Του Γιώργου Λεκάκη
Υπέροχο ακέραιο πήλινο λυχνάρι (0,027 Χ 0,095 μ.) με ένα ακροφύσιο του 3ου αι. βρέθηκε το 1960 στην νότια πλαγιά της Ακροπόλεως Αθηνών. Στην κάτω πλευρά, μέσα σε εγχάρακτους ομόκεντρους κύκλους αναγράφεται «ΠΡΕΙΜΟΥ[2]», που υποδηλώνει το αθηναϊκό εργαστήριο, στο οποίο κατασκευάσθηκε το λυχνάρι. Εκτίθεται στο Μουσείο Ακροπόλεως.[1]
Το εργαστήρι αυτό ήταν από τα πιο διάσημα των Αθηνών, με σημαντικές εξαγωγές και παραρτήματα και εκτός των γεωγραφικών ορίων της νυν Ελλάδος - κυρίως στην Ιταλία!
Στην παραπάνω εικόνα βλέπετε έναν άλλο αθηναϊκό λύχνο, με παράσταση ερωτικής πράξεως / συμπλέγματος / symplegma. Στο κάτω μέρος υπάρχει η υπογραφή του εργαστηρίου του Πρείμου[2], ενός από τα σημαντικότερα αθηναϊκά εργαστήρια λυχναριών του 3ου αιώνα στην Όστια. Εκτίθεται στο Antiquarium Ostiense (αρ. 2707), αρχαίας Όστιας, Ρώμης.
Οι λύχνοι λαδιού με ερωτικές σκηνές, ερωτικές απολαύσεις και ερωτικά παιγνίδια ήταν ιδιαιτέρως αγαπητοί στον ρωμαϊκό κόσμο. Πολλοί τέτοιοι ευρέθησαν στην αρχαία Όστια, της αυτοκρατορικής περιόδου.
Αλλά ιδιαίτερη περίπτωση
αντιπροσωπεύει αυτό το μεγάλο και εξαιρετικής ποιότητας λυχνάρι, αθηναϊκής
παραγωγής, του 3ου αι. Εικονίζει σκηνή μιας γυναίκας που «ιππεύει» (cavalca – η
στάση / εικόνα διεθνώς λέγεται «Venus pendula auersa»). Σκηνή που ήδη υπάρχει
στα λυχνάρια του 1ου αιώνα. Αλλά η σκηνή είναι πολύ πιο λεπτομερής
στα αθηναϊκά, παρά στα ρωμαϊκά έργα τέχνης / προϊόντα. Στο «ρεπερτόριο» των
αθηναϊκών εργαστηρίων τέτοιες σκηνές αντιγράφονται συχνάκις από την εικονογραφία
/ ρεπερτόριο του πιο διάσημου κατασκευαστή τέτοιων ερωτικών λυχναριών του 3ου
αιώνα, που ήταν ο επίσης αρχαίος Έλλην καλλιτέχνης του 2ου αι. μ.Χ. Πίρειθος[3], ο
οποίος δημιουργεί στα κορινθιακά πρότυπα.[4]
Τα αθηναϊκά αντιγράφουν
χαρακτηριστικούς κορινθιακούς τύπους: Ακτινωτός δίσκος με χείλος αμπέλου ή
μορφοποιημένος δίσκος με χείλος οβολό, ενώ αρχικώς μιμούνται ακόμη και τον
ανοικτόχρωμο κορινθιακό πηλό! Το δε θέμα ερωτικού συμπλέγματος γυναίκας –
αλόγου, απαντάται συχνάκις στην Κόρινθο, και είναι λογικό, αφού ιερόζωό της ήταν
ο πτερωτός ίππος Πήγασος.
Σε άλλο κεραμικό φωτιστικό λύχνο (11,20 x 9,30 εκατ.) του Πρείμου - βλ. παραπάνω φωτογραφία - εικονίζεται ερωτικό σύμπλεγμα σε κρεβάτι μιας γυναίκας και ίππου. Έργο τέχνης κατασκευασμένο από καλούπι. Υπογραφή πάντα Πρείμος, αθηναϊκής παραγωγής, 251 - 310 μ.Χ. Ευρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.
Ίσως χιουμοριστική ή σατυρική σκηνή, ίσως θέμα από τις «Μεταμορφώσεις (ή Χρυσός Γάιδαρος)» - ήταν 11 βιβλία - του πλατωνικού εκ Θεσσαλίας Λούκιου Απουλήιου (123 - 170 μ.Χ.)[5] (για την ερωτική σχέση μεταξύ μιας αριστοκρατικής γυναίκας και ενός άνδρα που μεταμορφώθηκε σε γαϊδουράκι για να μην αναγνωρίζεται), ίσως σχέση με τον Ίππιο Ποσειδώνα, ίσως ευσεβής πόθος…
Σε άλλους αθηναϊκούς - κορινθιακούς λύχνους, με ερωτικά θέματα, φαίνεται η πρωτοτυπία των Ελλήνων, την οποία μεταλαμπάδευσαν (και αυτή) στην ιταλική χερσόνησο. Οι αρχαίοι Έλληνες είναι, λοιπόν, οι διδάσκαλοι και του "ερωτισμού" των Λατίνων...
ΠΗΓΗ: Art images from museums. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.5.2019.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Menzel «Antique lamps in the Roman-Germanic Central Museum in Mainz», 1969.
- G. Siebert «Lampes corinthiennes et imitations au Musée National
d'Athènes», στο Bulletin de Correspondance Hellénique Year 1966,
90-2 σελ. 472-513.
- «TETRARCHIC RECOVERY IN CORINTH POTTERY, LAMPS, AND OTHER FINDS FROM THE PERIBOLOS OF APOLLO (PLATES 33-37)», ascsa.
[2] Το όνομα απαντάται και στην "Στήλη με τον εφηβικό κατάλογο" από πεντελικό μάρμαρο, που βρέθηκε εν Αθήναις, και απεικονίζεται ο "κοσμητής", ανάμεσα σε δύο νέους που τον στεφανώνουν, και η επιγραφή αναφέρει τα ονόματα των "κοσμητών" (Αρχέλαος, υιός του Απολλώνιου από Πειραιά), των «εφήβων» και των λειτουργών του γυμνασίου - βλ. Α.Χ. 139-140, αρ. 1484. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.
Αλλά και σε νομίσματα αρχαίου άρχοντα της
Χίου. Αλλά και όνομα Ελλήνων κατοίκων στην Αίγυπτο - βλ. KU Leuven.
[3] Σε άλλο πήλινο λύχνο (104 Χ 81 Χ 37 χλστ.) του Πιρείθου εικονίζεται ερωτική σκηνή μεταξύ νέου και γαϊδάρου, κάτω από κληματαριές, που δημοπρατήθηκε από τον γερμανικό Οίκο Δημοπρασιών Alte Roemer (αρ. AR1550).
«Αποκτήθηκε» έλεγαν, το 2011 από την «ιδιωτική συλλογή» του S. Schadt. Μέχρι το
1989, «ανήκε» σε «ιδιωτική συλλογή» στο Baden-Baden. Η αυθεντικότητά του εξετάστηκε
τον Σεπτέμβριο του 2012 με βάση φωτογραφική τεκμηρίωση και επαληθεύτηκε η
αυθεντικότητα από τον κ. David Knell, διάσημο ειδικό σε αρχαία λυχνάρια ελαίου,
πρώην σύμβουλο στον οίκο Sotheby's (τέλη δεκαετίας του 1990 - αρχές δεκαετίας 2000)!!!
Παράλληλό του λυχνάρι από τον Κεραμεικό, υπάρχει στο Αρχ. Μουσείο Αθήνας. Ιδιαίτερα
για τον περίεργο ερωτισμό του Πιρείθου, βλ. Kübler JdI. 67, 1952, 107.
Παρόμοια θέματα βρίσκουμε και σε αμφορείς (λ.χ. του 6ου αι. - 560-550 π.Χ.) από την Εύβοια με διονυσιακό χωρό κωμαστών, τον Μένδιο όνο, πάνθηρες, τον θεό Διόνυσο, σάτυρους ιθύφαλλους, κλπ.
Το όνομα Πίρειθος που αναφέρεται και σε θρακικές επιγραφές – βλ. SEG 54:654,3. Ίσως σχετικό το Πύρειθος / Πύραιθος, αλλά και το Πειρίθους / Περίθοος / Πειρίθοος, υιός της Νεφέλης και του Ιξίονος ή του Διός, βασιλεύς των Λαπιθών, σύζυγος της Δηιδάμειας, ο καλύτερος φίλος του Θησέα.
βλ. και P. M. Fraser - E. Matthews "Lexicon of Greek Personal Names". Vol. I: The Aegean Islands. Cyprus. Cyrenaica, Oxford University Press, Οξφόρδη, 1987. Και των ιδίων "Lexicon of Greek Personal Names". Vol. III.A: The Peloponnese. Western Greece. Sicily. Magna Graecia, Oxford University Press, Οξφόρδη, 1997.
[4] Βλ. τύπος Broneer XXVIII, Perlzweig,
1961. Bruneau 1977. Bailey, BM II.
[5] ή Απουλήιος - απόγονος του Πλούταρχου του Χαιρωνέως, υιός κάποιου Θησέα και μιας Σαλβίας. Φιλόσοφος, ποιητής και ρήτωρ. Γεννημένος από πλούσιους γονείς στην Μαδαύρα της σημερινής Αλγερίας. Ιερεύς του Ασκληπιού, της Ίσιδας και του Οσίριδος. Στην Καρχηδόνα έλαβε το ανώτατο ιερατικό αξίωμα sacerdos provinciae, ιδρύοντας και αγώνες (iudi sacerdotates). Αρχαίοι διανοητές τον θεωρούσαν μέγα θαυματουργό και του απέδιδαν θαύματα ίσα ή μεγαλύτερα από εκείνα του Χριστού!
Τέσσερα έργα του θεωρούνται αδιαμφισβήτητα δικά του:
- το De Magia [Περί της Μαγείας] ή Απολογία, ομιλία του για την υπεράσπιση του εαυτού του, από την κατηγορία της μαγείας
- το διάσημο διήγημά του Asinus Aureus [Ο Χρυσός Γάιδαρος, ή Μεταμορφώσεις),
- το De deo Socratis (Ο Θεός του Σωκράτη), που δέχθηκε την επίθεση του Αγίου Αυγουστίνου
και
- το Florida [Ανθηρά] - ήταν μια ανθολογία λόγων, που εκφώνησε σε διάφορες πόλεις.
Αμφισβητούνται:
- De Dogma Platonis [Περί του Δόγματος του Πλάτωνος]
και
- De Mundo Liber [Περί Κόσμου], μια μετάφραση της ελληνικής πραγματείας Περì Κόσμου του Αριστοτέλη.
Δεν διασώθηκαν:
- De arboribus (Περί δένδρων),
- De medicinalibus (Περί φαρμάκων)
- De proverbiis (Περί παροιμιών)
- De republica (Περί δημοκρατίας)
- Epitome historiarum (Επιτομή ιστοριών)
- Eroticus (Ερωτικός)
- Hermagoras (Ερμαγόρας)
- Ludicra (Παίγνια)
- Phaedo (Φαίδων) - μετάφραση του πλατωνικού διαλόγου περί της αθανασίας της ψυχής
και
- Quaestiones conviviales (Ζητήματα εορταστικά).
- Εισαγωγή στην Αριθμητική, μετάφραση στα λατινικά του έργου του Νικομαχου του Γερασηνου - βλ. Κασσιόδωρος.
Πλήρεις κριτικές εκδόσεις των έργων του έχουν εκδοθεί από την γερμανική Teubner (επιμ. R. Helm και Cl. Moreschini) και την γαλλική Les Belles Lettres (επιμ. D. Robertson, P. Valette και J. Beaujé).
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook