Του Γιώργου Λεκάκη
Οι διονυσιακές / ορφικές
πινακίδες ή ορφικές πλάκες / διονυσιακά / ορφικά ελάσματα ήταν ταφικά
κτερίσματα των αρχαίων Ελλήνων. Χαραγμένα σε λεπτά ελάσματα σε χρυσά φύλλα (για
να διπλώνονται ή να τυλίγονται), τοποθετούνταν κοντά στα χέρια ή το στόμα του
νεκρού, ή μέσα σε «φυλακτήριο» (κάψουλα) δεμένο στον λαιμό του νεκρού.
Ή ήταν σε σχήμα νεκρικού
κεφαλόδεσμου, με τρύπες, για να το δένουν γύρω από το μέτωπο…
Περιείχαν «πληροφορίες και
οδηγίες» προς τον νεκρό ίνα περάσει με ασφάλεια στον Κάτω / Άλλο Κόσμο και να αποκτήσει
την ευμένεια των θεών.
Διεθνώς γνωστά με τον
γερμανικό όρο «Totenpass» (πληθυντικός Totenpässe > διαβατήρια για τους
νεκρούς) βρίσκονται από τους αρχαιολόγους σε ταφές, κυρίως όσων ήταν μεμυημένοι
στην Ορφική, την Διονυσιακή ή την Πυθαγόρεια κοσμοαντίληψη / θεωρία /
φιλοσοφία.
Έχει αναλυθεί πως η
θρησκευτική τους βάση είναι Πυθαγόρεια – βλ. G. Zuntz
(*) – η οποία βεβαίως είναι εξέλιξη του ορφισμού.
Βρέθηκαν κυρίως στην Μεγάλη
Ελλάδα (έδρα του πυθαγορισμού), στην Βόρειο Ελλάδα, την Κρήτη και την αποικία της,
την Παλαιστίνη, κ.α.
Χρονολογούνται από τον 5ο
αιώνα π.Χ. μέχρι τον 2ο αιώνα μ.Χ.
Ιδού μερικά από αυτά:
ΑΛΛΟΠΟΝΤΑΜΨΥΧΗΠΡΟΛΙΠΗΙΦΑΟΣΑΕΛΙΟΙΟ
ΔΕΞΙΟΝΕ*Θ̣ΙΑΣΔΕΞΙΝΑΙ̣ΠΕΦΥΛΑΓΜΕΝΟΝ
ΕΥΜΑΛΑΠΑΝΤ̣ΑΧΑΙΡΕΠΑΘΩΝΤΟΠΑΘΗ
ΜΑΤΟΔΟΥΠΩΠΡΟΣΘΕΕΠΕΠΟΝΘΕΙΣΘΕΟΣΕΓ
ΕΝΟΥΕΞΑΝΘΡΩΠΟΥΕΡΙΦΟΣΕΣΓΑΛΑ
ΕΠΕΤΕΣΧΑΙΡΧΑΙΡΕΔΕΞΙΑΝΟΔΟΙΠΟΡ
ΛΕΙΜΩΝΑΣΤΕΙΕΡΟΥΣΚΑΙΑΛΣΕΑ
ΦΕΡΣΕΦΟΝΕΙΑΣ
Ιππωνίου[2]:
ΜΝΑΜΟΣΥΝΑΣΤΟΔΕΕΡΙΟΝΕΠΕΙΑΜΜΕΛΛΕΙΣΙΘΑΝΕΣΘΑΙ
ΕΙΣΑΙΔΑΟΔΟΜΟΣΕΥΕΡΕΑΣΕΣΤΕΠΙΔΕΞΙΑΚΡΕΝΑ
ΠΑΡΔΑΥΤΑΝΕΣΤΑΚΥΑΛΕΥΚΑΚΥΠΑΡΙΣΟΣ
ΕΝΘΑΚΑΤΕΡΧΟΜΕΝΑΙΨΥΚΑΙΝΕΚΥΟΝΨΥΧΟΝΤΑΙ
ΤΑΥΤΑΣΤΑΣΚΡΑΝΑΣΜΕΔΕΣΧΕΔΟΝΕΝΓΥΘΕΝΕΛΘΕΙΣ
ΠΡΟΣΘΕΝΔΕΗΕΥΡΕΣΕΙΣΤΑΣΜΝΑΜΟΣΥΝΑΣΑΠΟΛΙΜΝΑΣ
ΨΥΧΡΟΝΥΔΟΡΠΡΟΡΕΟΝΦΥΛΑΚΕΣΔΕΕΠΥΠΕΡΘΕΝΕΑΣΙ
ΤΟΙΔΕΣΕΕΙΡΕΣΟΝΤΑΙΕΝΦΡΑΣΙΠΕΥΚΑΛΙΜΑΙΣΙ
ΟΤΙΔΕΕΞΕΡΕΕΙΣΑΙΔΟΣΣΚΟΤΟΣΟΡΟΕΕΝΤΟΣ
ΕΙΠΟΝΙΟΣΙΑΡΙΜΙΚΑΙΟΡΑΝΟΑΣΤΕΡΟΕΝΤΟΣ
ΔΙΨΑΙΔΕΜΕΑΥΟΣΚΑΙΑΠΟΛΛΥΜΑΙΑΛΑΔΟΤΟ
ΨΥΧΡΟΝΥΔΟΡΠΙΕΝΑΙΤΕΣΜΝΕΜΟΣΥΝΕΣΑΠΟΛΙΜ
ΚΑΙΔΕΤΟΙΕΛΕΟΣΙΝΙΥΠΟΧΘΟΝΙΟΙΒΑΣΙΛΕΙ
ΚΑΙΔΕΤΟΙΔΟΣΟΣΙΠΙΕΝΤΑΣΜΝΑΜΟΣΥΝΑΣΑΠΟΛΙΜΝΑΣ
ΚΑΙΔΕΚΑΙΣΥΠΙΟΝΗΟΔΟΝΕΡΧΕΑΗΑΝΤΕΚΑΙΑΛΛΟΙ
ΜΥΣΤΑΙΚΑΙΒΑΧΧΟΙΗΙΕΡΑΝΣΤΕΙΧΟΣΙΚΛΕΙΝΟΙ
Κρατικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Vibo Valentia.
Θεσσαλίας[3]:
ΔΙΨΑΙΑΥΟΣΕΓΟΚΑΠΟΛΛΜΑΙ
ΑΛΛΑΠΙΕΜΟΥΚΡΑΝΑΣΑΙΕΙΡΟΩ
ΕΜΙΔΕΞΙΑΛΕΥΚΗΚΥΠΑΡΙΣΣΟΣ
ΤΙΣΔΕΣΙΠΩΔΕΣΙΓΑΣΥΙΟΣΕΙΜΙ
ΚΑΙΟΥΡΑΝΟΥΑΣΤΕΡΟΕΝΤΟΣ
ΑΥΤΑΡΕΜΟΙΓΕΝΟΣΟΥΡΑΝΙΟΝ
Μουσείο J. P. Μουσείο Getty
στο Μαλιμπού Καλιφόρνια, ΗΠΑ!!!
Πετηλίας[4]:
ΕΥΡΗΣΣΕΙΣΔΑΙΔΑΟΔΟΜΩΝΕΠΑΡΙΣΤΕΡΑΚΡΗΝ
ΗΝΠΑΡΔΑΥΤΗΙΛΕΥΚΗΝΕΣΤΗΚΥΙΑΝΚΥΠΑΡΙΣΣΟΝ
ΤΑΥΤΗΣΤΗΣΚΡΗΝΗΣΜΗΔΕΣΧΕΔΟΝΕΜΠΕΛΑΣΕΙΑΣ
ΕΥΡΕΗΣΕΙΣΔΕΤΕΡΑΝΤΗΣΜΝΗΜΟΣΥΝΗΣΑΠΟΛΙΜΝΗΣ
ΨΥΧΡΟΝΥΔΩΡΠΡΟΡΕΟΝΦΥΛΑΚΕΣΔΕΠΙΠΡΟΣΘΕΝΕΑΣΙΝ
ΕΙΠΕΙΝΓΗΣΠΑΙΣΕΙΜΙΚΑΙΟΥΡΑΝΟΥΑΣΤΕΡΟΕΝΤΟΣΑΥΤΑΡΕΜ
ΟΙΓΕΝΟΣΟΥΡΑΝΙΟΝΤΟΔΕΔΙΣΤΕΚΑΙΑΥΤΟΙΔΙΨΗΙΔΕΙΜΙΑΥ
ΗΚΑΙΑΠΟΛΛΥΜΑΙ
Βρετανικό Μουσείο Λονδίνου
ΘΑΡΣΕΙ
(παρεμβάλλεται το
όνομα του νεκρού),
ΟΥΔΕΙΣ ΑΘΑΝΑΤΟΣ
Άλλα έχουν ευρεθεί:
- στην Φάρσαλο Θεσσαλίας (4ος
αι. π.Χ. – Αρχ. Μουσείο Βόλου),
- στην Πελίννα Θεσσαλίας,
- στις Φέρες Θεσσαλίας (4ος αι. π.Χ. - Αρχ. Μουσείο Αθηνών),
- στην Ελεύθερνα (3ος αι. π.Χ
(Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών),
- στον Μυλοπόταμο (3ος αι. π.Χ
– Αρχ. Μουσείο Ηρακλείου Κρήτης),
- στην Έντελλα Σικελίας (3ος
αι. π.Χ - ιδιωτική συλλογή, Γενεύη),
- στην Ρώμη (2ος αι. μ.Χ. - Βρετανικό Μουσείο), κ.ά.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης
Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.12.2018.
- Graf Fr. Johnston
S. Il. «Ritual Texts for
the Afterlife: Orpheus and the Bacchic Gold Tablets», εκδ. Routledge, ΝΥ, 2007.
- Bernabé Alb. «Ορφικά θραύσματα» στο
«Μαρτυρίες και αποσπάσματα», 3 τόμοι, Μόναχο και Λειψία, 2004 - 2007. Και «Some
Thoughts about the 'New' Gold Tablet from Pherai», στο Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik. Band 166,
2008.
- Bernabé Alb. Ana Isabel Jiménez San Cristóbal «Instructions for the
Netherworld: The Orphic Gold Tablets», εκδ. Brill, Βοστώνη, 2008.
- (*) Zuntz G. «Persephone: Three Essays on Religion and Thought in Magna
Graecia», εκδ. Clarendon, Οξφόρδη, 1971.
- (**) Kotansky R. «Incantations and Prayers for Salvation on Inscribed Greek Amulets: The Magic Lamellae», στο Magika Hiera (Oxford University Press, 1991). Και Jordan D. R. «review of Greek Magical Amulets by Kotansky», (Opladen, 1994), στο Journal of Hellenic Studies 116, 1996.
- Merkelbach R. «Die goldenen Totenpässe: ägyptisch, orphisch, bakchisch» στο Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik», τ. 128, 1999. Και «Zwei neue
orphisch-dionysische Totenpässe» στο Zeitschrift für
Papyrologie und Epigraphik. Band 76, 1989.
- Pugliese Carratelli, II B 2, μτφρ. G. Pugliese Carratelli στο Le Lamine d'oro orfiche, εκδ. Adelphi, Μιλάνο, 2001.
[1] «Ορφικό» χρυσό έλασμα. Ένα από τα πολλά που έχουν
ευρεθεί εκεί. Οι Θούριοι ήταν αποικία των Αθηναίων στην Καλαβρία / Μεγάλη
Ελλάδα / Κάτω Ιταλία, στον κόλπο του Τάραντα, στην θέση της ερειπωμένης αχαϊκής
πόλεως Συβάρεως, στην πηγή Θουρία! Έγινε μία από τις μεγαλύτερες αρχαιες
ελληνικές αποικίες στην Ιταλία.
[2] Αρχαία ελληνική πόλη της Καλαβρίας, ίδρυμα του 7ου
αιώνα π.Χ. από κατοίκους των Επιζεφυρίων Λοκρών - νυν Vibo Valentia). Το «ορφικό»
ευρέθη σε τάφο που περιείχε γυναικείο σκελετό. Χρονολογείται στον 5ο
- 4ο αιώνα π.Χ. Διαστάσεις
59/49 x 32 χλστ. Βρέθηκε αναδιπλωμένο 4 φορές. Είναι κείμενο 16 γραμμών!
[3] Ορφικό (σε έλασμα 22 x 37 χλστ.). Ευρέθη σε
απροσδιόριστη θέση (!!!) στην Θεσσαλία. Περιείχετο σε χάλκινη τεφροδόχο. Του 4ου
αιώνα π.Χ.
[4] Νυν Αλταμούρα Απουλίας. Ορφικό σε φύλλο χρυσού (45 x
27 χλστ.). Βρέθηκε προσαρτημένο σε περιδέραιο, και μπορούσε να φορεθεί.
[5] Από τάφο στην Παλαιστίνη, που χρονολογείται στον 2ο
αιώνα π.Χ. Ανήκει στο είδος της "παρηγορίας". Τυποποιημένη παρηγοριά, που εμφανίζεται τακτικώς και σε επιτύμβιες
στήλες της περιοχής (**).
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook