Η θεά Άρτεμις στην Χαλκιδική - του Γ. Λεκάκη

Η θεά Άρτεμις στην Χαλκιδική

Του Γιώργου Λεκάκη

Ως ΕΚΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ από το υπουργείο Πολιτισμού επιλέχθηκε από το Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου Χαλκιδικής ένα μαρμάρινο αγαλμάτιο Αρτέμιδος (ΠΟΤ 625), που χρονολογείται στο α' μισό του 3ου αι. μ.Χ.

Ευρέθη τον Δεκέμβριο του 2007 σε ανασκαφή ρωμαϊκών χρόνων (και όχι «ρωμαϊκής») έπαυλης στην Νέα Ποτίδαια Χαλκιδικής!

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 19.12.2022.

Η Άρτεμις είχε ιδιαιτέρα σχέση με την Χαλκιδική.

Η Τρίτη χερσόνησος – το Άγιον Όρος – ήταν αφιερωμένο στην Αρτέμιδα και κατά την αντιγραφή στην Παναγία.

Η Παναγία, η Άρτεμις και η επίσης αρχαία θεά του τοκετού Ειλείθυϊα συνυπάρχουν (και) στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας Αγίου Όρους. Στην παράσταση του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (εξωτερικά στο άνω τμήμα της κύριας όψεως της τραπέζης της Μονής). Όπως και οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό του κτηρίου, χρονολογείται το 1535 - 1541. Πρόκειται συνειδητή απεικόνιση – μαρτυρία της προεισαγωγικής μορφής της Παρθένου, καθ’ ότι δεν υπάρχει… παρθενογένεση. Ο μύστης - ζωγράφος (Θεοφάνης ο Κρης;), παρουσιάζει αριστερά τον αρχάγγελο Γαβριήλ και δεξιά την Παναγία. Αλλά ακόμα δεξιότερα, μία νέα κοπέλλα αποχωρεί, κρατώντας ένα αδράχτι, από το οποίο φεύγει ένα κόκκινο νήμα[1], το οποίο καταλήγει τυλιγμένο στο δεξί χέρι της Παναγίας! Στην κορυφή της συνθέσεως ευρίσκεται εντοιχισμένη μία μαρμάρινη αναθηματική ανάγλυφη πλάκα, στην οποία απεικονίζεται ένα τεράστιο αυτί[2] εντός πλαισίου, επάνω από το οποίο υπάρχει εγχάρακτη η επιγραφή: 

ΑΡΤΕΜΙΔΙ ΑΓΡΟΤΕΡΑ (*) / ΝΕΒΡΙΣ [4] ΕΠΙΤΑΓΗΝ / ΑΝΕΘΗΚΕΝ

Από τους χαρακτήρες εξάγεται το συμπέρασμα ανήκει στην κλασσική ελληνική περίοδο (5^ος – 4^ος π.Χ. αιώνας)![3]

Η θεά της αρτίας τομής > ΑΡΤΕΜΙΣ – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ.  Λεκάκης «Τα επίθετα της θεάς ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ» - είναι γνωστή – και μάλιστα γραπτώς - από τα μυκηναϊκά ακόμη χρόνια, με το ίδιο όνομα, ίδιο και απαράλλαχτο (ως a-te-mi-to και a-ti-mi-te)!!! Ιεροζώο της το ελάφι[4] και δη το κόκκινο ελάφι / Cervus elaphus[5], το οποίο στην Ελλάδα συνέχισε να επιβιώνει στην Χερσόνησο της Σιθωνίας της Χαλκιδικής[6] και στην εν γένει Ανατολική Μακεδονία.

Στην Χαλκιδική, κ.α.[7] παράγονταν και «παναθηναϊκοί» αμφορείς, τον 4^ο αιώνα π.Χ. που ομοιάζουν με τα αγγεία «τύπου Κερτς»[8], τα οποία φέρουν μοτίβα με την Άρτεμη, κ.α.[9]

Τα λατομεία των Φούρνων Κορσεών προμήθευσαν μάρμαρο για την κατασκευή των ιωνικών ναών της Αρτέμιδος Ταυροπόλου (στην Ικαρία), κ.ά.[10] Οι Φουρνιώτες (και οι Ικαριώτες / Καριώτες) ακολουθούσαν την αρχαία παράδοση της «εποχικής μετανάστευσης» στα δάση της Χαλκιδικής[11], για την παραγωγή ξυλοκάρβουνου προς πώληση, με την επίσης παραδοσιακή μέθοδο των καμινιών. Οι λαοί προτιμούν να μεταναστεύουν σε τόπους όπου ομοιάζουν με τους πατρώους, και ει δυνατόν να έχουν κοινά ήθη, έθιμα, θεούς…

Τέλος, η λατρεία της Αρτέμιδος σε όλην την Μακεδονία και την βόρειο Ελλάδα αποδεικνύεται ποικιλοτρόπως. ΑΡΤΕΜΙΣΙΟΝ ιερόν υπάρχει στην γειτονική Θάσο, από την αρχαϊκή περίοδο (7^ος - 6^ος αι. π.Χ.).[12] Ένας των μηνών των Μακεδόνων ήταν αφιερωμένος σε αυτήν, ο Αρτεμίσιος! Σε Ψήφισμα της πόλεως της Εφέσου (162/163 ή 163/164), όπου οι Μακεδόνες συν-αναφέρονται μαζί με τα λοιπά ελληνικά έθνη, διαβάζουμε: «…τον μήνα που εμείς ονομάζουμε Αρτεμισιώνα, οι Μακεδόνες και τα λοιπά ελληνικά έθνη ονομάζουν Αρτεμίσιο» (Ι. Ephesos, 24B, στ. 16-20)…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». Γ.  Λεκάκης «Τα επίθετα της θεάς Αρτέμιδος». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 19.12.2022.

(*) Ναό της Αγροτέρας Αρτέμιδος ευρίσκουμε στον Αρδηττό Αθηνών (έναντι της Ακροπόλεως, στην νυν συνοικία... Μετς).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

            - J. D. Beazley «Development of Attic Black-Figure», 1986

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Η Άρτεμις ήταν και η θεά του αιφνιδίου θανάτου, αυτή που σπάει το νήμα της ζωής - «χρυσήλακτος» (αυτή που κρατά την χρυσή ηλακάτη / ρόκα - επίθετό της από τον Όμηρο).

[2] Με το αυτί / ους… ακούς τους ψιθύρους. Στο αυτί της Παναγίας ψιθύρισε ο άγγελος. Το αυτί συλλαμβάνει μυστικά. Μυστική γνώση. Απόκρυφη. Τα ενάντια, οι αντιφάσεις: Αγνότης – Παρθενία και Μητρότης – Γέννα. «Αρτεμιδική Αγνεία» η παρθενία.

[3] Βλ. Ραφαήλ Λεβαντόφσκι, Πολωνός ιστορικός τέχνης και ελληνιστής, στο άρθρο του «Aγιον Όρος και Προχριστιανική Αρχαιότητα», στο Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς, 2006.

[4] Νεβρός = ελαφάκι, νεβρά, νεβρίς, νεβρίδα = ελαφίνα.

[5] Το κόκκινο ελάφι είναι ένα από τα μεγαλύτερα είδη ελαφοειδών και έχει 12 υποείδη. Ζει από την Δυτική Ευρώπη μέχρι την Δυτική Ασία και στα όρη του Άτλαντος (Μαρόκο – Τυνησία), και την Βόρειο Αμερική. Απαντάται και στον ελλαδικό χώρο.

[6] Όπου το 1969 αριθμούσε περισσότερα από 100 άτομα. Ο τελευταίος πληθυσμός του εξαφανίσθηκε σχετικά πρόσφατα – βλ. Ποϊραζίδης & Παράσχη, 1992.

Ήταν αρκετά διαδεδομένο στο παρελθόν. Κυρίως στην βόρειο και κεντρική χώρα, στην Εύβοια, κ.α. Έως το 1940 υπήρχε σε όλα τα δάση της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Θράκης. Από την Ήπειρο εξαφανίσθηκε ήδη την δεκαετία του 1960 – βλ. Γ. Λεκάκης «ΗΠΕΙΡΟΣ, η γωνιά που πέτρωσε στο 5».

[7] «Παναθηναϊκοί» αμφορείς παράγονταν και εκτός Αττικής, όπως λ.χ. στην Ερέτρια Ευβοίας, στην Μεγάλη Ελλάδα (Νότιο Ιταλία – ερυθρόμορφα), κ.ά.

[8] Έτσι λέγονται σήμερα τα αρχαία ελληνικά αγγεία από το Παντικάπαιον της Ταυρίδος / Κριμαίας της Μαύρης Θάλασσας / Πόντου. Διάσημοι ζωγράφοι τους ο «Ζωγράφος της Ιένας», «ο Ζωγράφος του Μελεάγρου / Meleager Painter», κ.α. Τα περισσότερα από αυτά ευρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης Ρωσίας.

[9] Και με την Δήμητρα, και με διονυσιακά θέματα, και με σκηνές από την ζωή των γυναικών (συχνά υπερβολικά ειδυλλιακά).

[10] Του Ηραίου στην Σάμο, του Απόλλωνος στα Δίδυμα Μιλήτου – βλ. Γ.  Λεκάκης «Η άγνωστη Μικρά Ασία».

[11] Και της Μικράς Ασίας, της Εύβοιας, κλπ.

[12] Βλ. Clarisse Prêtre «La fibule et le clou».

θεα Αρτεμις Νεα Ποτιδαια Χαλκιδικης ΕΚΘΕΜΑ υπουργειο Πολιτισμου Αρχαιολογικο Μουσειο Πολυγυρου Χαλκιδικη μαρμαρινο αγαλματιο αγαλματιδιο Αρτεμιδος 3ος αιωνας μΧ Αρτεμιδας Πολυγυρος αγαλμα 2007 ανασκαφη ρωμαικων χρονων ρωμαικη επαυλη Νεας Ποτιδαιας επαυλις Αρτεμη Τριτη χερσονησος αγιον ορος αγιο αφιερωμενο Αρτεμιδα αντιγραφη Παναγια αρχαια τοκετος Ειλειθυια Ιερα Μονη Μεγιστη Λαυρα Αγιου ορους παρασταση Ευαγγελισμος της Θεοτοκου τραπεζα ΙΜ τοιχογραφια 1535 - 1541 16ος συνειδητη απεικονιση – μαρτυρια προεισαγωγικη μορφη Παρθενος Μαρια παρθενογενεση μυστης - ζωγραφος Θεοφανης ο Κρης αρχαγγελος Γαβριηλ δεξια κοπελλα κοπελα αποχωρηση αδραχτι, κοκκινο νημα δεξι χερι Παναγιας μαρμαρινη αναθηματικη αναγλυφη πλακα, αυτι εγχαρακτη επιγραφη ΑΡΤΕΜΙΔΙ ΑΓΡΟΤΕΡΑ / ΝΕΒΡΙΣ ΕΠΙΤΑΓΗΝ / ΑΝΕΘΗΚΕΝ αναθημα επιταγη κλασσικη ελληνικη περιοδος 5ος – 4ος πΧ αρτια τομη ΑΡΤΕΜΙΣ επιθετο γραπτη μυκηναικα χρονια, ονομα, atemito atimite ατεμιτο ατιμιτε Ιεροζωο Ιερο ζωο ελαφι νεβρα κοκκινο ελαφι / Cervus elaphus ελαφος Ελλαδα επιβιωση Χερσονησοι Σιθωνια Ανατολικη Μακεδονια παναθηναικος αμφορεας, αμφορευς αγγειο τυπου Κερτς / Kerch μοτιβο λατομειο Φουρνοι Κορσεων Κορσεαι Κορσεες προμηθεια μαρμαρο κατασκευη ιωνια ιωνικος ναος Αρτεμιδα Ταυροπολος Ικαρια Φουρνιωτες Ικαριωτες καριωτες αρχαιος παραδοση εποχικη μεταναστευση δαση δασος ξυλοκαρβουνο παραδοση μεθοδος καμινι λαος πατρωος, ηθη, εθιμα, θεοι λατρεια βορειος Ελλαδα ΑΡΤΕΜΙΣΙΟΝ ιερον ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ ιερο Θασος, αρχαικη εποχη περιοδος 7ος - 6ος μηνας αρχαιοι Μακεδονες αφιερωμα Αρτεμισιος μην Ψηφισμα Εφεσος 162 163 164 ελληνικα εθνη, Αρτεμισιωνας Αρτεμισιων ελληνικοτητα αττικη αττικος μεγανομορφος Attic Black Figure αιφνιδιος θανατος ζωης χρυσηλακτος χρυση ηλακατη / ροκα επιθετα ομηρος ους ακοη ψιθυρος αυτια αγγελος συλληψη μυστικα Μυστικη γνωση Αποκρυφη εναντια, αντιφαση Αγνοτης – Παρθενια και Μητροτης – Γεννα Αρτεμιδικη Αγνεια παρθενα Αγνοτητα – Μητροτητα – Γεννηση Λεβαντοφσκι Πολωνος ιστορικος τεχνης και ελληνιστης Προχριστιανικη Αρχαιοτητα Κεντρο Διαφυλαξης Αγιορειτικης Κληρονομιας, Διαφυλαξη Αγιορειτικη Κληρονομια, Νεβρος = ελαφακι, νεβρα, νεβρις, νεβριδα = ελαφινα ειδη ελαφοειδη υποειδη Δυτικη Ευρωπη Ασια ορη Ατλαντας ατλας Μαροκο – Τυνησια Αμερικη 1969 εξαφανιση εξαφανισμενα Ευβοια, 1940 Θεσσαλια Θρακη ηπειρος εξαφανισμενα ειδη 1960 Παναθηναικος αμφορεις Αττικη Ερετρια Ευβοιας, Μεγαλη Ελλαδα Νοτιος Κατω Ιταλια – ερυθρομορφο ελληνικα αγγεια Παντικαπαιον Παντικαπαιο Ταυριδα / ταυρις Κριμαια Μαυρη Θαλασσα Ποντος διασημοι ζωγραφοι Ζωγραφος της Ιενα Jena του Μελεαγρου / Meleager Painter μελεαγρος Μουσειο Ερμιταζ Αγια Πετρουπολη Ρωσια Δήμητρα, θεος διονυσος διονυσιακα θεματα, ζωη γυναικα ειδυλλιακα Ηραιο ηραιον Σαμος, Απολλωνας απολλων Διδυμα Μιλητου, μιλητος Μικρα Ασια αγρος Ναος Αγροτερας Αρτεμιδας Αρδηττος Αθηνων Ακροπολη, Μετς Αρδητος Αθηνα Ακροπολις, Μετζ

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ