Του Γιώργου Λεκάκη
Ο Mark Hopkins Ward
ήταν ιατρός που ασχολήθηκε με την επίβλεψη του ιατρικού έργου σε Τουρκία,
Συρία, Κίνα, Γαλλία και Ινδία.
Επήγε για πρώτη φορά στην
Οθωμανική Αυτοκρατορία (Τουρκία) το 1915 και παρέμεινε εκεί για δύο χρόνια
εργαζόμενος στον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό στην Κωνσταντινούπολη.
Μετά την είσοδο της Αμερικής
στον πόλεμο, εντάχθηκε στον στρατό των Ηνωμένων Πολιτειών και μετά την ανακωχή
(30.10.1918), επέστρεψε για να προσφέρει τις υπηρεσίες του και τοποθετήθηκε στο
Χαρπούτ[1] (Δυτικής
Αρμενίας), ως ιατρός στο Αμερικανικό Νοσοκομείο.
Ο Ward ήταν επίσης
αναπληρωτής διευθυντής του Near East Relief.
Κατά την διάρκεια της
παραμονής του στην Μικρά Ασία, ο Ουάρντ ήταν μάρτυς των εκτοπίσεων των Ελλήνων από
τους κεμαλιστές εθνικιστές. Οι Τούρκοι τον έδιωξαν – μαζί και με άλλους βοηθούς
του - επειδή κρατούσαν σημειώσεις για τις εκτοπίσεις. Τον Ιούνιο του 1922,
αμέσως μετά την απέλασή του, ο Ward επήγε στο βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών
στο Λονδίνο για να αναφέρει όσα είδε στην Μικρά Ασία.
Η αναφορά του κυκλοφόρησε σε βιβλίο
«THE DEPORTATIONS IN ASIA MINOR
1921-1922», στο Λονδίνο το 1922. Ήταν μόνον 18 σελίδες.
Ανάμεσα στα Περιεχόμενα
διαβάζουμε:
- Μνημόνιο για τις Εκτοπίσεις
Ελλήνων: Μάιος 1921- Ιανουάριος 1923.
- Αποσπάσματα από το
ημερολόγιο του Δρ. Mark H. Ward: 26.5.1921-23 .2.1923.
- Παράρτημα: Τουρκικές θηριωδίες στην Μικρά Ασία. (Ανατυπώθηκε με άδεια από την εφημερίδα «Daily Telegraph», 29.5.1922).
Αποσπάσματα:
«Από τις 26 Μαΐου 1921 και
μέχρι τον Ιανουάριο του 1922, υπήρχαν συνολικά 20.378 εκτοπισμένοι που έφτασαν
στο Χαρπούτ. Περίπου 18.000 ήταν Έλληνες Οθωμανοί και οι υπόλοιποι 2.000
Αρμένιοι. Ήταν από τα ακόλουθα μέρη, τα οποία καταγράφηκαν με την σειρά με την
οποία έφθασαν οι εκτοπισμένοι στο Χαρπούτ:
Εικόνιο, Καισάρεια, Αμάσια, Λινόη / βυζαντινή Βηλοκώμα (νυν Μπιλετζίκ), Δορύλαιον, Ερεγλί, και χωριά κοντά σε Προύσα, Ερεγλί, Ακροϊνόν / Νικόπολις (νυν Αφιόν Καραχισάρ), Αλισάρ, Κιουτάχεια, Πεσινούς (νυν Σεβρί-Χισάρ), Φιλομήλιον (νυν Ακ-χισάρ), Κερομάν, Χαϊμάνς, Κοτύωρα (νυν Ορντού), Κερασούντα, Σαμσούντα, Κάντζα, Τοπετζούκ, Μερσυφών / Μερτζιφούς, Κοππί, Βοζίρ-κοπρού, Σπάρτη, Πολυδώριον, Εντεμίς.
(…) Καθώς οι εκτοπισμένοι
οδηγούνταν στους δρόμους, πολλοί έπεφταν στην άκρη του δρόμου από εξάντληση,
και τις νύκτες του χειμώνα πάγωναν μέχρι θανάτου, καθώς δεν είχαν κάλυμμα. Ένας
Αμερικανός είδε 1.500 πτώματα στην άκρη του δρόμου καθώς εταξείδευε από την Σεβάστεια (νυν Σίβας) στο Χαρπούτ τον περασμένο Δεκέμβριο. Ένας άλλος, που πήγαινε από την Μελιτηνή / Μαλάτεια στο Χαρπούτ ενωρίτερα τον ίδιο μήνα, είδε 150 πτώματα γυναικών και
παιδιών. Μερικά από αυτά τα πτώματα βρίσκονταν πάνω στον ίδιο τον δρόμο,
ακριβώς εκεί που είχαν πέσει! Άλλοι είχαν αρκετή δύναμη για να συρθούν στην
άκρη του δρόμου, ώστε να μην τους συνθλίψουν τα κάρα περνώντας…».
Σε μια συνέντευξή του στο
Christian Science Monitor 5 στις 21 Ιουνίου 1922, ο M. Ward εδήλωσε:
«Αν ο λαός της Αμερικής εγνώριζε
πώς σκοτώνονται οι χριστιανοί αδελφοί τους στην Μικρά Ασία για να ικανοποιήσουν
τις πολιτικές φιλοδοξίες των φανατικών κεμαλικών, θα ανταποκρινόταν γρήγορα στο
κάλεσμα της ανθρωπότητας, όπως και στον Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα φρικτά γεγονότα
μόλις τώρα φτάνουν στον έξω κόσμο. Οι Τούρκοι έχουν λογοκρίνει όλες τις
εξωτερικές αποστολές. Ανάγκασαν τους Αμερικανούς εργαζομένους στην Αρωγή να
υπογράψουν δηλώσεις ότι δεν διαπράττονται εγκλήματα, υπό την απειλή τρομερής
τιμωρίας.
Δεν πιστεύω ότι η πλειοψηφία
του τουρκικού λαού αποδέχεται αυτές τις φρικαλεότητες. Πολλοί μου είπαν τόσα
πολλά. Ενώ ο Μουσταφά Κεμάλ Πασάς είναι ο αρχηγός των δολοφόνων, είμαι απόλυτα
πεπεισμένος ότι ενεργεί σύμφωνα με μια σιωπηρή συμφωνία με την κυβέρνηση της
Κωνσταντινούπολης.
Με απέλασαν οι Τούρκοι, για
κανέναν άλλον λόγο, εκτός από το ότι πρόσφερα ανακούφιση στους χριστιανικούς
λαούς, που ήταν υπό τουρκική κυριαρχία.
Οι Τούρκοι εθνικιστές
ξανάρχισαν τον πόλεμο εξόντωσης κατά των χριστιανικών μειονοτήτων, των Αρμενίων
και των Ελλήνων, πριν από σχεδόν 10 μήνες. Αλλά δεν άρχισαν να εκδηλώνουν
έκδηλα ανοικτά εχθρότητα προς τους φύλακές τους, τους Αμερικανούς εργάτες της Αρωγής,
μέχρι το περασμένο φθινόπωρο, όταν ήλθαν οι κεμαλικοί. στην εξουσία.
Οι διαμαρτυρίες μας δεν
έφθασαν στον έξω κόσμο λόγω της τουρκικής λογοκρισίας. Η είδηση της ανανέωσης
της τουρκικής εκστρατείας κατά των χριστιανών διέρρευσε μόνον με την απέλασή
μου και την ασφαλή άφιξή μου στην Κωνσταντινούπολη.
Οι κεμαλικοί συνέχισαν με
σθένος την μελετημένη και συστηματική εκστρατεία τους για την εξόντωση της
ελληνικής μειονότητας στην Μικρά Ασία, η οποία ακολούθησε με την ίδια απίστευτη
βαρβαρότητα, που σημειώθηκε στην επίσης τουρκική σφαγή 1.000.000 Αρμενίων στις
αρχές του Μεγάλου Πολέμου.
Αυτός ο πόλεμος εξόντωσης
έγινε πιο ενδελεχής καθώς οι Τούρκοι εθνικιστές αυξάνονταν στην εξουσία. Περιελάμβανε
την εκτόπιση των Ελλήνων από τα σπίτια τους στις νότιες ακτές της Μαύρης
Θάλασσας, κατά μήκος των δρόμων μέσω της Σεβάστειας και του Χαρπούτ προς την ορεινή
περιοχή ανατολικά από την πόλη Λις (> βυζαντινή Βαλαλισόν > Μπατλίς / Μπιτλίς).
Στην αρχή οι άνδρες κάτοικοι
στάλθηκαν στο εσωτερικό κοντά στην Σεβάστεια και το Χαρπούτ, όπου ήμουν
εγκατεστημένος, και άρχισαν να δουλεύουν στους δρόμους. Δεν υπήρχε κατάλυμα. Και
τα τρόφιμα ήταν λίγα. Τον περασμένο χειμώνα οι άνδρες υπέκυψαν σε μεγάλους
αριθμούς.
Το επόμενο βήμα ήταν να εκκαθαριστούν
οι γυναίκες και τα παιδιά από τα ίδια χωριά και οι άνδρες από τις παράκτιες
πόλεις της Σαμψούντας και της Τραπεζούντας. Από τους 30.000 εκτοπισμένους που
εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους στην Σεβάστεια, μόνο 20.000 έφτασαν στο Harpoot. Όλοι
προορίζονταν για το Μπιτλίς, ένα σωρό ερείπια που είχαν απομείνει από τον
πόλεμο, και στο κέντρο μιας άγονης, ορεινής χώρας ακατάλληλης για να παρέχει
τροφή ακόμη και για το 1/10 των προσφύγων.
Οι εκτοπισμένοι οδηγήθηκαν
στους δρόμους σαν κοπάδια βοοειδών. Τα κοπάδια των άθλιων αυτών πλασμάτων
απλώνονταν στους δρόμους για χιλιόμετρα. Σε μερικούς επιτρεπόταν να έχουν τα
κάρα με τα βόδια και τα γαϊδούρια τους, αλλά κυρίως τους ανάγκαζαν να τρέξουν
με τα πόδια και συνήθως τους επέτρεπαν να πάρουν μαζί τους όσα απαραίτητα
μπορούσαν να κουβαλήσουν στην πλάτη τους.
Κάθε παιδί, που μπορούσε να
το κάνει, ήταν υποχρεωμένο να περπατήσει. Γιατί οι μητέρες τους κουβαλούσαν το
φαγητό και τα λιγοστά κλινοσκεπάσματα στην πλάτη τους. Καθηλωμένοι έτσι στον
δρόμο, οι εκτοπισμένοι υπέστησαν και ληστείες και δολοφονίες.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ το θέαμα
εκείνων των μακριών ουρών των πτωχών θνητών που απλώνονταν στην εξορία τους στα
βουνά του Μπιτλίς. Περνούσαν σε μια απολύτως άγονη χώρα. Οι Τούρκοι γνώριζαν
επίσης ότι οι Αμερικανοί ήταν αυτόπτες μάρτυρες αυτών των τρομερών πραγμάτων
και η ίδια η παρουσία μας τους έκανε να ανησυχούν. Σκέφτηκαν να αποθαρρύνουν
τις προσπάθειές μας βάζοντας κάθε είδους εμπόδια στον δρόμο των προσπαθειών μας
για ανακούφιση των εκτοπισμένων.
Φυσικά, χαίρομαι που οι
Ηνωμένες Πολιτείες εντάχθηκαν στην Επιτροπή για να διερευνήσουν τις τουρκικές
θηριωδίες, αλλά πρέπει να επισημάνω την ανάγκη για άμεση δράση, προκειμένου να
αποκαλυφθεί όλη η αλήθεια και να ελεγχθεί αυτή η εκστρατεία εξόντωσης χριστιανικών
λαών.
Ελπίζω ότι η Επιτροπή θα
προωθήσει το έργο της με κάθε δυνατή ταχύτητα. Κάθε στιγμή καθυστέρηση δίνει την
δυνατότητα στον Τούρκο να αφαιρέσει ή να καταστρέψει τα στοιχεία»…
ΔΕΙΤΕ, ΔΙΑΒΑΣΤΕ, ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ την αναφορά του, από ΕΔΩ.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Η άγνωστη Μικρά Ασία». Greek Genocide Resource Center, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 14.5.2024.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Amherst College Archives.
- The role of the American Board in the world. Bicentennial reflections on
the Organization's, Missionary Work 1810-2010, C. Putney, P. Burlin.
- Nations of War Urged to Declare Turkey an Outlaw, εφημ. Christian Science Monitor, 21.6.1922.
- Days of Tragedy in Armenia: Personal Experiences in Harpoot, 1915-1917. www.armenian-genocide.org
- Akopian Arman "The Syriacs of Kharberd (Kharput) on the Eve of the
1915 Genocide", Hugoye: Journal of Syriac Studies. 23 (1): 279–322.
doi:10.31826/hug-2020-230110, 2020.
- Kontogeorge Kostos Sofia «Transcribed from Before the Silence», εφημ. «The Times», 8.6.1922.
- Kévorkian R. «The Armenian Genocide: A Complete History», εκδ. I. B. Tauris, Ν. Υόρκη και Λονδίνο, 2011.
- Peterson M. D. "Starving Armenians", America and the Armenian
Genocide, 1915-1930 and After.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Χάρτα > Κάρτα > Harput ή Kharberd, 1.100
χλμ. από την Κωνσταντινούπολη. Ο Aq Qoyunlu κυβέρνησε το Harput από το 1433 έως
το 1478. Η σύζυγός του, Uzun Hasan, ήταν Ελληνίδα χριστιανή από την Τραπεζούντα
του Πόντου. Ζούσε εδώ με την ελληνική συνοδεία της! Ξαναέκτισαν την
ακρόπολη-κάστρο της πόλεως. Η Οθωμανική κυριαρχία εξεκίνησε στο Χαρπούτ το
1515. Ήταν ένα ακμάζον βιομηχανικό κέντρο, με ακμάζουσες βιομηχανίες μεταξουργίας
και ταπητουργίας και πολλούς μεντρεσέδες.
Το
Harpoot στις αρχές του 17ου αιώνα είχε 100 αρμενικά νοικοκυριά και 3 εκκλησίες.
Ο αρμενικός πληθυσμός μειώθηκε λόγω της σκληρής μεταχείρισης από τους γενίτσαρους
που κυβερνούσαν την περιοχή. Υπήρχε επίσης επίσης ασσυριακός και ελληνικός
πληθυσμός, που παντρεύονταν ελεύθερα με τους Αρμένιους. Ομιλούσαν κυρίως αρμενικά
– βλ. Συμεών της Πολωνίας.
Η
εξόντωση των Αρμενίων στο Βιλαέτι του Χαρπούτ είναι ένα από τα καλύτερα
τεκμηριωμένα επεισόδια της γενοκτονίας των Αρμενίων. Υπάρχουν αρκετές αξιόλογες
αναφορές αυτοπτών μαρτύρων για την γενοκτονία των Αρμενίων στο Χαρπούτ, λ.χ.:
- του
Henry H. Riggs, εκκλησιαστικού λειτουργού και ιεραπόστολου του ABCFM, που ήταν
επί κεφαλής του Κολλεγίου του Ευφράτη. Η έκθεσή του για τη γενοκτονία εστάλη
στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δημοσιεύθηκε μόλις το… 1997 με τον τίτλο «Days of
Tragedy in Armenia».
- του
Αμερικανού προξένου στο Χαρπούτ, Leslie A. Davis, ο οποίος έκρυψε περίπου 80
Αρμενίους στο προξενείο στο Mezre και έγραψε λεπτομερείς αναφορές για τα
γεγονότα στο Χαρπούτ κατά την διάρκεια της γενοκτονίας.
Οι επιζώντες της γενοκτονίας από το Χαρπούτ κατέληξαν σε διάφορα μέρη του κόσμου. Μερικοί ίδρυσαν το χωριό Nor Kharberd στην Σοβιετική Αρμενία το 1929 με την βοήθεια της Πατριωτικής Ένωσης του Χαρμπερντ (Hamakharberdtsʻiakan miutʻiwn), η οποία ιδρύθη στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1926 και ίδρυσε παραρτήματα σε πολλές χώρες.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook