Ο ΗΡΩΑΣ ΑΛΚΜΑΙΩΝ και η ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΣΧΕΣΗ ΑΡΚΑΔΙΑΣ - ΒΟΙΩΤΙΑΣ - του Χρ. Βεργέτη

Ο ΗΡΩΑΣ ΑΛΚΜΑΙΩΝ

και η ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΣΧΕΣΗ

ΑΡΚΑΔΙΑΣ - ΒΟΙΩΤΙΑΣ

Του Χρήστου Βεργέτη

Ο ήρωας Αλκμαίων ήταν υιός του μεγάλου ήρωα - μάντη Αμφιάραου και της Εριφύλης αδελφής του βασιλέα του Άργους[1] Άδραστου. Μάλιστα είχαν γραφτεί για αυτόν διάφορα έπη με ποιο γνωστό αυτό με το τίτλο Αλκμαιωνίς. Παππούς του Αλκμαίωνα και πατέρας του Αμφιάραου υπήρξε ο Οϊκλής ο οποίος έζησε στην Αρκαδία και ο τάφος του βρισκόταν στην Μεγαλόπολη Αρκαδίας. [ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη: Μην ψάξετε σήμερα πουθενά στην Μεγαλόπολη να τον δείτε - δεν υπάρχει πουθενά! Μήτε για... τουριστικούς λόγους δεν υπάρχει ένα κενοτάφιο του αρχαίου ήρωος!!!]

Άξιο επίτευγμα του Οϊκλή είναι η συμμετοχή του στη πρώτη άλωση της Τροίας που έκανε ο Θηβαίος Ηρακλής εξαιτίας προσβολής που δέχτηκε από τον βασιλέα Λαομέδοντα πατέρα του Πριάμου. 

Όταν ο Άδραστος αποφάσισε να εκστρατεύσει κατά της Θήβας για να βοηθήσει τον γαμπρό του Πολυνείκη να πάρει τον θρόνο που κατείχε άδικα ο αδελφός του Ετεοκλής ζήτησε από τον Αμφιάραο να πάρει μέρος στην εκστρατεία. Ο Αμφιάραος λόγω των μαντικών ικανοτήτων του γνώριζε ότι η εκστρατεία θα αποτύγχανε για αυτό δεν ήθελε να πάρει μέρος σε αυτήν. Όμως παλαιότερα είχε δώσει έναν όρκο για ότι πρόβλημα είχε με τον Άδραστο τη διαφορά τους θα έλυνε η γυναίκα του Εριφύλη. Η Εριφύλη πήρε δώρο από τον Πολυνείκη το περιδέραιο της γυναίκας του Κάδμου, Αρμονίας, με αντάλλαγμα να συμφωνήσει ο άνδρας της να εκστρατεύσει κατά της Θήβας. Ο αναγκασμένος Αμφιάραος πριν φύγει για τη Θήβα γνωρίζοντας ότι θα τον βρεί το τέλος έδωσε εντολή στον υιό του Αλκμαίωνα μόλις ενηλικιωθεί να δολοφονήσει την Εριφύλη.

Οι Ερινύες οδηγούν τον Αλκμαίωνα από το πτώμα της Εριφύλης.
Πίνακας του Johann Heinrich Füssli (1821).

Πράγματι η πρώτη εκστρατεία απέτυχε. 

Από τους 7 Αργείδες στρατηγούς που συμμετείχαν επέζησε μόνο ο Άδραστος ο οποίος μετά από χρόνια οργάνωσε μια νέα εκστρατεία εναντίον των Θηβαίων. Ένας χρησμός έλεγε ότι μόνο με τη βοήθεια του Αλκμαίωνα οι Αργείοι θα νικούσαν. Αυτή τη φορά ο Θέρσανδρος ο υιός του Πολυνείκη έδωσε για δώρο στην Εριφύλη το πέπλο της Αρμονίας με αντάλλαγμα να πείσει τον υιό της να συμμετάσχει στην εκστρατεία. Ο Αλκμαίων πείστηκε να συμμετάσχει με αποτέλεσμα να πετύχει μεγάλα πολεμικά κατορθώματα. Ένα από αυτά ήταν η νίκη του στη μάχη που έδωσε με τον βασιλιά της Θήβας Λαοδάμαντα. Οι Αργείοι κατέκτησαν τη Θήβα τοποθετώντας τον Θέρσανδρο για νέο της ηγέτη. Ο Αλκμαίων μόλις γύρισε από το πόλεμο ενθυμούμενος την εντολή του πατέρα του δολοφόνησε την Εριφύλη. Μετά τον φόνο της μητέρας του ο ήρωας ταλαιπωρήθηκε από τις Ερινύες. Για να απαλλαχθεί από τα άλγη του ταξίδεψε ως την Φηγεία (Ψωφίδα) της Αρκαδίας εκεί που βασίλευε ο βασιλιάς Φηγέας. Εκεί Ο βασιλιάς τον εξάγνισε και του έδωσε για γυναίκα τη κόρη του Αρσινόη. Τα λαμπρά δώρα της μητέρας του (πέπλο, περιδέραιο της Αρμονίας) ο Αλκμαίων τα έδωσε δώρο στην όμορφη σύζυγο του. Η Φήγεια όπως μαρτυρεί ο Στέφανος ο Βυζάντιος ήταν η πόλη που έφτιαξε ο Φηγέας αδελφός του Φορωνέα και αργότερα ονομάσθηκε Ψωφίδα.

Ο Αλκμαίων σκοτώνει την μητέρα του, Εριφύλη.
Αρχαίος πίνακας στην Πομπηία στην οικία (Casa) dei Principi di Russia
β΄ είσοδος στο VII 1 47 House of Siricus (Strada Stabiana 57).
Αρχαιολογικό Μουσείο Νεάπολης, αρ 8994.
Πομπηία.VII 1 25 Εξέδρα 33.

Στη συνέχεια για κακή του τύχη η δίωξη του από τις Ερινύες συνεχίστηκε. 

Στην Ψωφίδα ήρθε μεγάλη αγονία μαζί με άλλες συμφορές. Βλέποντας όλα αυτά ο ήρωας μετά από διάφορα γεγονότα έφυγε από την Ψωφίδα για να λυτρωθεί καταλήγοντας στις εκβολές του ποταμού Αχελώου[2]. Ο θεός Αχελώος τον εξάγνισε δίνοντας του νέα γυναίκα τη κόρη του Καλλιρρόη. Η Καλλιρρόη ζήλευε τη προηγούμενη γυναίκα του άνδρα της για αυτό του ζήτησε τα δώρα που είχαν δοθεί στην Αρσινόη. Ο Αλκμαίων αποφάσισε να επιστρέψει στην Ψωφίδα για να πάρει τα δώρα. Ξεγέλασε τον βασιλιά Φηγέα που με προθυμία του έδωσε τα δώρα. Την απάτη κατάλαβαν γρήγορα οι υιοί του Φηγέα ο Πρόνοος και ο Αγήνωρ. Βρήκαν τον Αλκμαίωνα και τον φόνευσαν. 

Αργότερα ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο τάφος του Αλκμαίωνα βρισκόταν στην Ψωφίδα απλός, απέριττος έχοντας πάνω του κυπαρίσσια που απαγορευόταν να κοπούν. 

Όταν η Καλλιρρόη έμαθε για τον φόνο του άνδρα της ευχήθηκε να μεγαλώσουν τάχιστα οι δύο υιοί της ο Ακαρνάν και ο Αμφότερος ώστε να πάρουν εκδίκηση για τον φόνο του άνδρα της. Ο Δίας εισάκουσε την επιθυμία της έτσι ο Ακαρνάν και ο Αμφότερος σκότωσαν τον Φηγέα μαζί με τους υιούς του και πήραν το περιδέραιο και το πέπλο της Αρμονίας που προορίζονταν για την μητέρα τους. Οι κάτοικοι της Ψωφίδος οργισμένοι για τον θάνατο του βασιλιά τους καταδίωξαν τους δύο αδελφούς μέχρι να βρούν καταφύγιο στη Τεγέα όπου βασίλευε ο Αγαπήνωρ. Αφού πήραν εντολή από τον παππού τους Αχελώο πήγαν στους Δελφούς καταθέτοντας τα δώρα της Αρμονίας λύνοντας οριστικά την υπόθεση του πατέρα τους. 

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω για τον Αλκμαίωνα υπάρχουν πολλοί μύθοι μέσα σε έπη που δεν έχουν σωθεί. Μια παράδοση λέει ότι είχε αποκτήσει δύο παιδιά με τη Μαντώ την κόρη του μάντη Τειρεσία όταν βρισκόταν υπό την επήρεια μανίας των Ερινυών , τον Αμφίλοχο και τη Τισιφόνη. Τα παιδιά αυτά μεγάλωσε σεβόμενος επιθυμία του Αλκμαίωνα ο Κρέοντας όταν βασίλευε στην Κόρινθο. Μετά από διάφορες περιπέτειες ο Αλκμαίων βρήκε τα παιδιά του όταν ενηλικιώθηκαν. Τα γεγονότα αυτά περιγράφει ο Ευριπίδης στη τραγωδία του Αλκμαίων ο δια Κορίνθου που δεν έχει σωθεί. Με τον υιό του Αμφίλοχο ο ήρωας νίκησε τους Ακαρνάνες εκπληρώνοντας το θέλημα του βασιλιά της Αιτωλίας Οινέα. Στην Ακαρνανία ο Αμφίλοχος ίδρυσε το Αμφιλοχικό Άργος.

Ο μύθος του Αλκμαίωνα μας φανερώνει την σπουδαιότητα του ήρωα αφού υπήρξε ένας από τους κύριους πρωταγωνιστές για την κατάκτηση και τον έλεγχο της Θήβας από το Άργος. Ακόμα τα παιδιά του συμμετέχουν σε μάχες και γίνονται οι ιδρυτές διάσημων πόλεων (Αμφιλοχικό Άργος). Τα γεγονότα αυτά είναι σημαντικότατα για την μετέπειτα ιστορία της Ελλάδας διότι μετά από λίγα έτη οι Αργείοι ξεκινούν τον εμφύλιο πόλεμο κατά της Τροίας. Οπότε οι εκστρατείες του Άργους στη Θήβα ήταν ένα μεγάλο ιστορικό (Επτά επί Θήβας), πολιτικό, κοινωνικό (Αντιγόνη) και στρατιωτικό γεγονός που οδήγησε στην ένωση των περισσότερων Ελληνικών πόλεων υπό την αιγίδα των Μυκηνών του Αγαμέμνονα ενάντια στη Τροία και στις προστατευόμενες πόλεις της. Επίσης από τον μύθο αποκαλύπτεται κάτι ακόμα μια ιδιαίτερη σχέση μεταξύ Αρκαδίας Βοιωτίας. Αρχικά ο Αλκμαίων είναι πολύ πιθανό να κατάγεται από την Αρκαδία αυτό άλλωστε φανερώνει η φυγή, ο τάφος του σε αυτή αλλά και η διαμονή και το σημείο ταφής του παππού του στη Μεγαλόπολη. Το σημαντικό είναι ότι ο μύθος του Αλκμαίωνα δεν είναι ο μόνος που δείχνει την σχέση Αρκαδίας Βοιωτίας αλλά υπάρχουν αρκετοί ακόμα με ιερά σημασία. Μερικοί από αυτούς θα δημοσιευτούν σε νέο άρθρο συνέχεια αυτού καθώς ήταν δύσκολο να χωρέσουν τόσοι μύθοι μέσα σε ένα μόνο. Εκτός από τους μύθους τις δύο περιοχές συνδέουν κοινές ονομασίες τοπωνυμίων και παραδόσεων. Τέτοιες σχέσεις βλέπουμε να έχουν οι Αρκάδες με διάφορους τόπους όπως η Κύπρος, η Τροία αλλά και άλλες περιοχές της Ελλάδος μεταξύ τους όπως η Θεσσαλία με την Μεσσηνία, η Βοιωτία με την Αίγυπτο, κ.α.

Από τους παραπάνω μύθους διαπιστώνουμε τη στενή σχέση που είχε το γειτονικό Άργος και με την Αρκαδία.

 

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 11.9.2022.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

- ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΥ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

- ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ Στ. «ΕΘΝΙΚΑ»

- TLG

- ΛΕΚΑΚΗΣ Γ. «Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας».

            - «ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ», εκδ.  Πελασγός, 2022.

            - «ΔΙΑΣΗΜΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΘΗΒΑΙΟΙ και ΘΗΒΑΙΕΣ», 2022.

- ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ «ΑΡΚΑΔΙΚΑ»

- ΣΤΡΑΒΩΝ «ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ».

- ΣΦΥΡΟΕΡΑ Σ. Ν. «Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ των ΕΛΛΗΝΩΝ», εκδ. Ελλ. Γράμματα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

    [1] Τα γεγονότα της εκστρατείας του Άργους με επί κεφαλής επτά στρατηγούς κατά της          επτάπυλης Θήβας παρουσιάζουν στις τραγωδίες τους μεγάλοι ποιητές όπως ο Αισχύλος        στην τραγωδία Επτά επί Θήβας, ο Ευριπίδης στην τραγωδία Φοίνισσαι, ο Σοφοκλής στην  τραγωδία Αντιγόνη κ.α. 

     [2] Ο Αχελώος είναι πανάρχαιος Πελασγικός θεός των Ελλήνων. Σε αυτόν αναφέρονται ο       Όμηρος και ο Ησίοδος. Τέτοιες θεότητες των υδάτων φανερώνουν τη παλαιότητα του          Ελληνικού έθνους. – βλ. Γ. Λεκάκης «Αχελώος».

Ερινυες Αλκμαιωνας πτωμα Εριφυλη Πινακας Fussli 1821) φουσλι Αλκμαιων μητερα μητροκτονια Εριφυλλη αρχαιος Πομπηια οικια Casa dei Principi di Russia House of Siricus σιρικος Αρχαιολογικο Μουσειο Νεαπολη ναπολι  \

ΗΡΩΑΣ ΑΛΚΜΑΙΩΝ ΑΡΚΑΔΙΑ ΒΟΙΩΤΙΑ ηρως μαντης Αμφιαραος βασιλευς αργος αδραστος βασιλιας επος Αλκμαιωνις Οικλης Αρκαδια ταφος Μεγαλοπολη Αρκαδιας πρωτη αλωση της Τροιας τροια Θηβαιος Ηρακλης θηβα προσβολη Λαομεδοντας λαομεδων Πριαμος εκστρατεια Θηβαι Πολυνεικης θρονος Ετεοκλης μαντεια ορκος γυναικα δωρο περιδεραιο Καδμος Αρμονια ανταλλαγμα δολοφονια 7 επτα εφτα Αργειδες στρατηγος χρησμος Αλκμαιωνας Αργειοι Θερσανδρος πεπλο της Αρμονιας μαχη Θηβων Λαοδαμαντας λαοδαμας ηγετης πολεμος φονος Ερινυα απαλλαγη αλγος Φηγεια Ψωφιδα Φηγεας εξαγνισμος Αρσινοη δωρα πεπλος, συζυγος Φηγος Φηγευς Φορωνεας Φορωνευς Ψωφις διωξη αγονια συμφορα εκβολες ποταμος Αχελωος ποταμιος θεος κορη Καλλιροη ζηλεια απατη Προνοος Αγηνωρ Παυσανιας κυπαρισσι απαγορευση Ακαρναν Ακαρνανας Αμφοτερος εκδικηση ζευς Διας επιθυμια Ακαρνανια οργη Τεγεα Αγαπηνωρ Αγαπηνορας Δελφοι μυθοι επη Μαντω μαντης Τειρεσιας μανια Αμφιλοχος Τισιφονη Κρεοντας κρεων Κορινθος Ευριπιδης τραγωδια Αιτωλια Οινεας Ακαρνανια Αμφιλοχικο Αργος Ελληνες εμφυλιος πολεμος Επτα επι Θηβας Αντιγονη ελληνικες πολεις Μυκηνες αγαμεμνων Αγαμεμνονας Μεγαλοπολις Αρκαδες Κυπρος, Θεσσαλια Μεσσηνια Αιγυπτος ΑΙΣΧΥΛΟΣ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ επταπυλη τραγωδιες ποιητης Φοινισσαι, Φοινισσες Σοφοκλής πελασγικος θεος ομηρος Ησιοδος θεοτητα υδατα τρωικα καλλιρροη πελασγοι

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ