Τα ρολόγια τσέπης των Αγωνιστών του 1821 - Η ώρα της ελευθερίας - της Νικ. Ζυγούρη


Τα ρολόγια τσέπης
των Αγωνιστών του 1821

Η ώρα της ελευθερίας
  

ιστορικού, επιμελήτριας Συλλογής Ρολογιών
του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

Προσωπικά αντικείμενα που μας ταξιδεύουν στον χρόνο κυριολεκτικά και μεταφορικά, τα ρολόγια τσέπης των Αγωνιστών του 1821 μέτρησαν λεπτό προς λεπτό τις καθημερινές αγωνίες και τους κινδύνους που πέρασαν οι Έλληνες που συμμετείχαν στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του 1821, ΕΔΩ.

 Λόγιοι, κληρικοί, στρατιωτικοί, διπλωμάτες, Φαναριώτες, έμποροι, καραβοκύρηδες, αστοί, γαιοκτήμονες, τεχνίτες και αγρότες, μυημένοι όλοι στη Φιλική Εταιρεία προεπαναστατικά, ενώνουν τις δυνάμεις τους για να σημάνει η ώρα της ελευθερίας.
Ο Αγώνας τους πολύχρονος, δεν αφορά χρονικά μόνο στα δέκα περίπου χρόνια κατά τα οποία διαδραματίστηκαν και εξελίχθηκαν τα στρατιωτικά και διπλωματικά γεγονότα μέχρι και την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Ελληνικής Ανεξαρτησίας το 1830. Τον συναντάμε πολύ νωρίτερα στις ανυπότακτες συνειδήσεις των Ελλήνων που συμμετέχουν στα προεπαναστατικά κινήματα του 18ου αιώνα. Τον βλέπουμε να γεννιέται ως ιδέα στη Χάρτα της Ελλάδος και στο επαναστατικό έργο του Ρήγα Βελεστινλή, τον συναντάμε στα οράματα των λογίων Ελλήνων και φιλελλήνων του 18ου και του 19ου αιώνα, που ασπάζονται τις νέες ιδέες της Εποχής του Διαφωτισμού για την πολιτική ευδαιμονία των λαών.
Στα 1814, ωστόσο, ο Αγώνας για την ανεξαρτησία των Ελλήνων προετοιμάζεται συστηματικά από τη Φιλική Εταιρεία, της οποίας εταίροι ήταν και οι περισσότεροι από τους Αγωνιστές των οποίων τα ρολόγια τσέπης διασώζονται σήμερα στη Συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Εφτά χρόνια αργότερα, το πλήρωμα του χρόνου είχε φτάσει και οι συγκυρίες είχαν ωριμάσει για τη διεκδίκηση της ανεξαρτησίας της «ερατής» πατρίδας.

Συστρατευμένοι σε αυτήν τη συλλογική προσπάθεια ήταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Κανέλλος Δηλιγιάννης, ο Σπύρος Μήλιος, ο Γεώργιος Δαγκλής, ο Γιάννης Μακρυγιάννης, οι λόγιοι κληρικοί Καλλίνικος Καστόρχης και Θεόκλητος Φαρμακίδης, οι Φαναριώτες Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και Ιωάννης Καρατζάς, οι καραβοκυραίοι της Ύδρας και των Σπετσών Λάζαρος Κουντουριώτης, Ανδρέας Μιαούλης και Ανδρέας Χατζηαναργύρου αλλά και ο «ευεργετικός» Ιωάννης Καποδίστριας, των οποίων τα ρολόγια τσέπης ανήκουν στη Συλλογή Ρολογιών του ΕΙΜ, που προβάλλουμε σε αυτή την έκδοση.
Τα ρολόγια τσέπης επομένως των Αγωνιστών, ως ιστορικά αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν για να καταμετρήσουν τις κρίσιμες αυτές ώρες για την πολιτική αναγέννηση και αυθυπαρξία της Ελλάδος, αποκτούν ένα συμβολικό νόημα για όλους εμάς που γευόμαστε τους καρπούς αυτού του Αγώνα 200 χρόνια αργότερα.
Ως αντικείμενα που κατασκευάστηκαν στη Δύση για να καλύψουν τις ανάγκες μέτρησης του χρόνου την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης, εισάγονται στην αγορά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δυναμικά, ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα, μεταφέροντας μαζί με την τεχνογνωσία τους και το μερκαντιλιστικό πνεύμα της εποχής τους. H ιστορία του πατέρα του φιλόσοφου του Διαφωτισμού Jean Jacques Rousseau, Isaac Rousseau, Ελβετού ωρολογοποιού και τεχνίτη που εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του αρχές του 18ου αιώνα στην ευρωπαϊκή συνοικία που υπήρχε στις ακτές του Βοσπόρου, όπου διέμεναν ήδη αρκετοί Ελβετοί έμποροι και τεχνίτες ωρολογοποιοί, μας δείχνει αυτή την κινητικότητα αλλά και τη ζήτηση που υπάρχει στις εισαγωγές ρολογιών αλλά και τεχνιτών από τη Δύση, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στα τέλη του 18ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν 180 ωρολογοποιοί.
Η εγκατάσταση ωρολογοποιών και εκπροσώπων των δυτικών εμπορικών οίκων στην Κωνσταντινούπολη αποτελούσε διπλωματική υπόθεση, αφού συνέβαλε στη θεμελίωση των εμπορικών σχέσεων μεταξύ των δυτικών αυτοκρατοριών και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ωστόσο, η υψηλή ωρολογοποιία συνέβαλε στη σύναψη διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των χωρών για έναν ακόμη λόγο. Τα ρολόγια τσέπης καθώς και τα πολυτελή επιτραπέζια ρολόγια ήταν τα κυριότερα δώρα που προσφέρονταν από τους πρεσβευτές της Γαλλίας και της Αγγλίας κυρίως σε κρίσιμες πολιτικές περιόδους, όπως ήταν, παραδείγματος χάριν, η εποχή υπογραφής των διομολογήσεων στον Σουλτάνο, τον Βεζύρη και ένα πλήθος Τούρκων αξιωματούχων της Υψηλής Πύλης.
Η διάχυση αυτής της νέας τεχνογνωσίας είχε ως αποτέλεσμα Έλληνες υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να ασχοληθούν με αυτό το επικερδές επάγγελμα ως έμποροι αλλά και τεχνίτες ρολογιών. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Φιλικού και Αγωνιστή του 1821 Στέφανου Στεφανόπουλου του Ιωάννη, δεύτερης γενιάς ωρολογοποιού, που ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα διατηρούσε το ωρολογοποιείο του πατέρα του στην Τρίπολη, ως έμπορος και τεχνίτης ρολογιών. Αυτοβιογραφούμενος, αναφέρει για τον πατέρα του στα απομνημονεύματά του:

«Πολύ πριν της επαναστάσεως του 1821 ο πατήρ μου παραλαβών εκ Ζακύνθου την οικογένειά του ήλθε και εκατοίκησεν εις Τρίπολιν, την πρωτεύουσα της Πελοποννήσου, δια να εξασκήση μεν την τέχνη του ωρολογοποιού, ιδίως όμως δια να συντελέση και αυτός το κατά δύναμιν εις την διάχυσιν, δια των φώτων του, (διότι κατά τους τότε χρόνους, ήτον εις των λογιωτέρων της Τριπόλεως), των της ελευθερίας και των γραμμάτων σπερμάτων εις τας καρδίας των αδελφών του. Δυστυχώς όμως ο πατήρ μου δεν επέζησε δια να είδη την ελευθερία των Ελλήνων. Το 1810 απεβίωσεν ενταύθα, εντολήν αφήσας τοις οικιακοίς του την ελευθερίαν, ή τον θάνατον».

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για τα ΡΟΛΟΓΙΑ, ΕΔΩ.

Την τέχνη αυτή, λοιπόν, ασκούσε ο Αγωνιστής, κληρονομώντας την από τον πατέρα του, που έσπειρε τον σπόρο της ελευθερίας και των γραμμάτων στους συμπατριώτες του, μαζί με την εντολή να αγωνιστεί για την ελευθερία του γένους του.
Μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, το 1818 από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, συμμετέχει αποφασιστικά στην προετοιμασία του Αγώνα στην Αρκαδία προεπαναστατικά και μας αποκαλύπτει ότι χρησιμοποίησε την ιδιότητα του εμπόρου ρολογιών για να αγοράσει και να διανείμει όπλα στους συμπατριώτες του, ξεγελώντας την τουρκική διοίκηση της Τρίπολης, αφού τα ρολόγια αλλά και τα όπλα διακινούνταν κάποιες φορές στην αγορά από τον ίδιο έμπορο.
 Επίσης, μαθαίνουμε ότι συναλλασσόταν συχνά με Τούρκους αξιωματούχους, καθώς επιδιόρθωνε τα ρολόγια τους στο εργαστήρι του και τους δίδασκε την ευγενή τέχνη του ηρτιφά, δηλαδή το παραδοσιακό μέτρημα του χρόνου από το ανέβασμα του ήλιου.
Μέσα από τις αναφορές του αυτές, έχουμε μια πλήρη εικόνα της μεταβατικής αυτής εποχής, κατά την οποία η κοινωνία αλλά και ο τρόπος μέτρησης του χρόνου αλλάζουν, αφού συμβαδίζουν η δυτική σύγχρονη τεχνογνωσία με την παραδοσιακή ανατολίτικη, ενώ παράλληλα ετοιμάζεται με μυστικότητα η μεγάλη αλλαγή που έφερε ο Αγώνας των Ελλήνων για Ανεξαρτησία στην οθωμανική κοινωνία. Σε αυτό λοιπόν το ιστορικό και χρονικό μεταίχμιο, επιβεβαιώνεται και από τη μαρτυρία ενός Έλληνα ωρολογοποιού, ότι τα ρολόγια ως προσωπικά αντικείμενα που προσέδιδαν κύρος στον κάτοχό τους, κέρδιζαν ολοένα και περισσότερο έδαφος στην καθημερινότητα των ανδρών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
 Στα προεπαναστατικά χρόνια οι Έλληνες έμποροι, λόγιοι και κληρικοί που ζουν στα μεγάλα αστικά κέντρα εντός και εκτός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποκτούν ρολόγια προσπαθώντας να διαχειριστούν τον πανδαμάτορα χρόνο στην προσωπική τους ζωή. Συνειδητοποιώντας την αναγκαιότητα της διαχείρισης του χρόνου μετρημένου με ακρίβεια σε λεπτά, ακολουθώντας τα κοινωνικά πρότυπα της εποχής του Διαφωτισμού, εκεί στα τέλη του 18ου έως τις αρχές του 19ου αιώνα, σπεύδουν να προμηθευτούν και να κρεμάσουν με αλυσίδα από το γιλέκο τους το ρολόι, αντικείμενο κύρους, αναγκαίο για να οργανώσουν τα ταξίδια τους, τις κοινωνικές τους συναναστροφές και για να συγχρονίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις δραστηριότητές τους.
Στα χρόνια του Αγώνα, ενδεικτικές είναι οι μαρτυρίες που διασώζονται στα έγγραφα από τους Αγωνιστές για τα ρολόγια τους. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης στη διαθήκη του, που συνέταξε το 1827, παραγγέλνει: «Το τουφέκι μου και τα άτια μου να πάνε των παιδιών μου κι ώρα μου». Έτσι εξέφρασε τη στερνή του επιθυμία μαζί με το τουφέκι του και τα άλογά του να πάρουν τα παιδιά του και το ρολόι του. Επίσης, ο Φιλικός και Αγωνιστής Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος, προεστός των Πατρών και έμπορος, κλεισμένος στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι, σε επιστολή που γράφει στη γυναίκα του της παραγγέλνει, μεταξύ άλλων, να φροντίσει να αποκτήσουν ρολόι τα μεγάλα παιδιά τους, ώστε να είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους.
Τα ρολόγια των Αγωνιστών του ’21 που βρίσκονται στη Συλλογή του ΕΙΜ, αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα, το μοναδικό που διασώζεται στην Ελλάδα από ρολόγια τσέπης ιστορικών προσωπικοτήτων των αρχών του 19ου αιώνα.
Κατασκευασμένα από σημαντικούς οίκους ωρολογοποιίας αγγλικής, γαλλικής, ελβετικής και αυστριακής προέλευσης, George Prior, Edward Prior, George-Charle, Markwick Marcham, Jean-Louis Moré, Jean François Bautte, Bautte et Moynier, DuΒois et fils, Brequet et fils, Le Roy, Levasseur, Gottlieb Müller, φέρουν το καθένα τη σφραγίδα των τεχνολογικών επιτευγμάτων της εποχής τους, προβάλλοντας τις αισθητικές αξίες και τις κοινωνικές σχέσεις του κατόχου τους.
Κάποια από αυτά προσφέρθηκαν ως πολύτιμα διπλωματικά δώρα σε σημαίνουσες προσωπικότητες του Αγώνα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το ρολόι του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδος Ιωάννη Καποδίστρια, δώρο της πόλης της Γενεύης στον επίτιμο πολίτη της το 1827, για όλα όσα πρόσφερε σε διπλωματικό επίπεδο στο Συνέδριο της Βιέννης, στην ενοποίηση των καντονιών της Ελβετίας και τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελβετικού κράτους.
Η αφιερωτική ελληνική επιγραφή «Τῷ τόν χρόνον καλῶς διοικοῦντι οἱ τόν χρόνον καλῶς μετροῦντες», στην εσωτερική πλευρά της θήκης του ρολογιού, μαζί με τους συμβολισμούς που περιβάλλει, το καθιστούν μοναδικό.
Δώρα τιμητικά, επίσης, ήταν τα ρολόγια που ο ίδιος ο Κυβερνήτης πρόσφερε σε Αγωνιστές του '21. Το ρολόι του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα από το σύνολο των δέκα ρολογιών που ο Καποδίστριας παρήγγειλε στον Ελβετό ωρολογοποιό Jean François Bautte, στη Γενεύη. Η επισμαλτωμένη θήκη του φέρει εγχάρακτα την απεικόνιση του συμβόλου της Αναγέννησης της Ελλάδος, τον μυθικό φοίνικα που αναγεννιέται από τις στάχτες του, με τη χρονολογία 1821 και τα αρχικά του, ΙΑΚ: Ιωάννης του Αντωνίου Μαρία Καποδίστριας.
Ξεχωριστή ομάδα από τα ρολόγια των Αγωνιστών αποτελούν εκείνα με τις διπλές και τριπλές θήκες τύπου «κρεμμυδιού», ειδικά προσαρμοσμένα στα αισθητικά πρότυπα της οθωμανικής αγοράς. Ρολόγια των αγγλικών οίκων George Prior, Edward Prior, George-Charle ξεχωρίζουν από τους οθωμανικούς αριθμούς στην πλάκα (καντράν) τους, τις περίτεχνες θήκες από ταρταρούγα και ασήμι, με εγχάρακτη και πικέ διακόσμηση. Οι ασημένιες θήκες τους, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις και οι μηχανισμοί τους, έχουν περίτεχνο εγχάρακτο και διάτρητο διάκοσμο με φυτικά και σπειροειδή μοτίβα. Στην κατηγορία αυτών των ρολογιών ανήκουν τα ρολόγια του Μάρκου Μπότσαρη, του Θεόκλητου Φαρμακίδη, του Λαζάρου Κουντουριώτη και του Κανέλλου Δεληγιάννη. Ίδιου τύπου είναι και το ρολόι του Αγωνιστή Γεωργίου Αινιάνος, το οποίο ανήκει στον Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάνα.
Σε αντίθεση με την προηγούμενη, μια διαφορετική κατηγορία ρολογιών τσέπης, λεπτά σε πάχος, με λιτή και απέριττη εξωτερική εμφάνιση, με πρωτότυπες για την εποχή τους σύνθετες λειτουργίες, όπως είναι ο δευτερεύων δείκτης που δείχνει τη θερμοκρασία με διαβάθμιση από τους 35° μέχρι και τους 80° της κλίμακας C. Reaumur ή το ημερολόγιο με ξεχωριστό δείκτη μέτρησης ημερών του μήνα στην πλάκα, δείχνουν ότι κάποιοι από τους Αγωνιστές υιοθετούν τις σύγχρονες με την εποχή τους τάσεις, προτιμώντας όχι ένα ρολόι βαριά διακοσμημένο και εντυπωσιακό αλλά τα σύγχρονα ρολόγια ακριβείας με κομψή εμφάνιση, που ακολουθούσαν τα δυτικά αισθητικά πρότυπα του καιρού τους. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα ρολόγια του Μπέη της Μάνης Πέτρου Μαυρομιχάλη, του Αρχιστράτηγου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, του Χειμαριώτη Αγωνιστή Σπύρου Σπυρομήλιου, των Φαναριωτών Ιωάννη Καρατζά και Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, του κληρικού Καλλίνικου Καστόρχη και των καραβοκυραίων Ανδρέα Μιαούλη και Ανδρέα Χατζηαναργύρου. Τα ρολόγια αυτά κατασκευάστηκαν από τους οίκους Jean Louis Moré, Jean François Bautte, Bautte et Moynier, DuBois et fils, Brequet et fils, Le Roy, Levasseur και Gottlieb Müller, της Γενεύης, του Παρισιού και της Βιέννης, πόλεις που ήταν αρκετά γνώριμες στους Έλληνες εμπόρους-καραβοκύρηδες, Φαναριώτες και λογίους της εποχής τους.
Τα ρολόγια των Αγωνιστών παρουσιάζονται εδώ μαζί με τις προσωπογραφίες τους, προσθέτοντας, θα λέγαμε, στοιχεία στη σκιαγράφηση της προσωπικότητάς τους. Παρουσιάζονται εδώ για να μας θυμίζουν τις ιστορικές αυτές μορφές που ζώντας σε μια κοινωνία που άλλαζε με γοργούς ρυθμούς, στάθηκαν ενωμένοι στο χρονικό μεταίχμιο αυτής της αλλαγής, αποφασισμένοι να αγωνιστούν για να ορίσουν την τύχη του έθνους τους. Εντέλει, τα ρολόγια αυτά σήμερα μας υπενθυμίζουν τις καρδιές που συγχρονίστηκαν για να έρθει η ευτυχισμένη ώρα της ελληνικής ανεξαρτησίας.

Παρουσιάζονται τα ρολόγια τσέπης, με τις προσωπογραφίες και τις υπογραφές των Αγωνιστών του 1821:

1.           Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843)
2.           Ιωάννης Καποδίστριας (1776-1831)
3.           Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (1773-1848)
4.           Κανέλλος Δεληγιάννης (1780-1862)
5.           Σπύρος Μήλιος (1800-1880)
6.           Μάρκος Μπότσαρης (1790-1823)
7.           Γεώργιος Αινιάν (1788-1845)
8.           Ανδρέας Χατζηαναργύρου (1779-1867)
9.           Γιάννης Μακρυγιάννης (1797-1864)
10.        Ανδρέας Μιαούλης (1769-1835)
11.        Γεώργιος Δαγκλής (1809-1896)
12.        Λάζαρος Κουντουριώτης (1769-1852)
13.        Θεόκλητος Φαρμακίδης (1784-1860)
14.        Καλλίνικος Καστόρχης (1789-1877)
15.        Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791-1865)
16.        Ιωάννης Καρατζάς (1760-1845)


ΠΗΓΗ: ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2020 - ΤΑ ΡΟΛΟΓΙΑ ΤΣΕΠΗΣ των Αγωνιστών του ’21». Τα ρολόγια, οι προσωπογραφίες και τα χαρακτικά που περιλαμβάνονται στην έκδοση ανήκουν στις Συλλογές του ΕΙΜ. Εικόνα εξωφύλλου: Ρολόι Ιωάννη Καποδίστρια, ΕΙΜ: 3341.

ΛΕΞΕΙΣ: Ρολοι, Εθνικο Ιστορικο Μουσειο, ρολογι τσεπης, Αγωνιστης του 1821, Φαναρι, Φιλικη Εταιρεια, Πρωτοκολλο Ελληνικης Ανεξαρτησιας, 1830, Χαρτα, Ρηγας Βελεστινλης, φιλελληνισμος, Διαφωτισμος, ωρολοι, Κολοκοτρωνης, Πετρομπεης Μαυρομιχαλης, Μποτσαρης, Δηλιγιαννης, Μηλιος, Δαγκλης, Μακρυγιαννης, λογιος, κληρικος, Καλλινικος Καστορχης, Φαρμακιδης, Φαναριωτες, Μαυροκορδατος, Καρατζας, καραβοκυραιοι, Υδρα, Σπετσες, Κουντουριωτης, Μιαουλης, Χατζηαναργυρου, Καποδιστριας, Ελλαδα, χρονος, Βιομηχανικη Επανασταση, Οθωμανικη Αυτοκρατορια, μερκαντιλισμος, Ρουσω, Ελβετος, ωρολογοποιος, Βοσπορος, Ελβετοι, ωρολογιον, Κωνσταντινουπολη, ωρολογοποιια, ρολοι τσεπης, επιτραπεζιο ρολοι, δωρο, Σουλτανος, Βεζυρης, Τουρκοι, Υψηλη Πυλη, Φιλικος, Στεφανοπουλος, ωρολογοποιειο, Τριπολη, Ζακυνθος, 1818, Αρκαδια, ηρτιφας, ηρτιφα, ηλιος, Καραισκακης, 1827, τουφεκι, ατι, ωρα, Παπαδιαμαντοπουλος, προεστος, Πατρα, εμπορος, Μεσολογγι, επιστολη, διαθηκη, Πριορ, Μορε, Μποτε, Μουνιερ, ντυ Μπουα, λε Ροι, Μυλλερ, Γενευη, 1827, Συνεδριο της Βιεννης, καντονι, Ελβετια, σμαλτο, φοινικας, θηκη, κρεμμυδι, πλακα, καντραν, ταρταρουγα, ασημι, διακοσμηση, σπειρα, Αινιαν, Μαζαρακης Αινιαν, ημερολογιο, Μανη, Χειμαρα, Σπυρομηλιος, καραβοκυρης, Μπρεκε, Παρισι, Βιεννη, Ζυγουρη
Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

    ΣΧΟΛΙΑ
    ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ