Ο επίσκοπος Καμπανίας Μακεδονίας, Θεόφιλος, που έγραψε τις προρρήσεις των αρχαίων φιλοσόφων για την Αγία Τριάδα - του Γ. Λεκάκη

Ο επίσκοπος Καμπανίας Μακεδονίας,

Θεόφιλος,

που έγραψε τις προρρήσεις

των αρχαίων φιλοσόφων

για την Αγία Τριάδα

Του Γιώργου Λεκάκη

Ο σοφός και ευρυμαθής, φωτισμένος ιεράρχης Θεόφιλος Παπαφίλου κατάγονταν από τα Ιωάννινα[1] της Ηπείρου (περ. 1715 – περ. 1793) – ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης «ΗΠΕΙΡΟΣ, η γωνιά που πέτρωσε στο 5».

Εξεκίνησε τις σπουδές του στην Σχολή Γκιούμα. Το 1742 εφοίτησε στην Μαρουτσαία Σχολή Ιωαννίνων. Το 1746 ακολούθησε τον Ευγένιο Βούλγαρη στην Κοζάνη. Ήταν μαθητής του Ευγένιου Βούλγαρι[2].

Ο σωζόμενος κατάλογος της βιβλιοθήκης του απαρτιζομένης από 139 βιβλία, περιέχει 5 φιλοσοφικά και θεολογικά βιβλία του Ευγ. Βούλγαρι, και έργα των Δημητρίου Κυδώνη, Γενναδίου Σχολαρίου, Μελέτιου Συρίγου, Δοσιθέου Ιεροσολύμων, Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, Μεθοδίου Ανθρακίτη, Ευστρατίου Αργέντη, Ιωάννη Καρυοφύλλη, Μαξίμου Μαργουνίου, Μελετίου Πηγά, Βικεντίου Δαμοδού, Γαβριήλ Σεβήρου και Ροβέρτου Μπελλαρμίνι.

Ήταν διδάσκαλος στην Μακεδονία.[3]

Ίσως έγινε μοναχός στην ΙΜ Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω. Χρημάτισε επίσκοπος (1749 – 1795) της Επισκοπής Καμπανίας[4]. Το 1789 ορίστηκε επίτροπος του νεοεκλεγμένου μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, Γερασίμου. Ως επίσκοπος οργάνωσε τα σχολεία της επαρχίας του. Έστελνε νέους σε Ανώτερες Σχολές για περαιτέρω σπουδές.

Ο Καμπανίας Θεόφιλος θεωρείται από τους φωτισμένους του 18^ου αιώνος. Έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του στην πτωχή επισκοπή Καμπανίας, συμπαραστεκόμενος στον χειμαζόμενο από επιδρομές πληθυσμό της.

Κυριότερο έργο του το «Ταμείον Ορθοδοξίας[5]», έκδοση Βενετίας 1780 (επανέκδ. αψπη' =1788, 1804, 1860). Ήταν ένα είδος χριστιανικού προσευχηταρίου με 110 μικρά κεφάλαια σε δημώδη γλώσσα. Ανατυπώθηκε πολλές φορές. Ο Αθανάσιος Πάριος το επαίνεσε στον πρόλογο διθυραμβικά. Αναφέρει προρρήσεις των αρχαίων φιλοσόφων για την Αγία Τριάδα. Γι’ αυτό και εκρίθη πως «από το σύγγραμμα απουσιάζει οποιαδήποτε θεολογική εμβάθυνση» ως «ένα συνονθύλευμα άρθρων πίστης και ηθικής», που «στην θέση του θεολογικού στοχασμού βρίσκουμε ευσεβείς θρύλους», κλπ.

Ο Θεόφιλος συνέταξε κι ένα βιβλίο εκκλησιαστικού δικαίου με τίτλο «Πρόχειρον Νομικόν», το οποίο αμέσως χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα, αλλά τυπώθηκε μόλις το 1887 στην Κωνσταντινούπολη, από τους Ελ. Ταπεινό και Κ. Βασιλειάδη. Αλλά η έκδοσις ήταν και πάλι αποσπασματική και με πολλές αυθαίρετες προσθαφαιρέσεις! Ως κανονολόγος στο έργο του αυτό αποδίδει τον εντεινόμενο αντικληρικισμό στην ανάμειξη των σύγχρονών του ιεραρχών στα κοσμικά πράγματα, αντίθετα με ό,τι συνέβαινε τον καιρό του Βυζαντίου.

Το «Νομικόν» το καθιστά ακόμη πιο πολύτιμο η αντιπαραβολή που συχνάκις κάνει με τα ισχύοντα στην εποχή του. Κριτική έκδοση έδωσε ο Δημ. Σ. Γκίνης, με τίτλο «Νομικόν ποιηθέν καί συνταχθέν εἰς ἁπλήν φράσιν ὑπό τοῦ πανιερωτάτου ἐλλογιμωτάτου ἐπισκόπου Καμπανίας κυρίου κυρίου Θεοφίλου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων» , το 1788, Θεσσαλονίκη 1960. Ο Γκίνης βασίσθηκε σε 6 χειρόγραφα που είχε τότε υπ’ όψιν του (τρία στην Εθνική Βιβλιοθήκη και από ένα στην Μονή Εσφιγμένου, την Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης και την Βιβλιοθήκη Δημητσάνας). Ένα 7^ο χειρόγραφο εντόπισε ο Δημ. Κ. Ράιος[6].

Αλλά προσφάτως ενετοπίσθη και άλλο άγνωστο ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ του, το «Νομικόν εἰς ἁπλήν φράσιν» [τέλη 18^ου αιώνα]. Χειρόγραφο σε χαρτί, 33-38 στίχοι ανά σελίδα, folio (300 x 205 χλστ.), [1]1 [2]-[27]6 [28]2: [159] φ., [2] + 311[=312] + [4] σελ.

Το κυρίως κείμενο στις σ. 1-311:

        - «Περί νόμων ἐκκλησιαστικοῦ καί πολιτικοῦ προλεγόμενα» στις σελ. 1-5,

        - «Νόμος ἐκκλησιαστικός περί ἀρχιερέων, εἴτουν ἐπισκόπων, κατά τό παλαιόν» στις σελ. 6-81,

        - «Πολιτικός νόμος [σε με´ κεφάλαια]» στις σελ. 83-296,

        - «Κανόνων νομικῶν τά ἀναγκαιότερα», στις σελ. 297-303

Και

        - «Περί λέξεων νομικῶν τινων σημασίας» στις σ. 303-311), το τέλος του πίνακα περιεχομένων στο φ. [1]/1r (ἀρχ. «Περί συνοικεσίων ... φυλ. 268», επιγράμματα στον Θεόφιλο στα φ. [28]/1r-[28]/2r (των Γεωργίου Σκαρλάτου, Δημητρίου Βαρδάκα του εκ Μετσόβου, Κυριακού Νικολάου Τζερτζέλη και Θεοφίλου Νικολάου Τζερτζέλη), σελιδαρίθμηση από το χέρι του γραφέα, χωρίς αρίθμηση τευχών).

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Ελληνικη Βιβλιογραφια». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 13.5.2018.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Εξ ου και Θεόφιλος ο εξ Ιωαννίνων.

[2] όπως και ο ιατροφιλόσοφος Θωμάς Μανδακάσης, ο οποίος εδίδαξε για μια χρονική περίοδο στο Ανώτερον Σχολείον Κυρίτζη της Καστοριάς, ο Αθανάσιος Πάριος, κ.ά.

[3] Βλ. αλληλογραφία του: 92 επιστολές 1781 – 1793.

[4] Η Καμπανία ήταν μία περιοχή δυτικά της Θεσσαλονίκης, από τον Αξιό ποταμό έως την σημερινή Αλεξάνδρεια (παλαιότερα Γηδάς) Ημαθίας.

[5] «περιέχον συνοπτικώς και διαλαμβάνον περί Θεού, περί Πίστεως, περί εξηγήσεως και χρήσεως των επτά Μυστηρίων, δέκα Εντολών και των αναγκαιοτέρων της Ιεράς Εκκλησίας εθίμων». Στην έκδοση του 1804 συμπληρωνόταν: «Ου και τοις αναλώμασι πρότερον μεν τύποις εξέδοτο, νυν δε δαπάνη του φιλογενούς Τυπογράφου». Στην έκδοση του 1860 συμπληρώνόταν: «Μετά τινων συν αυτοίς χρειωδεστέρων προς ασφαλή οδηγίαν και είδησιν εκάστου φιλευσεβούς Αναγνώστου. Πονηθέν μεν εις απλήν φράσιν και συντεθέν κατ' ερωταπόκρισιν υπό του πανιερωτάτου και ελλογιμωτάτου Επισκόπου Καμπανίας κυρίου, κυρίου Θεοφίλου του εξ Ιωαννίνων. Νυν το τέταρτον τύποις εκδίδοται υπό Θ. Ρηγοπούλου, δαπάνη του φιλευσεβούς Ν. Δ. Μουτζοπούλου Εμπόρου, εγκρίσει της Ιεράς Συνόδου, μετά πλείστων γραμματικών διορθώσεων».

[6] Βλ. «Χειρόγραφα και “σκιές” χειρογράφων ἀπό τό ἀνατολικό Ζαγόρι», Ιωάννινα, 2006.

επισκοπος Καμπανιας Μακεδονιας, Θεοφιλος, προρρησεις αρχαιοι φιλοσοφοι Αγια Τριαδα σοφος ευρυμαθης, φωτισμενος ιεραρχης Παπαφιλου Ιωαννινα Ηπειρος 1715 1793 Σχολη Γκιουμα γκουμα 1742 Μαρουτσαια Σχολη Ιωαννινων 1746 Βουλγαρης Κοζανη μαθητης Βουλγαρις σωζομενος καταλογος βιβλιοθηκη βιβλιο φιλοσοφικο θεολογικο βιβλιο εργο Κυδωνης, Γενναδιος Σχολαριος Συριγος, Δοσιθεος Ιεροσολυμων, Μαυροκορδατος Ανθρακιτης, Αργεντης, Καρυοφυλλης, Μαργουνιος Πηγας, Δαμοδος Σεβηρος Μπελλαρμινι Μπελαρμινι διδασκαλος Μακεδονια μοναχος ΙΜ ιερα μονη Αγιου Διονυσιου του εν Ολυμπω Αγιος Διονυσιος Ολυμπος 1749 – 1795 Επισκοπη 1789 επιτροπος μητροπολιτης Θεσσαλονικης, Θεσσαλονικη Γερασιμος σχολεια επαρχια Σχολες σχολειο 18ος αιωνας μΧ πτωχη επιδρομες Ταμειον Ορθοδοξιας Ταμειο Ορθοδοξια εκδοση Βενετια 1780 αψπη 1788, 1804, 1860 χριστιανικο προσευχηταριο δημωδη γλωσσα δημοτικη Παριος προρρηση ελληνες φιλοσοφια Τριας συγγραμμα θεολογια πιστη ηθικη θεολογικος στοχασμος θρυλος εκκλησιαστικο δικαιο Προχειρον Νομικον, Προχειρο Νομικο 1887 Κωνσταντινουπολη, Ταπεινος Βασιλειαδης εκδοσις αποσπασματικη αυθαιρεσια λογοκρισια κανονολογος αντικληρικισμος ιεραρχες κοσμικα Βυζαντιο αντιπαραβολη Κριτικη Γκινης, Νομικον ποιηθεν απλη φρασις πανιερωτατος ελλογιμωτατος 1788, Θεσσαλονικη 1960 χειρογραφα Εθνικη Βιβλιοθηκη Εσφιγμενου, αγιον ορος αγιο Δημοτικη Βιβλιοθηκη Κοζανης Δημητσανα Δημητσανα χειρογραφο Ραιος αρκαδιας αρκαδια πολιτικο νομος εκκλησιαστικος αρχιερευς λεξεις νομικες συνοικεσιο επιγραμμα Σκαρλατος Βαρδακας Μετσοβο, Τζερτζελης ο εξ Ιωαννινων ιατροφιλοσοφος Μανδακασης, Ανωτερον Σχολειον Κυριτζη Καστοριας Κυριτση Καστορια αλληλογραφια επιστολη Αξιος ποταμος Αλεξανδρεια Γηδας Ημαθιας Γιδας Ημαθια Θεος εξηγηση χρησ επτα Μυστηρια δεκα Εντολες Ιερα Εκκλησια εθιμο 7 10 φιλογενης Τυπογραφος ερωταποκριση Ρηγοπουλος Μουτζοπουλος Εμπορος Συνοδος γραμματικη χειρογραφα ανατολικο Ζαγορι

Share on Google Plus

About ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ