Της λαογράφου-βοτανολόγου Μαίρης Δρίτσα, votanonlogos@gmail.com
Υπάρχει μια ιδιαίτερη
κατηγορία πρωτόγονων φυτών, τα βρυόφυτα. Σε αυτήν ανήκουν τα βρύα τα οποία
φύονται σε περιοχές με μεγάλη υγρασία όπως πυκνά δάση ή ακτές, κοντά σε
ποτάμια, χείμαρρους, και τρεχούμενα νερά. Υπάρχουν και κάποια τα οποία είναι
υδρόβια. Τα συναντάμε συνήθως σε πεσμένους κορμούς δέντρων, βράχια, και δασώδη
εδάφη με υγρασία αλλά και πάνω σε δέντρα όπως πλατάνια, ιτιές, πεύκα, κέδρους
κλπ.
Δεν έχουν ρίζες και αρκούνται
σε μικρά ριζοειδή που τα βοηθούν να προσκολληθούν σε εδάφη και δέντρα, ώστε να
απορροφήσουν υγρασία και ανόργανα συστατικά που είναι αρκετά για να επιβιώσουν.
Δεν καρποφορούν και πολλαπλασιάζονται με σπόρους.
Υπάρχουν ανθεκτικά είδος
βρυόφυτων, τα οποία συναντάμε στην αρκτική, στους πόλους και τις ερήμους. Είναι
ανθεκτικά στις ακραίες καιρικές συνθήκες και μπορούν να επιβιώνουν και να
πολλαπλασιάζονται σχηματίζοντας αμμοθίνες και κάνοντας έτσι σταθεροποίηση της
άμμου.
Τα ιρλανδικά βρύα είναι τα
πιο διάσημα. Αρκετά ευρωπαϊκά κράτη όπως η Γαλλία και η Βουλγαρία παράγουν
αιθέριο έλαιο από βρύα βελανιδιάς (oakmoss) το οποίο θεωρείται καταπραϋντικό
και αντιφλογιστικό του δέρματος, ιδανικό για επούλωση πληγών με χρήση ακόμα και
σε ανοιχτά τραύματα λόγω της αντιμικροβιακής του δράσης. Συνιστάται επίσης ως
αντιγηραντικό γιατί ισορροπεί το Ph της επιδερμίδας και βοηθά στην μείωση
λεπτών γραμμών και ρυτίδων.
Στην λαϊκή θεραπευτική έχουν
χρησιμοποιηθεί για επούλωση πληγών σε μορφή κηραλοιφής αλλά και γαληνικής
μορφής σε συνδυασμό με άλλα έλαια αλλά και με τα δέντρα τα οποία συνυπάρχουν.
Αυτή η συνεργασία των συστατικών δίνει στις ιδιότητες των παρασκευασμάτων
πολλαπλάσια δράση.
Άλλη μια πρωτόγονη κατηγορία
οργανισμών, είναι οι λειχήνες. Η εμφάνιση τους σηματοδοτείται περίπου πριν 500.000.000 χρόνια. Υπάρχουν σε όλο τον κόσμο περίπου 14.000 διαφορετικά
είδη. Έχουν την ικανότητα να είναι ανθεκτικοί ακόμα και σε πολύ μεγάλα υψόμετρα
και σε πολικές περιοχές.
Το μεσαίωνα, το «Δόγμα των
Υπογραφών» κάνει την εμφανισή του, υποστηριζόμενο σθεναρά από τον γνωστό αλχημιστή
Παράκελσο (1493 - 1541).
Η θεωρία αυτή έχει διατυπωθεί
εκατοντάδες χρόνια π.Χ («…όπως δημιουργούν οι θεοί όλα τα αντικείμενα μέσω των
μορφών, σαν να τους έχει αποτυπωθεί μια σφραγίδα…», Ιάμβλιχος: «Περί των
Αιγυπτίων Μυστηρίων»), υποστηρίζεται από την πλατωνική φιλοσοφία, έχει απλώσει
ρίζες στην εποχή του Διοσκουρίδη, παλαιότερα του Θεόφραστου αλλά και
μεταγενέστερα του Γαληνού.
«Το Δόγμα των Υπογραφών»
παρουσιάζει μια θεϊκή παρέμβαση στον τρόπο της θεραπείας των διαφόρων
ασθενειών. Η ομοιότητα καρπών, φυτών, βοτάνων και διαφόρων δρογών με ανθρώπινα
όργανα μας δίνει το μυστικό μήνυμα. Όλα είναι σφραγισμένα με τέτοιο τρόπο ώστε
να είναι απλό να αναγνωριστεί εύκολα τι μπορούν να θεραπεύσουν.
Τα καρύδια μοιάζουν με
ανθρώπινο εγκέφαλο, η εγκάρσια τομή του καρότου με ανθρώπινο μάτι, τα φασόλια
με τα νεφρά, τα πορτοκάλια με το μαστικό αδένα, ο μαϊντανός με τα νεύρα κ.ο.κ
Οι λειχήνες έχουν περίοπτη
θέση στη θεωρία αυτή, αφού η γενειοφόρος λειχήνα (Usnea Barbata) βοηθά και
θεραπεύει το τριχωτό της κεφαλής ενώ η λειχήνα Lungwort (Lobaria pulmonaria)
λόγω του σχήματος της που παρομοιάζει με διατομή πνευμόνων είναι πολύτιμο
γιατρικό για τους πνεύμονες.
Ο John Gerard, διάσημος
Αγγλος βοτανολόγος και συγγραφέας του βιβλίου The Herbal og General History of
Plants (1597) συστήνει το Lungwort για τους πνεύμονες αλλά και για προβλήματα
ακράτειας ούρων, άσθμα, αιμορραγίες, δερματικά και μάλιστα οι προτάσεις του
διασταυρώνονται και με ινδικές συνταγές!
Μια ανασκαφή στον Νείλο το
1864 ήταν η αφορμή για περαιτέρω έρευνα για τις λειχήνες και τα βρύα. Η
ανακάλυψη αγγείου με τροφή, όπου περιείχε καρπούς κέδρου και κάποιο είδος
λειχήνα, ήταν αρκετό ώστε να επεκταθούν οι έρευνες για τη χρήση και τις
θεραπευτικές ιδιότητες αυτών των ιδιαίτερων φυτών.
Γνωρίζουμε από αναφορές πως
οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν τις ιδιότητες των λειχηνών ενώ ο πατέρας της
ιατρικής Ιπποκράτης 4ο π.Χ αιώνα, συστήνει ένα είδος λειχήνα για προβλήματα της
μήτρας.
Το 1860 ο Ελβετός βοτανολόγος
Simon Sventener κατέρριψε τις μέχρι τότε θεωρίες ότι ήταν φυτά ή μύκητες και
ανακάλυψε την πολυπλοκότητα της συμβίωσης δύο οργανισμών. Χαρακτηρίζονται
λοιπόν συμβιωτικοί οργανισμοί λόγω της συνύπαρξης πράσινων φυκιών και
μανιταριών ή νηματοειδών μυκήτων, η εμφάνιση τους και η ονομασία τους εξαρτάται
αποκλειστικά από τον συνεργαζόμενο μύκητα.
Τα συναντάμε σε βράχια,
φλοιούς δέντρων, κλαδιά, και σε σημεία που μπορούν να αντλήσουν υγρασία και
ανόργανα χημικά συστατικά. Λόγω των αντιβακτηριακών και αντιμικροβιακών
ιδιοτήτων τους και των βιταμινών A, B, C, D, K, έχουν χρησιμοποιηθεί στην λαϊκή
θεραπευτική σαν επιθέματα σε πληγές για μολύνσεις του δέρματος, για δοθιήνες
και προβλήματα ακμής, αντιγηραντικά, ως απολυμαντικά για πληγές και ανοιχτά
τραύματα αλλά και σαν θεραπεία για τον βήχα και το ουροποιητικό σύστημα.
Από τις πιο γνωστές λειχήνες
που υπάρχουν στο εμπόριο είναι η λειχήνα Usnea. Χάρη στο πολυφαινολικό οξύ που
περιέχει και ονομάζεται ουσνικό οξύ είναι πικρή αποτρέποντας έτσι τη βρώση της
από τα ζώα και έχει αντιβακτηριδιακές και αντιμικροβιακές αλλά και ισχυρές
αντιβιωτικές ιδιότητες, με ικανότητα του αναστολέα θετικών κατά gram βακτηρίων
όπως η φυματίωση, η εντερόκοκκος, ο σταφυλόκοκκος και ο στρεπτόκοκκος.
Παλαιές συνταγές και
γιατροσόφια του προσδίδουν θεραπεύτικές ιδιότητες κατά του καρκίνου, του
θυρεοειδούς κλπ.
Έχει χρησιμοποιηθεί από την
κινέζικη, την ευρωπαϊκή αλλά και την αμερικάνικη ιατρική ως κορυφαίο σε τοπικές
εφαρμογές και συστήνεται από βοτανοθεραπευτές για τη θεραπεία των λοιμώξεων με
εσωτερική λήψη.
Ωστόσο το ουσνικό οξύ
βρίσκεται και σε πολλές άλλες λειχήνες όπως η parmellia που χρησιμοποιείται
στην κινέζικη ιατρική αλλά και στα ισλανδικά βρύα cetraria icelandica που παρά
το χαρακτηρισμό τους ως βρύα λόγω της εμφάνισής τους, είναι λειχήνες. Και αυτά έχουν
τις ίδιες ιδιότητες και χρησιμοποιούνται συνήθως ως αντηβηχικά και για την
καταπολέμηση του παραγωγικού βήχα με φλέγμα.
Καλό θα ήταν να μην τα
χρησιμοποιήσετε για εσωτερική χρήση χωρίς να συμβουλευτείτε το γιατρό η το
βοτανοθεραπευτή σας λόγω πιθανής ηπατοτοξικότητας από την ιδιότητα τους να
απορροφούν εύκολα τα βαρέα μέταλλα.
Η ιδιότητα αυτή, μετατρέπει
τις λειχήνες σε αποτελεσματικό δείκτη κατά της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Σύμφωνα
με έρευνες ενός ευρωπαϊκού προγράμματος, τα βρύα και οι λειχήνες μπορούν να
απορροφήσουν μεγάλη ποσότητα βρόμικων σωματιδίων από τον αέρα. Η ιδιαίτερη δομή
τους και η μεγάλη επιφάνεια τους τα καθιστά ιδανικά γι αυτό.
ΔΕΙΤΕ βίντεο ΕΔΩ!
Μπορείτε να παρασκευάσετε
μόνοι σας βάμμα usnea με σκοπό να το χρησιμοποιήσετε για δερματικά προβλήματα
και λοιμώξεις και σαν ισχυρό επουλωτικό σε εγκαύματα και πληγές. Επειδή δεν
χαρακτηρίζεται ως ελαιοδιαλυτό, θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσουμε τουλάχιστον
50% αλκοόλ ώστε να εκχυλίσουμε τα φαρμακευτικά του συστατικά και να συνδυάσουμε
δυο διαφορετικούς τρόπους εκχύλισης. Επίσης το αλκοόλ δίνει την δυνατότητα να
απορροφηθούν τα συστατικά από τον οργανισμό μέσα σε 5-7 λεπτά.
Για το βάμμα θα χρειαστείτε:
- 100 γραμμ. ψιλοκομμένο βότανο
αποξηραμένo ή φρέσκo
- 250 γραμμ. απιονισμένο νερό
- 250 γραμμ. καθαρό οινόπνευμα
Παρασκευή
Τοποθετείτε την λειχήνα σε
κατσαρόλα ανοξείδωτη μαζί με το νερό και βράζετε για περίπου 15 λεπτά.
Κατεβάζετε από τη φωτιά και αφήνετε να κρυώσει.
Το μεταφέρετε σε βάζο που
κλείνει καλά, χωρίς να το σουρώσετε, προσθέστε και το οινόπνευμα και αφήστε σε
σκοτεινό μέρος για περίπου 3 εβδομάδες. Το σουρώνετε και μπορεί να διατηρηθεί
σχεδόν για 2 χρόνια.
Η διάρκειά του εξαρτάται τόσο
από την προσεκτική εκχύλιση και από το οινόπνευμα που περιέχει, όσο και από τον
τρόπο αποθήκευσης. Θα ήταν μια καλή λύση για να έχει μεγαλύτερη διάρκεια να το
βάλετε σε σκουρόχρωμα μπουκάλια μικρής περιεκτικότητας καλά κλεισμένα και να
αποθηκεύσετε σε σκοτεινό μέρος.
Άλλος ένας τρόπος εκχύλισης
είναι να χρησιμοποιήσετε κάποιο έλαιο σαν διαλύτη από τη στιγμή που και η δρόγη
σας είναι ελαιοδιαλυτή. Ωστόσο όπως είπαμε και πιο πάνω, χρειάζεται ιδιαίτερος
τρόπος ωστε να μπορέσουμε να πάρουμε τα συστατικά που έχουν φαρμακολογικό
ενδιαφέρον. Η παρακάτω συνταγή είναι μια καλή προσέγγιση σε αυτό που θέλουμε να
επιτύχουμε.
Για το λάδι usnea θα
χρειαστείτε:
- 150 γραμμ. καλά ψιλοκομμένο
βότανο
- 100 γραμμ. έλαιο jojoba
- 400 γραμμ. έλαιο από σπόρους
σταφυλιού
- 2 ml Vit E
Παρασκευή
Προτιμάμε έλαιο jojoba λόγω
της ιδιότητας του να διεισδύει σε βάθος στην επιδερμίδα και να λειτουργεί σαν
υγρό κερί και έλαιο από σπόρους σταφυλιού γιατί είναι λεπτό λάδι, κάνει καλή
εκχύλιση είναι αρκετά αντιοξειδωτικό και λεπτό.
Τοποθετείστε το ψιλοκομμένο
βότανο μαζί με τα λάδια σε ένα γυάλινο βάζο που κλείνει καλά. Βάλτε το βάζο στο
φούρνο μέσα σε ταψάκι με νερό, στους 50°C για 12 ώρες.
Προσοχή πάνω από τη
συγκεκριμένη θερμοκρασία τα έλαια θα καταστραφούν.
Αφήστε να καθίσει χωρίς να
ανοίξετε το βάζο για ακόμα 10 ημέρες σε σκοτεινό ντουλάπι σουρώστε και
προσθέστε την βιταμίνη Ε.
Αποθηκεύστε σε σκοτεινό
ντουλάπι για ένα χρόνο περίπου.
Μπορείτε να συνδυάσετε τα
παραπάνω εκχυλίσματα μεταξύ τους για να φτιάξετε θεραπευτικά σκευάσματα,
κηραλοιφές, μάσκες προσώπου, προϊόντα ακμής, για δοθιήνες, μολύνσεις, κλπ.
Επίσης μπορείτε να προσθέσετε στις παρασκευές σας αιθέρια έλαια όπως κέδρο,
πεύκο, κυπαρίσσι, τούγια, βρύα βελανιδιάς (oakmoss) αλλά και εκχυλίσματα από
πλάτανο, σφεντάμι, μυρτιά, ιπποκαστανέα, σημύδα, φράξο, πυξάρι.
ΠΗΓΗ: Βοτάνων Λόγος. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 26.6.2024.
ΒΙΒΙΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hobbs Chr. «Usnea: The Herbal Antibiotic and medical lichens», Botanica
press, Capitola, CA, Σεπτ. 1986.
- Academia
- Ροδιακή.
- Βικιπαιδεια.
βρυα λειχηνες λαικη παραδοσιακη ιατρικη Δριτσα
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook