Του Γιώργου Λεκάκη
Η κατασκευή κοσμημάτων, στην
απλούστερη μορφή της, προέκυψε μαζί με την ανθρώπινη κοινωνία και τις πρώτες
εκδηλώσεις του πολιτισμού της. Αρχικώς, οι διακοσμήσεις ήταν απλά πράγματα, στα
οποία απέδιδαν μαγικές ιδιότητες: λουλούδια, πτερά, κομμάτια ξύλου, κόκκαλα,
πέτρες, κλπ. Τα αρχαιολογικά ευρήματα στην Ουκρανία δείχνουν ότι τουλάχιστον
πριν από 21.000 χρόνια οι κάτοικοι κατείχαν την τέχνη στο σκάλισμα οστών (βραχιόλια
από ελεφαντόδοντο μαμούθ), περιδέραια από κογχύλια, κλπ.
Τα πρώτα γνωστά αρχαία κοσμήματα, από την επικράτεια που κατέχει σήμερα η Ουκρανία, χρονολογούνται από την Μουστεριανή περίοδο (παλαιά λίθινη εποχή). Πρόκειται για δύο βραχιόλια, φιλοτεχνημένα από ελεφαντόδοντο μαμούθ, και διακοσμημένα με την αρχαιότερη γνωστή διακόσμηση μαιάνδρου και ένα περιδέραιο από όστρακο, που βρέθηκε στον αρχαιολογικό χώρο του χωριού Mezine (Μέση / Μεσσηνία;) / Mizyn / Mezhirichskaya, ένα αρχαιολογικό ορόσημο για την Ουκρανία (αρχαία Θράκη(*) τότε), που έδωσε το όνομά του σε έναν πολιτισμό: «Πολιτισμός Mizyn».
Τα αρχαιολογικά δεδομένα αποδεικνύουν
την παρουσία πολλών προδρόμων πολιτισμών στο νυν ουκρανικό έδαφος (όπως ο
νεολιθικός πολιτισμός Corded Ware, και οι πολιτισμοί Globular Amphora, Yamna, Cherniakhiv,
πολιτισμός Zarubyntsi, Przeworsk κ.ά.).
Είχαν προηγμένες τεχνικές
μεταλλοτεχνίας (μερικοί από αυτούς συνυπήρξαν με τους Τριπυλίους / Trypillian γεωργούς
και άλλα νομαδικά φύλα), εργαστήρια παραγωγής χαλκού, σφυρηλάτησης, χύτευσης (με
την τεχνική του χαμένου κεριού αλλά και σε φόρμες), κι οι τεχνίτες της Εποχής
του Χαλκού κατασκεύαζαν βραχιόλια (μπράτσου), φουρκέτες, μενταγιόν, περόνες,
κ.ά.
Το πυθαγορικό σύμβολο τετρακτύς
/ τετρασκέλιον / ηλιόγαμμα / τετραγαμμάδιον / γαμμάδιον / τετράγαμμα / ηλιακός
τροχός (εγγεγραμμένος σταυρός > σβάστικα > αγκυλωτός σταυρός), που συχνά
συνδέεται με την ιδιοποίησή της από τους ναζί τον 20ό αιώνα, φέρει μια πολύ
βαθύτερη και αρχαιότερη ιστορική και συμβολική σημασία.
Η αρχαιότερη γνωστή
αναπαράστασή του, που χρονολογείται πριν από περίπου 15.000 – 10.000 χρόνια[1],
προσφέρει μια συναρπαστική ματιά στην τέχνη και τον συμβολισμό της Ανώτερης
Παλαιολιθικής.
ΑΝΑΤΡΟΠΗ: Αυτό καταρρίπτει τις αρχαιότερες σβάστικες (δεξιόστροφες και αριστερόστροφες), που είχαν βρεθεί σε κεραμική στο σπήλαιο Devetashka της αρχαίας Θράκης(*) (νυν Βουλγαρία), που χρονολογούνται 8.000 χρόνων - και άλλες στα βουνά του Ιράν, χαραγμένες σε πέτρινους τοίχους, άνω των 7.000 χρόνων! Λ.χ. ένα παράδειγμά τους μπορεί να δει κανείς στο Khorashad, στο Birjand, στον ιερό τοίχο Lakh Mazar.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Τζ.
Κάμπελ, είναι η αρχαιότερη γνωστή σβάστικα μέρος ενός «σύνθετου μαιανδρικού
σχεδίου με ενωμένες σβάστικες». Ευρέθη σε ένα ειδώλιο πουλιού, λαξευμένο από
ελεφαντόδοντο μαμούθ, που βρέθηκε στο χωριό Μεζίνε της Ουκρανίας. Ίσως είναι
μια στυλιζαρισμένη εικόνα ενός πελαργού σε πτήση. Και επειδή το σκάλισμα ευρέθη
κοντά σε φαλλικά αντικείμενα, ίσως ήταν και σύμβολο γονιμότητος.
με πιθανή πρωτογραφή 10.000 χρόνων!
Ο μαίανδρος (αναφορά στον κρητικό
λαβύρινθο), το πουλί (αναφορά στους περιστερώνες των ναών της Αφροδίτης), το
ψάρι (στους ιχθυοτόπους των αφροδισίων ιερών), τα καθισμένα ζώα, ο φαλλός, η
φιγούρα ανάμεσα στα κρανία των μαμούθ, η θεά Άρτεμις, η κυνηγός, η κυρία των
αγρίων πραγμάτων, η πότνια θηρών… Όλα είναι εκεί… και όλα είναι πολύ αρχαιότερα
από ότι πιστεύαμε έως τώρα…
Ο αρχαιολογικός χώρος του
Mizyn, που βρίσκεται στο Korop, στην δεξιά όχθη του ποταμού Desna[2], κοντά
στο χωριό Mizyn, στην περιφέρεια Chernihiv[3] της
Ουκρανίας, έφερε στο φως αυτήν την αρχαία σβάστικα! Σημειωτέον, ότι στην νυν έκταση
της Ρωσίας σβάστικα έχει βρεθεί πολύ αργότερα, στην πρώιμη Εποχή του Χαλκού
(2800 – 1600 π.Χ.), στην αγγειοπλαστική του Sintashta, στην στέππα ανατολικά
των Ουραλίων, κέντρο του «Πολιτισμού Σινταστά».
Τα αρχαία στην Μεζίνα
ανακαλύφθηκνα το 1908. Έκτοτε η περιοχή έχει αναγνωριστεί ως βασικό παράδειγμα
του πολιτισμού της Μαγδαληναίας εποχής στην Ουκρανία.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο
Ουκρανο-Σοβιετικός Πόλεμος που ακολούθησε (1917 - 1921) σταμάτησαν την εκτενή
μελέτη της τοποθεσίας, αλλά οι αρχικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από τους
F. Vovk, P. P. Yefymenko και L. Chykalenko το 1908 - 1916 απεκάλυψαν
τον ιστορικό της πλούτο. Η έρευνα ξεκίνησε ξανά το 1930 υπό τον M.
Rudynsky και συνεχίσθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με σημαντικές
συνεισφορές από αρχαιολόγους όπως ο Iv. Shovkoplias και ο S. Bibikov.
Απεκαλύφθηκαν πέντε κυκλικές
κατοικίες, η μεγαλύτερη με διάμετρο 7 μ., και επιφάνεια 25 τ.μ. κατασκευασμένη
με ξύλινους στύλους και δέρματα ζώων και ενισχυμένη με οστά και κέρατα μαμούθ ή
χαυλιόδοντες. Σε κοντινή απόσταση υπήρχαν μέρη όπου κατεργαζόταν πέτρες και κόκκαλα.
Οι κάτοικοι, οι οποίοι κυνηγούσαν κυρίως μαμούθ, ελάφια και άλλα ζώα, άφησαν
πίσω τους περίπου 113.000 κομμάτια πυριτόλιθου, εκ των οποίων τα 4.500
αναγνωρίσθηκαν ως εργαλεία, όπως ακίδες και αιχμές από δόρατα. Επί πλέον,
ανακαλύφθηκαν πολυάριθμα τεχνουργήματα, συμπεριλαμβανομένων στυλιζαρισμένων
γλυπτών ειδωλίων γυναικών και ζώων - κυρίως μαμούθ, ταύρου. Αυτά τα
τεχνουργήματα συχνά παρουσίαζαν γεωμετρικά διακοσμητικά μοτίβα. Τα γεωμετρικά
σχήματα έγιναν με τομή και με κόκκινη ώχρα.
Η σβάστικα που βρέθηκε στο
Mizyn είναι μέρος από «ένα περίπλοκο μοτίβο μαιάνδρου από ενωμένες σβάστικες»,
που παρατηρείται σε ένα ειδώλιο πουλιού της ύστερης παλαιολιθικής εποχής,
σχολαστικά λαξευμένο από ελεφαντόδοντο μαμούθ. Σύμφωνα με τον Τζ. Κάμπελ, αυτή
η ανακάλυψη δείχνει μια συμβολική χρήση της σβάστικας. Τέτοια τεχνουργήματα
υπογραμμίζουν την μακρά ιστορία της σβάστικας ως σύμβολο (ηλιακής) θεότητας και
πνευματικότητας σε ελληνικούς και διάφορους άλλους αρχαίους πολιτισμούς, πολύ
πριν από την κατάχρησή της στην πρόσφατη ιστορία.
Εκτός από διακοσμητικά και
χρηστικά αντικείμενα, στο Mizyn εντοπίστηκαν μερικά από τα αρχαιότερα γνωστά
μουσικά όργανα, κατασκευασμένα από οστά μαμούθ. Πρόκειται για το αρχαιότερο
σύνολο μουσικών οργάνων στον κόσμο - μέχρι στιγμής! Τα μουσικά όργανα χρησιμοποιούνταν για να
συνοδεύουν τους χορούς (20.000 – 18.000 χρόνια πριν). Το «θορυβώδες» βραχιόλι του
Mezin, όπως ονομάσθηκε, αποτελείται από πέντε ξεχωριστούς ανοικτούς δακτυλίους.
Καθώς θα χόρευε ο χορευτής / χορεύτρια θα ηχούσε σαν ιδιόρρυθμες καστανιέτες! Είναι
επίσης η μοναδική απόδειξη χορού, στον παλαιολιθικό πολιτισμό της Ανατολικής
Ευρώπης! Βρέθηκαν και δύο κουδουνίστρες από ελεφαντόδοντο.
Ευρέθησαν επίσης:
- κορώνα ενός δεξιού κάτω
γομφίου ανθρώπου Homo sapiens, αλλά το δόντι έχει… χαθεί!
- τα λείψανα περισσότερων από
100 μαμούθ (69 λύκων, στο αρχικό στάδιο της εξημέρωσης, 112 αρκτικών αλεπούδων,
και ενός σκύλου)
Και
- εργαλεία από πυρόλιθο
(ξύστρες, οπείς, κλπ.).
Τα αντικείμενα που
ανασκάφηκαν από το Mizyn σώζονται τώρα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Εθνικής
Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας και στο Εθνικό Μουσείο Ιστορίας της
Ουκρανίας, στο Κίεβο.
Σήμερα, η τοποθεσία Mizyn αποτελεί μέρος του Εθνικού Φυσικού Πάρκου Mizyn, που ιδρύθηκε το 2006, προστατεύοντας την πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά του. Αυτός ο αρχαιολογικός τοπος όχι μόνον προσφέρει ένα παράθυρο στην ζωή των ανθρώπων της Ανώτερης Παλαιολιθικής, αλλά χρησιμεύει επίσης ως απόδειξη για την διαρκή συμβολική έκφραση για χιλιετίες.
ΠΗΓΗ: The archaeologist, 6.5.2024. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.5.2024.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Ιστορία των πόλεων και των χωριών της Ουκρανίας, εκδ. V. M. Polovts, Ουκρανική Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, 1983.
- Λεκακης Γ. «Κωνσταντινούπολη και Αγία Πετρούπολη».
- Alexeev V. «Middle Paleolithic (Mousterian) in Eurasia», εκδ. Harvard University Lectures, 26.6.1991.
- Campbell J. «The flight of the wild gander: explorations in the
mythological dimension: selected essays, 1944 – 1968», New World Library, 16.5.2002.
Του ιδίου «MASKS OF
GOD: PRIMITIVE MYTHOLOGY», εκδ. SECKER AND
WARBURG, 1959 – 1960. Του ιδίου «Primitive Mythology», εκδ. Arkana, 1987.
- Shovkoplyas Havrylovych Iv.[4] μονογραφία «Mezinskaya Stoyanka», εκδ. Nauk dumka, Κίεβο, 1965.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Το σύμβολο έχει βρεθεί σε διάφορες ανασκαφές, στην
επαρχία του Χουζεστάν του Ιράν και ως τμήμα του «χειρογράφου Βίνκα» της
νεολιθικής Ευρώπης της 5ης χιλιετίας π.Χ.
[2] Αριστερός παραπόταμος του Βορυσθένη - Δνείπερου.
[3] Το Chernihiv / Chernigov / Czernihów – στον 51ο
παράλληλο [51°29′38″N 31°17′41″E] - αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην
Ρωσο-Βυζαντινή Συνθήκη (του 907 μ.Χ.), όταν ο πρίγκηψ του Κιέβου Oleg, μετά από
μια επιτυχημένη εκστρατεία κατά του Βυζαντίου, υποχρέωσε τους Έλληνες να
αποτίουν φόρο τιμής στις μεγαλύτερες πόλεις της Ρωσίας!
Η
πόλη Τζερνιγῶγα αναφέρεται ως ένας από τους οικισμούς της «εξωτερικής Ρωσίας» -
βλ. Κωνσταντίνου Ζ' Πορφυρογέννητου «Περί της Διοίκησης της Αυτοκρατορίας.
Αντικείμενα
από το Khazar Khaganate, που αποκαλύφθηκαν από αρχαιολογικές ανασκαφές ενός
οικισμού, δείχνουν υπήρχε τουλάχιστον ήδη από τον 9ο αιώνα μ.Χ. Στα τέλη του 10ου
αιώνα, η πόλη πιθανότατα είχε τους δικούς της ηγεμόνες. Εκεί ανασκάφηκε τον 19ο
αιώνα ο Chorna mohyla / Μαύρος Τάφος, ένας από τους μεγαλύτερους και
αρχαιότερους βασιλικούς τύμβους στην Ανατολική Ευρώπη (του 10ου αι.
μ.Χ.). Έχει ύψος πάνω από 10 μ. πλάτος άνω των 7 μ. και περιφέρεια 170 μ.!
[4] Διάσημος Ουκρανός αρχαιολόγος που ερεύνησε τον τόπο
για 7 χρόνια (1954-1961).
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook