη, αρτος πλεξουδα οροσειρα αγροτοδιατροφικα

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ