Εξερευνώντας τα τελευταία χρόνια τη
Ροδόπη, αντιλήφθηκα ότι μία ολόκληρη ζωή δεν φτάνει για να την γυρίσει κανείς ή
να την ψηλαφίσει, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της είναι ακατοίκητο, άγνωστο και
ορεινό. Η γεωγραφική έκταση του Ν. Ροδόπης, χωρίζεται σε τρεις διαφορετικές
γεωμορφολογικές ζώνες (ορεινή, πεδινή, παραθαλάσσια περιοχή). Ο ορεινός όγκος,
καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του Νομού, περιλαμβάνοντας τις βουνοκορφές, τα
αμέτρητα ποτάμια που πηγάζουν από τα ψηλά όρη, τους μικρούς καταρράκτες και τις
φυσικές βάθρες, τα μυστηριώδεις ορεινά σπήλαια, την πολυποίκιλη βλάστηση, καθώς
και τις βραχώδεις κορυφές που δίνουν την αίσθηση ενός απόκοσμου τοπίου (Θρακικά
μετέωρα). Όλοι σχεδόν οι ποταμοί που πηγάζουν από τα ορεινά, διαρρέουν την
πεδινή περιοχή και εκβάλλουν στην θάλασσα και στις λιμνοθάλασσες. Ένα μεγάλο
τμήμα της παραλιακής ζώνης και της ΝΑ περιοχής του Νομού καλύπτεται επίσης, από
πολλές μυστηριώδεις βουνοκορφές, ηφαιστειακά πετρώματα και πολυάριθμες πηγές
που ρέουν προς την θάλασσα.
Η περιήγηση στο Νομό, από οποιονδήποτε ταξιδευτή, φυσιολάτρη ή αρχαιολάτρη μπορεί να προκαλέσει την αίσθηση ότι σχεδόν πάντα, θα υπάρχει κάτι καινούριο να δει και να ανακαλύψει.
Στο οδοιπορικό που επέλεξα να κάνω αυτή
τη φορά, με προορισμό τον ορεινό και απομακρυσμένο οικισμό της Οργάνης, δεν
μπορούσε να λείψει για ακόμη μια φορά, η εμφάνιση μίας νέας «έκπληξης» σχετικά
με το αρχέγονο παρελθόν αυτού του τόπου. Η διαδρομή, που οδηγεί στα χωριά
Δρύμη, Σαρακηνή, Άνω Δροσύνη, Δρανιά, Οργάνη, Σμιγάδα, Μυρτίσκη και Βυρσίνη της
Ροδόπης, είναι αρκετά μεγάλη και μπορεί να διαρκέσει όσο ένα ταξίδι εκτός
Νομού. Οι εικόνες όμως που θα λάβει ο επισκέπτης μπορούν να τον αποζημιώσουν
και με το παραπάνω. Αυτή είναι και η μαγεία του Νομού, η κάθε διαδρομή
προσφέρει μία ξεχωριστή εμπειρία και ένα διαφορετικό φυσικό τοπίο.
Πλησίον της επαρχιακής οδού που οδηγεί προς το χωριό Δρύμη και δίπλα στη ρεματιά, εντόπισα έναν αινιγματικά
λαξευμένο βράχο. Από μακριά μου φάνηκε σαν τρύπα που έμοιαζε με είσοδο σπηλιάς,
μόλις πλησίασα όμως, είδα έναν μεγαλόπρεπο λαξευτό βράχο να υψώνεται αγέρωχα
μπροστά μου. Η επιφανειακή διαμόρφωση του βράχου (με την διαδικασία της
λάξευσης) δηλώνει καθαρά, τη παρουσία ενός μεγαλιθικού
μνημείου. Τα μνημεία που είναι λαξευμένα στο βράχο αντιπροσωπεύουν την «αρνητική» προσέγγιση του βράχου ή της αποσύνθεσης της πέτρας (δηλαδή αυτά
που σχηματίζονται μέσω της αφαίρεσης). Τέτοιου είδους μνημεία είναι, για
παράδειγμα, οι τρύπες ή οι κοιλότητες λαξευμένες στο βράχο, οι κόγχες, οι ηλιακοί δίσκοι, τα σκαλοπάτια,
οι θρόνοι, οι θάλαμοι, οι σήραγγες και
άλλες αρχιτεκτονικές μορφές (Κιοτσέκογλου 2018: 2-3).
Στην συγκεκριμένη περίπτωση, πρόκειται για κατασκευή κόγχης με πιθανό ταφικό προορισμό
(Εικόνα 1). Στην ανατολική πλευρά του ίδιου βράχου και κοντά στη ρίζα του,
υπάρχουν λαξευτές τρύπες - κοιλότητες και κόγχες για τοποθέτηση στερεών
προσφορών (Εικόνα 2). Μία τρίτη στη σειρά λαξευτή
κοιλότητα συνδέεται με αυλάκι εκροής, που πιθανόν να χρησίμευε για υγρές
προσφορές ή θυσιαστήριες τελετουργίες (Εικόνα 3-α). Στην δυτική πλευρά της
κορυφή του βράχου, διακρίνονται μαζί, δύο ανόμοιες λαξευμένες κοιλότητες
(Εικόνα 3-β).
Εικόνα
1: Κόγχη λαξευτή στο βράχο με πιθανό ταφικό προορισμό
Η ευρύτητα της θρησκευτικής συνήθειας, να λαξεύονται κόγχες, τρύπες
ή κοιλότητες στο βράχο, βρίσκει την εξήγηση της στην πρωτόγονη ευλάβεια προς
την θεότητα της φύσης και ιδιαίτερα στη Μεγάλη
Μητέρα Θεά. Οι προσφορές προϊόντων (οίνος, γάλα, μέλι, νερό) προς τη Μεγάλη
Μητέρα, συνιστούσαν διαβατήριες τελετές που απευθύνονταν στην γήινη θεότητα με
πρόθεση να την ευχαριστήσουν και να ζητήσουν την γονιμοποιό παρέμβασή της, με
το βράχο να μετατρέπεται σε σύμβολο ιερότητας που καθαγιάζεται από την
απανταχού παρουσία της Γήινης Μητέρας.
Ο καθαγιασμένος αυτός ιερός βράχος, είναι η ταφική στέγη που επέλεξε ο αρχαίος
Θρακιώτης για τον αγαπημένο του συγγενή ή ήρωα για να μας αποκαλύψει με αυτόν
τον τρόπο, τις «μεταφυσικές» αντιλήψεις του, για τον θάνατο και την μεταθανάτια
«τύχη» (αιώνια ευδαιμονία), στο βράχο όπου ενσαρκώνεται η Θεά.
Στην όψη του ιερού βράχου, συνυπάρχει το υγρό στοιχείο. Η εκδήλωση της ιερής παρουσίας σε ένα ορισμένο ρυάκι
ή σε κάποια πηγή επιβεβαιώνεται και σε άλλους υπαίθριους ιερούς χώρους της
Αιγιακής Θράκης.
Το νερό αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι κάθε θρησκευτικής πράξης, έχει
δύναμη λατρευτική, είναι πηγή και σύμβολο ζωής όλων των δυνατοτήτων της
ύπαρξης, ελιξίριο της αθανασίας, έγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενο
λατρείας και ένα από τα βασικά στοιχεία των κοσμολογικών αντιλήψεων όλων των
πρωτόγονων λαών. Το νερό συμβολίζει την αρχέγονη ουσία, από την οποία γεννιούνται τα πάντα και στην οποία τα πάντα επιστρέφουν, έχει την ίδια
σημασία στους μύθους και στις μαγικές τελετουργίες της πρωτόγονης κοσμολογίας,
όποιες και αν είναι οι πολιτισμικές δομές, μέσα στις οποίες λειτουργεί
(Κιοτσέκογλου 2003: 28-31).
Από τα παραπάνω μπορώ να υποθέσω ότι, ότι ο ογκώδεις λαξευμένος βράχος, που βρίσκεται κοντά στην κοίτη ενός ρυακιού πιθανότατα να έχει ταφικό προορισμό. Οι λαξεύσεις των κοιλοτήτων στην χαμηλότερη και υψηλότερη πλευρά του βράχου επιβεβαιώνουν την ιερότητα αυτής της θέσης. Νοτίως του ιερού βράχου και σε κοντινή απόσταση υπάρχουν βραχώδεις εξάρσεις με λαξευτές οπές και κοιλότητες που βρέχονται από ρυάκια διαφορετικών κατευθύνσεων. Η αναγκαία ύπαρξη του υγρού στοιχείου στην εν λόγω τοποθεσία, αποτελεί ένα ακόμα ισχυρό συστατικό στοιχείο για την ενίσχυση της ανωτέρω υπόθεσης.
Η τοποθεσία, θα μπορούσε να δώσει περισσότερες πληροφορίες αν
πραγματοποιηθεί επίσκεψη από αρχαιολόγο.
Ο Γεωμυθολογικός τόπος της Θράκης
Εντυπωσιακή είναι η σχηματική απεικόνιση του βράχου. Από την
εμπρόσθια όψη, ο παρατηρητής μπορεί να διακρίνει μία ζωομορφική παράσταση που
παραπέμπει σε κεφαλή με ανοιχτό στόμα. Το σχήμα του βράχου, μπορεί να θυμίζει
είτε στόμα μεγάλης χελώνας, είτε περικεφαλαία σε σχήμα λεοντής (ή άλλης
μορφής). Από παραστάσεις αγγείων, αγαλμάτων και νομισμάτων γνωρίζουμε τη
διάσημη περικεφαλαία του μυθικού Ηρακλή.
Η σύνδεση της κόγχης με τον μύθο του Ηρακλή καθίσταται αναπόφευκτη. Σε εργασία που εκπόνησε το ΥΠΕΘ μέσω του Κέντρου Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του Δήμου Στυλίδας το 2008 με τίτλο: «Γεωμυθολογικά Μονοπάτια», προσεγγίζεται ο ορισμός της Γεωμυθολογίας. Η γεωµυθολογία είναι το πεδίο έρευνας που βασίζεται σε πλήθος εργασιών κυρίως γεωεπιστηµόνων και παλαιοκλιµατολόγων με σκοπό να μπορεί να αποδείξει την αλήθεια των περιγραφών του μύθου.
Κατά τα πρώτα στάδια της ανθρώπινης κοινωνίας, η εξάρτηση του
ανθρώπου από την φύση ήταν πιο άµεση, και έντονα φυσικά φαινόμενα όπως
πλημύρες, σεισµοί, καταιγίδες, ηφαιστειακές εκρήξεις κτλ, που έπαιξαν ένα πιο
σηµαντικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου ερμηνεύτηκαν ως θεϊκές και συνδέθηκαν µε
τους θεούς, ηµίθεους η µε ανθρώπους που είχαν υπερφυσικές δυνάµεις. Αυτά τα
γεωλογικά φαινόμενα, που αναγνωρίζονται σήµερα σε αρχαίους µύθους και
συνδέονται κυρίως µε τη χρονική περίοδο του Ολοκαίνου (10.000 χρόνια πριν από
σήµερα), µπορούν και πρέπει να αναδειχθούν σε µια ειδική κατηγορία γεωτόπων,
τους γεωµυθολογικούς.
Στην Ελλάδα, υπάρχει ένας µεγάλος αριθµός γεωµυθολογικών γεωτόπων,
οι οποίοι, µετά τον εντοπισµό τους, θα πρέπει να διατηρηθούν και να
αναδειχθούν. Κάποιοι από αυτούς, είναι µοναδικοί και προκαλούν το διεθνές
ενδιαφέρον, σχετικά µε το κλίµα και τις παλαιογεωγραφικές αλλαγές του Ολόκαινου.
Οι γεωµυθολογικοί και οι γεωαρχαιολογικοί γεώτοποι, εκτός από το γεωλογικό
ενδιαφέρον, επιπλέον παρουσιάζουν ιστορικό, παλαιοκλιµατολογικό και επιμορφωτικό
- εκπαιδευτικό ενδιαφέρον.
Από τους 12 άθλους του Ηρακλή, οι έξι πρώτοι έλαβαν χώρα στην
Πελοπόννησο, και οι υπόλοιποι έξι σε όλο τον τότε γνωστό κόσµο. Η περιοχή της Δ. Θράκης (Αιγιακή Θράκη)
συγκαταλέγεται ανάμεσα στις τοποθεσίες ανά την Ελλάδα, όπου ο Ηρακλής έκανε
σπουδαία κατορθώματα (Εικόνες 5,6). Ο Ηρακλής γύρισε όλο τον γνωστό στους
αρχαίους Έλληνες κόσµο (Κ.Π.Ε Στυλίδας 2008, σ. 33-34).
Από τα Γεωγραφικά του Στράβωνα, στην περιγραφή της θρακικής ακτής του βορείου Αιγαίου πληροφορούμαστε ότι, μεταξύ Αβδήρων και Ισμάρου, υπάρχει η Βιστονίδα λίμνη όπου βρισκόταν κατά την αρχαιότητα το "βασίλειο" (ανάκτορο) του Διομήδη, που ονομαζόταν εξ αιτίας της φυσικά οχυρής του θέσεως «κρατερά κώμη». O ίδιος συγγραφέας αναφέρει ότι, επειδή η γύρω πεδιάδα ήταν χαμηλότερη από την στάθμη της θάλασσας, ο Ηρακλής άνοιξε αυλάκι και πλημμύρισε την περιοχή κατά τη διάρκεια του άθλου του εναντίον των ανθρωποφάγων ίππων του Διομήδη (Στράβ. 7α.1.43).
Η σύνδεση του Ηρακλή με την πόλη των Αβδήρων και την περιοχή της
Βιστονίδας λίμνης (σημερινή Ροδόπη) αποτελεί στοιχείο του μύθου με γεωγραφικό
προσδιορισμό. Η μνημειώδεις αναφορά του μυθικού Ήρωα από τον Έλληνα γεωγράφο
αποδεικνύει την επιρροή που Μυθικού αυτού προσώπου στους κατοίκους της
ευρύτερης περιοχής από το απτότατο παρελθόν.
Όπως και να έχει, οι μυθικοί Ήρωες και οι θεοί των Ελλήνων, πάντα θα διεγείρουν την φαντασία και θα προκαλούν θαυμασμό στο μυαλό των ανθρώπων.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΑΚΗ, ΕΔΩ.
Εικόνα 7: Περικεφαλαία λεοντής, από εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μία φανταστική προσέγγιση
Οργάνη Ροδόπης
Στη συνέχεια του οδοιπορικού, με κατεύθυνση το χωριό Οργάνη,
παρατήρησα μία ακόμη ενδιαφέρουσα περιοχή. Σε μεγάλη έκταση βορείως και νοτίως
του δρόμο πριν την είσοδο του χωριού, βρίσκονται βραχώδεις εξάρματα με
κλιμακωτές διαβαθμίσεις (σαν σκάλες). Οι κοιλότητες, οι τρύπες, οι κόγχες που
είναι λαξευμένες στο βράχο, εμφανίζονται σχεδόν σε κάθε βραχώδη έξαρση Β και Ν
του δρόμου. Για ακόμη μια φορά, διακρίνεται η ανθρωπόμορφη απεικόνιση της Μεγάλης Μητέρας θεάς, σε δύο
διαφορετικά σημεία (βόρεια και νότια του δρόμου), υπάρχουν λαξευμένοι οι
οφθαλμοί της χθόνιας Μητέρας, που συμβολίζει την «κατοικία» της στο βράχο. Το
υγρό στοιχείο δεν λείπει ούτε εδώ, ρέοντας επάνω στις κλιμακωτές βραχώδεις
εξάρσεις της πλαγιάς. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα της ανθρωπόμορφης κόγχης
δίπλα σε ένα ρυάκι που πέφτει στην αμέσως επόμενη βραχώδη επιφάνεια. Δίπλα στις
ανθρωπόμορφες κόγχες (Εικόνα 8α,β), υπάρχουν βαθιές τρύπες, κοιλότητες και
μεγάλες λαξευτές λεκάνες για υγρές και ξηρές προσφορές. Όλη αυτή η περιοχή στο
σύνολο της, παρουσιάζει στοιχεία ιερής τοποθεσίας, επομένως είναι αναγκαία η
επιτόπια έρευνα από επίσκεψη αρχαιολόγου.
ΠΗΓΕΣ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 11.1.2021.
- Στράβ. 7α.1.43 : Meineke, A. : Strabonis Geographica, Εκδότης - Έκδοση: 1877 (α' έκδοση) - 1969 (ανατύπωση),Teubner, Leipzig (α' έκδοση) – Akademische Druck- und Verlagsanstalt, Graz (ανατύπωση).
- Κιοτσέκογλου Σ. "Μεγαλιθικά Μνημεία στην Αιγαιακή Θράκη. Μια ανθρωπολογική προσέγγιση",
διδακτορική διατριβή, Blagoevgrad,
- Κιοτσέκογλου Σ. "Μια υδατόβρεχτη Κικονική Νεκρόπολη στη γη του Ορφέα", εκδ. Μαίανδρος,
- Λεκάκης Γ. "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις". Και άρθρα του στον "Χρόνο" Κομοτηνής.
- ΥΠΕΠΘ - ΔΗΜΟΣ ΣΤΥΛΙΔΑΣ - ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΥΛΙΔΑΣ - ΓΕΩΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ, Κ.Π.Ε. ΣΤΥΛΙΔΑΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2008.
- ΞΑΝΘΗ - ΙΣΤΟΡΙΑ.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook