ΜΟΝΑΔΙΚΟ!
Αρχαίο μακεδονο-θρακικό
ελληνικό αγγείο
σε σχήμα δαγκάνας αστακού!!!
Από
τον «τάφο του Βρύγα»!
Η μυστική
διονυσιακή λατρεία του αστακού!
Του Γιώργου Λεκάκη
Όλα τα έχουμε δει και τα
έχετε δει…
Αλλά αρχαίο ελληνικό αγγείο
σε σχήμα… δαγκάνας αστακού, νομίζω πως όχι…
Πρόκειται για ένα αριστούργημα,
ένα κομψοτέχνημα, ένα αρχαιοελληνικό έργο τέχνης, ένα αττικό αγγείο, του 460
π.Χ. περίπου…
Είναι ερυθρόμορφο και από
τερακότα… Έχει διατάσεις 7 x 7,3 Χ 15,9 εκατ.
Το αγγείο είναι και ανεπίγραφο. Υπάρχει και μια επιγραφή που λέει «ο νέος είναι δίκαιος»!
Στην εικονογραφία του είναι
κοινό: Εικονίζει έναν γάιδαρο και ένα κέρας. Θέματα που συναντάμε πολλάκις σε
αρχαία ελληνικά αγγεία και δη συμποσίου. Αυτά μας παραπέμπουν στον θεό Διόνυσο,
αγαπημένο των Θρακών και όλων των Ελλήνων. Οι Μακεδονο-Θράκες Βρύγες / Φρύγες ήταν
αυτοί που σχετίζονταν στενότατα με τον θεό Διόνυσο. Και δεν πέφτουμε έξω, μιας
και το αγγείο ευρέθη σε τάφο, που παραπέμπει στους Βρύγες / Φρύγες, γι’ αυτό
και λέγεται ο «Τάφος του Βρύγα», ο οποίος ευρίσκεται στην Καπούη / Καπύη Καμπανίας
στην κεντρική Ιταλία[1] - σε
έναν από τους πολλούς αρχαίους τάφους της.
Η Καμπανία ήταν τμήμα της Μεγάλης Ελλάδας,
με πρωτεύουσα την Νεάπολη. Την Καμπανία Ιταλίας ονόμασαν Μακεδόνες, οι οποίοι έφτασαν
εκεί, ορμώμενοι από την Καμπανία της Ημαθίας.[2] Στο Βέρμιο της Ημαθίας, άλλωστε, διατριβούσε η Σεμέλη, η μητέρα του Διονύσου. Η πόλις
φημιζόταν και για τον ναό του Διός – πατρός του Διονύσου! Και ήταν μεγάλη
κρασοπεριοχή, αφού την αμπελοκαλλιέργεια και την οινοποιία – τέχνες του Διονύσου
– θεράπευσαν καλύτερα απ’ όλους τους άλλους, οι Βρύγες… Από την Καμπανία, επήρε
το όνομά του το περίφημο αφρώδες κρασί, σαμπάνια…
Αλλά, φευ, πολλά ευρήματα της
Καπούης… διασκορπίσθηκαν…[3]
Το ιδιαίτερο, λοιπόν, αυτού
του αγγείου είναι η μορφή του. Αν και τα ζωομορφικά αγγεία είναι επίσης πολλά. Και
επειδή τόσες πολλές πτυχές της αρχαίας (και της νέας) ελληνικής ζωής εξαρτώνται
από την θάλασσα, ένα αγγείο με την μορφή δαγκάνας αστακού, από τους Έλληνες, δεν
προκαλεί έκπληξη. Ωστόσο, έκπληξη προκαλεί η εξαιρετική παραλλαγή της μορφής του
αγγείου (που ήταν μάλλον δοχείου λαδιού / ελαίου, σχήματος ασκού), εφοδιασμένο με κάθετο
στόμιο και λαβή που παραπέμπει «ιμάντα-χαλινάρι»! Ίσως ήταν μια καινοτομία της διονυσιακής
λατρείας, που χρησιμοποιήθηκε σε / για κάποια συμπόσια / τελετές! Ίσως για τελετές επαγγελματιών; Για αλιείς αστακών! Ίσως, όμως, και παρομοιαστικά για κάποιον στρατηγό ή ηγέτη «οπλισμένο
σαν αστακό»… Το χαλινάρι ήταν για τον όνο ή τον αστακό;
Για τον όνο έχω ξαναγράψει – βλ. ΠΕΡΙ ΟΝΟΥ ΕΔΩ.
Περί αστακού
Αστακός (λέξη ελληνιστικής εποχής < δωρ. οστακός)
σημαίνει άνευ οστού (> όστεο, όστρεο, όστρακο, κλπ.).
Ο Αστακός ήταν γιος του Ποσειδώνος και της νύμφης
Ολβίας[4],
από τον οποίο ονομάσθηκε ο Αστακός της Βιθυνίας.[5]
Υπάρχει και ο Θηβαίος Αστακός, πατέρας του Αμφίδικου ή Ασφόδικου[6], του ήρωα των Θηβών[7],
που έδωσε σκληρές μάχες κατά τον Επτά επί
Θήβας πόλεμο. Εσκότωσε στην μάχη τον Παρθενοπαίο[8].
Οι Παρθενοπαίοι (μετέπειτα κάτοικοι της Νεαπόλεως / Νάπολι), λοιπόν, θα είχαν
λόγο να τον θυμιούνται![9]
Αυτό το αγγείο, λοιπόν, είναι παραγγελιά από
Αττική, για κάποιον ιερογνώστη της Ιστορίας, στην Καμπανία της Ιταλίας, που ήθελε
να ενώσει τους Μακεδόνες (Βρύγες), με τους Αργείτες (Παρθενοπαίο) προγόνους τους,
και να τους υπενθυμίσει την θαλασσία δύναμή τους (Ποσειδών), μαζί με την
λατρεία της γης τους (Διόνυσος).
Ο Πλίνιος έλεγε πως ο αστακός φοβάται τόσο
πολύ το χταπόδι, που πεθαίνει μόλις το ιδεί να πλησιάζει! Σήμερα γνωρίζουμε πως
πολλά χταπόδια διαθέτουν ισχυρά δηλητήρια, στο σάλιο τους, παραλύοντας τα θύματά
τους, μεταξύ των οποίων και ο αστακός, τα οποία έπειτα κατασπαράζουν!
 |
| Το αγγείο στο βιβλίο των Pollak και Munoz, το 1911... |
Εύρεσις και κατοχή
Αναφέρεται ότι βρέθηκε,
λοιπόν, σε αρχαίο τάφο κοντά στην Santa Maria di Capua το 1872[10], από τον
Francesco Focone. Το
1910-1923 «ανήκε» στην συλλογή του κόμη Grégoire Stroganoff[11] (στην Ρώμη)
– της γνωστής ρωσικής οικογενείας. Το 1923 «αγοράσθηκε» από τον διάσημο «αρχαιοπώλη»
Giorgio Sangiorgi.
Αλλά πώς να το έχετε δε, αφού ΔΕΝ υπάρχει στην χώρα που το
γέννησε, αλλά στο Μητροπολιτικό Μουσείο (ΜΕΤ) Νέας Υόρκης (αρ. 23.160.57), όπου
οι περισσότεροι νόμιμοι κληρονόμοι αυτής της τέχνης, και αυτού του συγκεκριμένου
τέχνεργου, δεν έχουν πάει και ούτε πρόκειται να πάνε ποτέ!!! Το Μουσείο λέει
ότι του παραχωρήθηκε από το Rogers Fund, το 1923…
Για την παραπάνω παράγραφο, η μυστική διονυσιακή
λατρεία του Αστακού δεν θα μαθευτεί ποτέ…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Βλ. J. D. Beazley «Ο τάφος του Βρύγου στην Capua» στο American Journal of Archaeology, 1945, 49(2), σελ. 157.
[2]
Το νυν Ρουμλούκι / Ρωμιοχώρια ή Γραικοχώρια. Η Καμπανία Μακεδονίας εκτείνεται
από τα Πιέρια Όρη έως τον Βάλτο των Γιαννιτσών, και από την Βέρροια μέχρι τον
ποταμό Λουδία και τις εκβολές του Αλιάκμονος και του Αξιού στον Θερμαϊκό κόλπο.
[4]
Η λατρεία του Διονύσου στην Ασία εδίδαξε στις απωανατολίτικες λαϊκές αντιλήψεις
πως ο αστακός εκφράζει «μακροζωία, συγχαρητήρια, ευτυχή συμβάντα, και είναι ειδικά
συνδεδεμένος με τις εορτές του Νέου Έτους! Στους Σουμερίους, καρκίνοι (καβούρια), αστακοί και σκορπιοί συνδέονται
με την θεά Νίνα, την Κυρία των Υδάτων. Άλλωστε και ο αστακός είναι είδος
καρκίνου / πάγουρου. (Καρκίνος < ο την κάρα κινών, θαλάσσιο ζώο που κινεί
συνεχώς την κεφαλή του).
[5]
Βλ. Στέφ. Βυζ.
[6]
Αδελφός του Ίσμαρου, του Λεάδη και
του Μελάνιππου.
[7]
Ο τάφος του βρισκόταν κοντά στην κρήνη του Οιδίποδα, στην Θήβα.
[8]
Τον αδελφό του Αδράστου, του βασιλιά του Άργους. Κατ’ άλλους, όμως, τον Παρθενοπαίο
εσκότωσε ο γιος του Ποσειδώνος Περικλύμενος ή ο Ταναγραίος Δρύαντας!
[9]
Υπάρχει και τρίτος Αστακός, γιος του Ερμού και μιας κόρης του Πηνειού, πατέρας του
Οικλέα – βλ. σχόλ. Ευρ. Φοίν. 133), Απολλόδωρο (3/6.8), Ευρ. Φοίν. 1 157, Στάτ.
Θηβ. 9.875, Παυσανία (9/18.6).
[11]
Βλ. L.
Pollak και Ant. Muñoz «Pièces de choix de la collection du comte Grégoire Stroganoff à Rome»,
1911, σελ. 60, pl. XLII, Ρώμη, στο Impr. de l'Unione editrice.
ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: αγγειο, δαγκανα, αστακος, αττικο αγγειο, ερυθρομορφο, τερακοτα, γαιδαρος, κερας, αγγεια, συμποσιο, Διονυσος, Θρακες, Μακεδονες, Θρακη, Βρυγες, Φρυγες, Βρυγια, Φρυγια, Ταφος Βρυγα, Καπουη, Καπυη, Καμπανια, Ιταλια, ταφος, Μεγαλη Ελλαδα, Νεαπολη, Μακεδονια, Ημαθια, Διας, κρασι, αμπελοκαλλιεργεια, οινοποιια, σαμπανια, μορφη, ζωομορφικα αγγεια, θαλασσα, δοχειο, λαδι, ασκος, στομιο, λαβη, ιμαντα, χαλιναρι, διονυσιακη λατρεια, τελετη, αλιευς, ψαρας, στρατηγος, ηγετης, οπλο, χαλινος, ονος, οστακος, οστο, οστεο, οστρεο, οστρακο, Ποσειδωνας, νυμφη Ολβια, Βιθυνια, Αμφιδικος, Ασφοδικος, Θηβα, Επτα επι Θηβας, Παρθενοπαιος, Παρθενοπαιοι, Ναπολι, Αττικη, Αργος, Ποσειδων, Πλινιος, χταποδι, δηλητηριο, σαλιο, παραλυση, επιγραφη, δικαιοσυνη, Φοκονε, Στρογκανωφ, Ρωμη, ρωσια, Σαντζιωρτζι, Μητροπολιτικο Μουσειο, Νεα Υορκη, Ροτζερς, μυστικη λατρεια, Ρουμλουκι, Ρωμιοχωρια, Γραικοχωρια, Πιερια Ορη, Βαλτος, Γιαννιτσα, Βερροια, Βεροια, Λουδιας, εκβολες, Αλιακμονας, Αξιος, Θερμαικος κολπος, Βερολινο, Ασια, Απω Ανατολη, μακροζωια, συγχαρητηρια, ευτυχια, Νεο Ετος, Σουμεριοι, καρκινος, καβουρι, σκορπιος, Νινα, Κυρια Υδατων., Υδατα, παγουρος, καρα, κεφαλη, Ισμαρος, Λεαδης, Μελανιππος, κρηνη, Οιδιποδας, Θηβαι, Αδραστος, Ποσειδων, Περικλυμενος, Ταναγρα, Δρυαντας, Δρυας, Ερμης, Πηνειος, Οικλεας, αρχαιοκαπηλια, Σεμέλη, Βερμιο, ελαιο
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook