ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ η ΝΑΥΜΑΧΙΑ της ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ - Η ΑΝΑΣΚΑΛΕΥΣΙΣ ΤΟΥ ΒΥΘΟΥ - ΠΟΥ ΚΑΤΕΠΟΝΤΙΘΗΣΑΝ ΤΑ ΣΚΑΦΗ - του Κ. Ν. Ράδου

ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ

η ΝΑΥΜΑΧΙΑ της ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ

Η ΑΝΑΣΚΑΛΕΥΣΙΣ ΤΟΥ ΒΥΘΟΥ

ΠΟΥ ΚΑΤΕΠΟΝΤΙΘΗΣΑΝ ΤΑ ΣΚΑΦΗ

Του καθηγητού της Ναυτικής Ιστορίας, Κωνσταντίνου Ν. Ράδου[1] 

Φίλε Κύριε Συντάκτα,

Προθύμως απαντώ εις τας ερωτήσεις υμών επί της σχεδιαζομένης, καθ’ α λέγεται, ανασκαλεύσεως του βυθού του στενού της Σαλαμίνος. Πράγματι ευθύς εν αρχή δύο σπουδαία ζητήματα προβάλλονται ούτως ειπείν αφ’ εαυτών. Που ακριβώς η θέσις εν η συνεκροτήθη η ναυμαχία;

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για την ΝΑΥΜΑΧΙΑ της ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ, ΕΔΩ.

Ποία τα λείψανα των καταποντισθέντων σκαφών, περί ων δύναται να υπάρξη εύλογός τις ελπίς ότι κείνται έτι κατεσπαρμένα εν τω βυθώ του στενού; Ως καλώς γινώσκεται, το στενόν της Σαλαμίνος, όπως το αποκαλούμεν συνήθως κατά το Salamis Strait του χάρτου του αγγλικού ναυαρχείου, είναι ο μεσημβρινός εις τον κόλπον της Ελευσίνος είσπλους. Τον είσπλουν τούτον θα ηδύνατό τις να διακρίνη εις είδός τι διπλού προδόμου, αποτελουμένου εκ των περί την Ψυττάλειαν υδάτων οριζομένων ανατολικώς μεν υπό της αττικής ακτής, δυτικώς δε υπό της σαλαμινίας, και εις δύο διαδρόμους, ων ο μεν βαίνει βορειοδυτικώς από της Κυνοσούρας και της Κεράμου άκρας, του χάρτου του αγγλ. ναυαρχείου, προς την νησίδα του Αγ. Γεωργίου· ο δε από ταύτης και της δυτικωτάτης εσχατιάς του Αιγάλεω κατευθύνεται προς βορράν μέχρι Λέρου και Χοιράδων νήσων.

Εις το μεταξύ της νησίδος του Αγίου Γεωργίου και της άκρας του Αιγάλεω δίαυλον ο αγγλικός χάρτης δίδει το μερικώτερον όνομα Georgio Channel. Ενταύθα ο πορθμός στενούται εις 1.130 μ., λαμβανομένης δ’ υπ’ όψιν της εν τω μέσω υφάλου εις μόνον 796 μ. Το εύρος του μεταξύ του φάρου της Ψυτταλλείας και της Κεράμου άκρας, δηλαδή της ευθύς έναντι αττικής ακτής πορθμού, μόλις ανέρχεται εις 1.200 μ.. Από δε της άκρας της Κυνοσούρας – Κάβο Βάρβαρο – μέχρι του αυτού σημείου της έναντι ακτής το διάστημα σχεδόν δεν υπερβαίνει τα 2.400 μ., έτι δε βραχύτερον καθίσταται κατά το νυν Πέραμα.

Η από της αυτής δε σαλαμινίας άκρας μέχρι της νησίδος του Αγίου Γεωργίου συρομένη ευθεία εξικνείται εις 2.500 μ. Περί τας γραμμάς ταύτας νομίζω ότι πρέπει να διεξαχθή κυρίως η έρευνα του βυθού, οιανδήποτε και αν έχη τις γνώμην περί της θέσεως εν η εξετυλίχθη το αιματηρόν δράμα μιας των μεγαλειτέρων ναυμαχιών της ιστορίας.

Μεγάλη αληθώς συζήτησις κρατεί επί του θέματος τούτου. Οι μεν δέχονται την κατά μήκος των στενών αντιπαράταξιν και συμπλοκήν των αντιμάχων στόλων, του μεν περσικού έχοντος όπισθέν του την υπό των στρατευμάτων του Ξέρξου κατειλημμένην αττικήν ακτήν, του δε ελληνικού την σαλαμινίαν, όπερ εξάγεται και εκ της μόνης ορθής ερμηνείας του κειμένου του Ηροδότου, ην απεδέξατο και ο Γκρόττε και προς ην ουδαμώς αντιτίθεται, παρά την αντίληψιν των εναντιοφρονούντων, το σύντομον και ποιητικόν διήγημα του Αισχύλου.

Οι δε, επί κεφαλής των οποίων ο καθηγητής του εν Χάρβαρδ Πανεπιστημίου Γουλιέλμος Γκούδουϊν, αποδέχονται, στηριζόμενοι μάλλον επί Διοδώρου, ότι η μάχη διεξήχθη, των εμπολέμων αντιπαρατεταγμένων κατά τρόπον ώστε το μεν των κεράτων αυτών να στηρίζεται επί της ακτής της Σαλαμίνος το δε επί της ακτής της Αττικής ωσεί οι Έλληνες επρόκειτο να εμποδίσωσι βίαιον εις τον κόλπον της Ελευσίνος είσπλουν. Ελησμόνησεν ο Γκούδουϊν ότι προκειμένου περί στόλων δυναμένων να πλέωσιν εις εξ ποδών ύδατα ουδείς ναύαρχος θα ήτο αρκούντως τολμηρός όπως στηριχθή επί ακτής βριθούσης πολεμίων τοξοτών, βαλλόντων μετά καταστρεπτικών αποτελεσμάτων πέραν διακοσίων βημάτων κατά των γυμνών σωμάτων των ερετικών αφράκτων τριήρεων, και ότι ούτω η υπερκέρωσις και κύκλωσις θα ήτο μοιραία.

Ελησμόνησεν ακόμη ότι αν Ευρυβιάδης και Θεμιστοκλής μετεωρίζοντο ούτω κατά πλάτος του πορθμού, μετ’ ου πολύ θα ευρίσκετο εις τα νώτα αυτών άπασα η αποκλείουσα την ετέραν των εις τον Ελευσίνιον κόλπον εισόδων, την παρά τον Βούδορον και υπό τα Μέγαρα, μοίρα. Θα ετίθεντο δε ούτως οι Έλληνες μεταξύ δύο εμβόλων. Οπωσδήποτε μεθ’ όλα ταύτα και εάν έχωσι τα κατά το ζήτημα τούτο εν είνε πλέον ή βέβαιον ότι ο μέγιστος της μάχης ωθισμός συνέβη ανατολικώς του όρμου των Αμπελακίων, έσω της Κυνοσούρας, και από ταύτης μέχρι Ψυτταλείας και του λιμένος των Φωρών, κατά την τροπήν των βαρβάρων, ζητούντων να φύγωσι διά της μεσημβρινής εξόδου του στενού. Πέραν δε του λιμένος των Φωρών δεν φαίνεται να επεξετάθη η δίωξις, καθ’ όσον τα πέριξ την νήσον και τον βορειοδυτικόν είσπλουν του κόλπου Ελευσίνος αποκλείοντα περσικά σκάφη, εν καιρώ υποχωρήσαντα, εκάλυψαν την γενικήν υποχώρησιν εις το Φάληρον, από του οποίου ως γνωστόν ουχί αμέσως, αλλά μετά τινας ημέρας ανήχθησαν εγκαταλείποντα τα αττικά ύδατα τα σκάφη του Ξέρξου. Ότι δε εντός των στενών περιωρίσθη η δίωξις, εφρόντισεν ο Ηρόδοτος να πληροφορήση ημάς, σαφέστατα περιγράψας τα κατ’ αυτήν: «… των δε βαρβάρων εις φυγήν τραπομένων και εκπλωόντων προς το Φάληρον Αιγινήται υποστάντες εν τω πορθμώ, (όστις ουδείς άλλος είνε ή ο υφ’ ημών ανωτέρω αποκληθείς πρόδομος), έργα απεδέξαντο λόγου άξια. Οι μεν γαρ Αθηναίοι εν τω θορύβω εκεράϊζον τας τε αντισταμένας και τας φευγούσας των νέων, οι δε Αιγινήται τας εκπλωούσας· όχως δε τινες τους Αθηναίους διαφύγοιεν, φερόμενοι εσέπιπτον εις τους Αιγινήτας» . Όπερ κατά την παράταξιν του Διοδώρου σημειωθήτω εν παρόδω, θα ήτο αδύνατον. Διότι εάν η ελληνική παράταξις, στηρίζουσα το μεν δεξιόν αυτής επί της σαλαμίνας ακτής, το δε αριστερόν επί της αττικής και προελαύνουσα φυσικώς ώθει τους Πέρσας προ αυτής, οι Αιγινήται δεν θα ήτο ποτέ δυνατόν να προϋπαντώσι και βυθίζωσιν εν τω πορθμώ τας διωκομένας υπό των Αθηναίων πολεμίας τριήρεις. Εν τω πορθμώ λοιπόν, κυρίως μεταξύ Κυνοσούρας και Φωρών, φαίνεται ότι εγένετο η μεγίστη των βαρβάρων φθορά, και εντεύθεν πρέπει να άρξωνται κατευθυνόμεναι βορειοδυτικώς αι δοκιμαστικαί έρευναι του βυθού, συμπίπτουσαι είτα εις γραμμήν από της Ψυτταλείας προς την νησίδα του Αγ. Γεωργίου χωρούσαν. Το βάθος κατά την κατεύθυνσιν ταύτην είνε κατά μέσον όρον δεκαεπτά οργυιών, όσον δε προσεγγίζει τις προς τον δίαυλον του Αγ. Γεωργίου ελαττούται εις 12, εις 8, εις 6. Μεταξύ Κεράμου πάλιν, Ψυτταλείας και Φωρών, αυξάνει εις 20 μέχρις 22 οργυιών. Ενταύθα η εργασία δεν θα είνε λίαν ευχερής σφοδρυνομένου του νότου, περίπτωσις καθ’ ην ενίοτε διακόπτεται ως γνωστόν, η μετά του Πειραιώς συγκοινωνία του Ναυστάθμου. Η αγγλική οργυιά, fatthom, δι’ ης μετρώ ενταύθα, είναι ισοδύναμος προς 1,829 μ. Επομένως, λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι βαθύτερον των 15 μ. αρχίζουν αι δυσκολίαι των σκαφάνδρων, και ότι εις 25-30 μ. η πίεσις ανέρχεται εις 3 και 4 ατμοσφαίρας, η εν τω πορθμώ εργασία δεν θέλει είσθαι και λίαν διασκεδαστική. Εν πάση περιπτώσει εν Αντικυθήροις οι δύται ειργάσθησαν εις βάθη μεγαλείτερα των 30 οργυιών, υπάρχουσι δε και ειδικά δι’ εκτάκτους εργασίας και βάθη σκάφανδρα, άτινα εν τοιαύταις περιστάσεσιν επιβάλλει ου μόνον το συμφέρον της επιμελούς ανασκαλεύσεως του βυθού, αλλά και η φιλανθρωπία.

Αλλά τι είνε εκείνο όπερ θα αναζητηθή εν τω βυθώ· τι είναι εκείνο όπερ πιθανώς περιεσώθη; Η αρχαία ναυπηγία - τουλάχιστον η ναυπηγία των μακρών πολεμικών σκαφών του τριηρικού τύπου - δεν διεκρίνετο επί ισχύϊ συναρμογών. Αι τριήρεις ήσαν πολύ μακράν της θαυμαστής συνεκτικότητος ξυλίνης φρεγάτας του παρελθόντος αιώνος. Αι ευθηναί τριήρεις εσχαρούντο και συνετελούντο μετά ταχύτητος καταπληκτικής. Ήσαν ελαφραί, διά να εξελκύωνται ευχερώς εις την γην, λεπταί και εύθραστοι. Η ισχύς αυτών πάσα συνεκεντρούτο εν τω εμβόλω. Τρόπις, στείρα, ζωστήρες, τα πάντα εσκόπουν κυρίως να στηρίξωσι το έμβολον, το κύριον τούτο πολεμιστήριον όργανον του αρχαίου κωπηλάτου σκάφους, και ήσαν λίαν ισχυρά. Τα λοιπά, τα εγκοίλια, ο σκελετός εν γένει, αι επηγκενίδες, τα σέλματα, παν ότι τέλος περιελάμβανε και υπεστήριζε την κινητήριον μηχανήν, τους μυώνας, οίτινες προσέδιδον την απαιτουμένην ώθησιν εις την επιθετικήν δύναμιν του σκάφους, εις το έμβολον, ήτο τοσούτον λεπτά και εύθραυστα, ώστε κατέρρεον εις το πρώτον, ούτως ειπείν, ισχυρόν λάκτισμα. Αι αμυντικαί ιδιότητες του σκάφους ήσαν μηδαμιναί, το παν είχε θυσιασθή εις την επιθετικήν δύναμιν. Υπό τοιούτους όρους έκαστος δύναται να φαντασθή πως το σκάφος, άμα τω φοβερώ πλήγματι του μάλλον διά της θλαστικής αυτού ή της διατρητικής δυνάμεως ενεργούντος εμβόλου, παρέλυε σχεδόν εξ ολοκλήρου και πριν ακόμη καταδύση εις τους αβύσσους. Τα διάφορα τεμάχη των καταποντισθέντων των αφράκτων και ευχερώς λυομένων νεών της εν Σαλαμίνι ναυμαχίας, αργά ή ταχέως αποσπασθέντα του σκάφους επέπλευσαν και εξεβράσθησαν εις τας περί τον τόπον της καταστροφής ακτάς. Τι λοιπόν έχει απομείνει εν τω βυθώ· τι διατηρείται μετά 2.400 έτη;

Η παρά τα Αντικύθηρα πολύ μεταγενέστερον ναυαγήσασα ολκάς – ην εγώ υποθέτω εκ Κωνσταντινουπόλεως ορμηθείσαν και μετά την λατινικήν αυτής κατάκτησιν - καίτοι σφηνωθείσα υπό τον όγκον των απαχθεισών υπ’ αυτών καλλιτεχνημάτων, δεν αφήκεν ημίν έτερον σχεδόν ίχνος εκτός του δυσλύτου φορτίου της και τινών θραυσμάτων επηγκενίδων, εφ’ ων ευτυχώς διακρίνεται η κάρφωσις. Ουδέν δε δύναται να αποδείξη, εν σχέσει προς το απασχολούν ημάς ζήτημα, η εν Γκόκσταδ της Νορβηγίας ανακαλυφθείσα ναυς των Βίκιγκ - βασιλέων της θαλάσσης - εντός κολοσσιαίου τύμβου, επιμελώς κατακεχωσμένη και μόνον από του 9^ου μ.Χ. αιώνος. Τα αυτά θα ηδύνατο να είπη τις και περί του εσχάτως εν αγρώ τινι της Ιρλανδίας ευρεθέντος πλοιαρίου: κατά μείζονα δε λόγον περί του εν Γκλάστονβουρν εν καταστάσει οιονεί απολιθώσεως ανευρεθέντος προϊστορικού σκάφους. Όλως δε υπό ειδικάς περιστάσεις έζησαν επί χιλιάδας ετών των λιμναίων προϊστορικών κατοικιών οι καταπήγες, ων τα λείψανα ευρέθησαν εν τη ιλύι Εκ των σκευών των καταποντισθεισών εν τοις ύδασι της Σαλαμίνος τριήρεων, ούτε των «κρεμαστών» ούτε των «πλεκτών» είνε δυνατόν να ανευρεθή τι πλέον.

Ήδε και ο Ηρόδοτος σημειοί ότι σωρούς αυτών ο ζέφυρος εξώθησε μέχρι Κωλιάδος άκρας. Υπολείπονται τα χάλκινα και σιδήρινα, ίσως και τα λίθινα έτι, αν υποθέσωμεν ότι τινές των τριήρεων έφερον «ευνάς», ομοίας των ευρισκομένων εν τω μικρώ μουσείω Πειραιώς. Αλλ’ έφερον αγκύρας οι εν Σαλαμίνι ναυμαχήσαντες στολοί, ή ηρκούντο, ως θέλουσί τινες, εις διπλήν πριμνοδέτησιν και ποντισμόν καλάθου ή σάκκου μεστού λίθων, όπερ ίσως δεκτόν μόνον διά το ομηρικόν ναυτικόν, άμα δε τω παραμικρώ κυματισμώ κατέφευγον εις ανέλκυσιν των τριήρεων, εγκαθιστώντες το ναυτικόν στρατόπεδον, το οποίον άλλως ήτο ο κανών; Όπως και αν έχη το πράγμα, η σιδηρά άγκυρα περί τους χρόνους της εν Σαλαμίνι ναυμαχίας ήτο γνωστή. Ο Ηρόδοτος αναφέρει «χαλκέη αλύσι αεδεμένην άγκυραν σιδηρέην», ει και μόνον από μεγάλου Αλεξάνδρου εισάγεται σπουδαίως η χρήσις της αλύσεως, αντικαθιστώσης τα παλαιότερα αγκύρεια σχοινία Αλλά θα είνε «αμφίβολοι», «αμφίστομοι», «ετερόστομοι», «ξύλιναι» αι άγκυραι ας θα αποδώση ημίν ο βυθός; Ότι εβράδυνεν η γενίκευσις της χρήσεως της σιδηράς αγκύρας φαίνεται και εκ του τεραστίου σκάφους του Ιέρωνος, εφ’ ου υπήρχον και άγκυραι «ξύλιναι τέτταρες». Εν κοιλότητι των ξυλίνων τούτων αγκυρών λέγεται ότι εχέετο άφθονος μόλυβδος. Εκ μετάλλου ως γνωστόν κατεσκευάζοντο και των επιβατών τα όπλα, επίσης ο «δελφίς», σιδηρούς ή μολύβδινος όγκος αιωρούμενος από της «δελφινοφόρου κεραίας» και έτοιμος να καταβυθίση το πολέμιον σκάφος, όστις ζήτημα αν ήτο ήδη εισηγμένος εις το ναυτικόν καθ’ ους χρόνους συνεκροτείτο η εν Σαλαμίνι ναυμαχία. Η αποκαλυπτικωτάτη εν τούτοις των ανευρέσεων θα ήτο η των εμβόλων, άτινα αναντιρρήτως είνε σπουδαιότατον των χαλκών και σιδηρών όπλων ως και άνω είπομεν. Μέχρι τούδε τα ελληνικά έμβολα δεν γινώσκομεν ή εκ γραφών, αναγλύφων και νομισμάτων, και εκ του βάθρου της Νίκης της Σαμοθράκης, παριστώντος πρώραν, τεθραυσμένην κατά το άκρον δυστυχώς. Τα έμβολα ήσαν δύο ειδών. Ή αιχμηρά χαλκά και σιδηρά τεμάχια, και ταύτα ήσαν τα ήττονος σημασίας έμβολα, εκτινασσόμενα πολλάκις της πρώρας άμα τη κρούσει, στρεβλούμενα ή μένοντα εις τα πλευρά του πληγέντος αντιπάλου· ή ήσαν περίχαλκός τις αυτής ταύτης της πρώρας προεκβολή. Το έμβολον εν τη τοιαύτη περιπτώσει απετελείτο εκ της οξείας γωνιάς εις ην συνέπιπτεν η κατά τον τρόπον σχεδόν των συγχρόνων θωρηκτών κατερχομένη στείρα προς την ανανεύουσαν τρόπιδα και εστηρίζετο το έμβολον τούτο έσωθεν δι’ ισχυρών δοκών. Ποίον των δύο συστημάτων τούτων ήτο εν χρήσει κατά τους μηδικούς πολέμους;

Αι σαμιακαί τριήρεις ωρισμένως εσυνείθιζον την περί ης είπομεν περιχάλκωσιν, ην βραδύτερον εμιμήθησαν και ετελειοποίησαν οι Αθηναίοι. Εν γένει λοιπόν το καλλιτεχνικόν και κομψόν υλικόν των αρχαίων στόλων δεν παρουσίαζε την στερεότητα των επί γης μνημείων της αρχαίας τέχνης. Προσθέσατε νυν και την επίδρασιν του καλύπτοντος υγρού στοιχείου, ολιγώτερον μεν ίσως φθοροποιάν της ανθρωπίνης βαρβαρότητος, όχι όμως και της περιοδικής οργής του ουρανού, καίτοι η ιλύς και η ποικίλη του πυθμένος της θαλάσσης ζωή και βλάστησις επικαθημένη των καθηλωθέντων εν τω βυθώ ναυαγίων και περιβάλλουσα αυτά δι’ αμυντηρίου στρώματος ουκ ολίγον τα προφυλάττει. Η οξείδωσις εν τούτοις του σιδήρου φαίνεται ότι εκτελεί αμειλίκτως το καταστρεπτικόν αυτής έργον. Ο χαλκός υποφέρει ολιγώτερον και μάλιστα αμιγής. Έτερον κίνδυνον εξαφανίσεως των καταποντισθέντων υπό της θαλάσσης συντριμμάτων των αντιπάλων εν Σαλαμίνι στόλων - εις 240 δε σκάφη υπολογίζει ο Διόδωρος κατ’  Έφορον, υπερβολικόν ίσως, τας απωλείας αμφοτέρων - αποτελεί εν μέτρω τινί βαθμιαία κατάχωσις του βυθού εκ της καταρρεούσης εκ των παραλίων ιλύος.

Δεν πρέπει να λησμονή τις ότι ουχί πολύ μακράν των υδάτων εφ’ ων συνεκροτήθη η ναυμαχία η έναντι των Μεγάρων Μινώα δεν είνε πλέον νήσος, ως επί Θουκυδίδου, καταχωσθέντων των μεταξύ βραχίων.

Η ανασκάλευσις ανάγκη να γίνη βαθέως, επιμόνως, μεμελετημένως. Η επιχείρησις έσται δαπανηρά και μετά περισκέψεως οφείλει τις να βυθίζη χρυσά δίκτυα εις την θάλασσαν προς ανεύρεσιν ιχνών του αρχαίου βίου, όταν ανεπαρκώς προασπίζωνται μνημεία αυτού σπουδαιότατα και ελλείψει συγκοινωνίας καθίστανται απρόσιτα.

Και μία ακόμη σκέψις: Οι αρχαίοι ουδέποτε ανεσκάλευσαν τον βυθόν της Σαλαμίνος; Ευθύς μετά την καταστροφήν της «Μεγάλης Αρμάδας» περί τα ολλανδικά και αγγλικά παράλια, οι ναυτικοί της βασιλίσσης Ελισάβετ προέβησαν εις επίμονον έρευναν μεγίστης εκτάσεως θαλάσσης προς ανέλκυσιν των λειψάνων των μεγαλοπρεπών σκαφών Φιλίππου του Β΄. Τούτο δε εν έτει 1588 μ.Χ. Διατί τάχα να υποθέσωμεν ότι εν αιώνι 5ο π.Χ. εν εποχή της υψίστης ακμής του ελληνικού πολιτισμού και εν τω κέντρω του πολιτισμού τούτου, εν χρόνοις δε καθ’ ους υπήρχον δύται ως ο Σκυλλίης, δεν ηρευνήθησαν αι γνωσταί θέσεις, αι αβαθύτεροι τουλάχιστον, των πλουσίων περσικών ναυαγίων;

Ιδού περίπτωσις περιορίζουσα έτι μάλλον το πεδίον των ελπίδων ημών. Σημειωθήτω ότι και ο καταδυτικός κώδων πρόδρομος του σκαφάνδρου, δεν ήτο άγνωστος εις τους Έλληνας.

Παρά πάντα ταύτα, άτινα θα κριθώσιν ίσως και ολίγον απαισιόδοξα, περιεσκεμμέναι δοκιμαστικαί έρευναι επιβάλλονται, δυνάμεναι να οδηγήσωσιν ημάς αν όχι εις ανέλκυσιν κειμηλίων τόσον αφθόνων, ουδέ τόσον καλώς διατηρουμένων, ως και τα εγκαταλειπόμενα εις τα βάθη του Ναυαρίνου, πάντως όμως εις την ανεύρεσιν αντικειμένων μοναδικής ιστορικής αξίας.

Ταύτα εκ του προχείρου επί του σπουδαίου τούτου ζητήματος, πολλής μελέτης δεκτικού.

Διατελώ υμέτερος Καθηγητής της Ναυτ. Ιστορίας.

ΤΟ ΣΤΕΝΟΝ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ

1) Η προ του στενού της Σαλαμίνος θάλασσα –

2) Ψυττάλλεια –

3) Κυνόσουρα –

4) Η πόλις Σαλαμίς (κατά τον Γκούδουϊν). –

5) Το πέραμα –

6) Άγιος Γεώργιος –

7) Όρμος –

8) Νήσος Σαλαμίς –

9) Ακρωτήριον Αράπη–

10) Θυμαιτάδαι-

11) Αιγάλεως –

12) Κόλπος Ελευσίνος –

13) Μεγαρίς –

14) Ελευσίς –

15) Λιμήν Πειραιώς –

16) Αρχαία πόλις Πειραιώς

ΠΗΓΗ: εφημ. Ακρόπολις, 28.2.1902. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 29.2.2002.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

---

[1] [1862-1931]

ΝΑΥΜΑΧΙΑ της ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ ΑΝΑΣΚΑΛΕΥΣΗ ΒΥΘΟΣ ΣΚΑΦΗ Ναυτικη Ιστορια Ραδος στενο Σαλαμινας λειψανα σκαφων, Σαλαμινα σαλαμις Salamis Strait χαρτης αγγλικο ναυαρχειο μεσημβρινος κολπος Ελευσινος εισπλους ελευσινα ελευσινας ελευσις Ψυτταλεια υδατα σαλαμινια Κυνοσουρα Κεραμου ακρα, κεραμος νησιδα Αγιου Γεωργιου Αιγαλεω Λερος Χοιραδαι νησοι ακρωτηριον ακρωτηριο αγιος Γεωργιος Χοιραδες διαυλος Georgio Channel καναλι πορθμος υφαλος φαρος αττικη ακτη Καβο Βαρβαρο Περαμα ερευνα στρατευμα Ξερξης ελληνικο Ηροδοτος Γκροττε Αισχυλος Γκροτε Χαρβαρδ Χαρβαρντ Πανεπιστημιο Γκουδουιν, Διοδωρος σικελιωτης μαχη ελληνες στολος ναυαρχος τοξοτης ερετης αφρακτος τριηρης υπερκερωσις κυκλωσις υπερκερωση κυκλωση Ευρυβιαδης Θεμιστοκλης Βουδορος Μεγαρα, μοιρα εμβολο Αμπελακι αμπελακια λιμην των Φωρων, λιμανι βαρβαροι Φωρα περσικα Φαληρο περσικος σκαφος διωξις, Αιγινητες αιγινα Αθηναιοι ελληνικη παραταξις, Περσες Πειραιας Ναυσταθμου αγγλικη οργυια, fatthom, οργια σκαφανδρο Αντικυθηρα σκαφανδρα, φιλανθρωπια αρχαια ναυπηγια πολεμικο τριηρικος τυπος συναρμογη τριηρεις θαυμαστη συνεκτικοτητα ξυλινη φρεγατα ευθηνες ελαφρυ εμβολα Τροπις, στειρα, ζωστηρες, εμβολον, πολεμιστηριον οργανον στειρο, ζωστηρας πολεμιστηριο οργανο αρχαιος κωπηλατης εγκοιλια, εγκοιλιο επηγκενιδες, επηγκενιδα σελματα, σελμα κινητηριος μηχανη μυωνες, μυωνας επιθεση λακτισμα αμυνα ναυς ναυαγιο ολκας ολκαδα Κωνσταντινουπολις κωνσταντινουπολη λατινικη κατακτηση λατινοι καλλιτεχνημα δυσλυτο φορτιο θραυσμα καρφωσις καρφωση Γκοκσταδ Γκοκσταντ Νορβηγια ανακαλυψη Βικιγκ Βικινγκ θαλασσα κολοσσιαιος τυμβος 9ος μΧ αιωνας Ιρλανδια πλοιαριο Γκλαστονβουρν Γκλαστονμπουρν απολιθωση προιστορικο προιστορια λιμναια προιστορικη κατοικια καταπηγες, λιμναιος προιστορικος οικισμος ιλυς κρεμαστο πλεκτο ζεφυρος κωλιας Κωλιαδα ακρα χαλκινο σιδηρινο λιθινα ευνη αρχαιολογικο μουσειο Πειραιως πειραια αγκυρα ναυμαχησαντες στολοι πριμνοδετηση ποντισμος καλαθος σακκος λιθος ομηρικο ναυτικο ανελκυση ναυτικα στρατοπεδο κανων σιδηρα χαλκεη αλυσι σιδηρεη μεγας Αλεξανδρος αλυσος αγκυρεια σχοινια αμφιβολοι, αμφιστομοι, ετεροστομοι, ξυλινη αγκυρες σιδερενια Ιερων ξυλιναι τετταρες μολυβδος μεταλλο επιβατης οπλα, δελφις σιδηρους ή μολυβδινος δελφινοφορος κεραια χαλκινο οπλο αναγλυφο νομισμα βαθρο Νικη της Σαμοθρακης, σαμοθρακη πρωρα αιχμηρη κρουση περιχαλκος προεκβολη οξεια γωνια θωρηκτο τροπιδα δοκος μηδικοι πολμοι σαμος σαμιακη περιχαλκωση Αθηνα μνημειο τεχνη ναυαγια οξειδωση χαλκος εφορος απωλεια καταχωση Μινωα Θουκυδιδης Μεγαλη Αρμαδα ολλανδια αγγλια παραλια, ναυτικοι βασιλισσα Ελισαβετ ανελκυση Φιλιππος Β 1588 μΧ 5ος Σκυλλιης, δυτης περσικα καταδυτικος κωδων προδρομος Ναυαρινο αντικειμενο ΣΤΕΝΟΝ ορμος Αραπη αραπης Θυμαιταδαι Αιγαλεως Μεγαρις Πειραιως πολις Πειραια

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ