Του Γιώργου Λεκάκη
Την άνοιξη όλοι συνέπασχαν με
τον πόνο και την θυσία της θεάς ΔΗΜΗΤΡΑΣ… την μορφή της οποίας επήρε στην
εικονογραφία η Παναγία Δέσποινα(**), η οποία επίσης πάσχει την ιδία περίοδο… Η αρχαία θεά
για την Κόρη της, η νέα θεά για τον Υιόν της…
Η Δήμητρα, μια γυναίκα δυνατή
και χαριτωμένη, που αγαπούσε την φύση, την γη, τα λουλούδια, και η όμορφη κόρα
/ κόρη της Περσεφόνη έχαιραν μεγάλης τιμής σε
όλην την Ελλάδα… Κυρίως στα ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ, στην Ελευσίνα, όπου τιμούσαν
την Αγία Τριάδα Δήμητρα – Περσεφόνη – Διόνυσο, κ.α. Η ολυμπιακή θεότητα της
Δήμητρας, μια φορά τον χρόνο, υποδεχόταν τους μυημένους, στην Ελευσίνα. Στο
Ιερό της παρακολουθούσαν σιωπηλά τις ιεροτελεστίες, και την αναπαράσταση του μυθικού θείου δράματος της θεάς.... Ο μυημένος στα Ελευσίνια Μυστήρια χαϊδεύει τον ιερό όφι(*) της
Δήμητρας. Η ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ τρώγοντας 6 σπόρους / σπέρματα ροδιού, και ζώντας 6 (ή 4) μήνες στον
Κάτω Κόσμο, θα ανέβει / αναστηθεί να ζήσει άλλους 6 στην γη… Η ΕΠΑΝΕΝΩΣΗ με την ΔΑΜΑΤΕΡΑ > ΜΗΤΕΡΑ της ήταν που γιορταζόταν… εκ όπου έπλεε εν «ἁγνοῖσιν Ἐλευσῖνος γυάλοισιν»
κι αυτό ερχόταν ως ανάσταση / ανάταση ψυχής, επανένωση, και εν τέλει ΑΝΘΙΣΗ της
ΦΥΣΗΣ - Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ ΕΠΟΧΩΝ… Τίποτα δεν είναι μόνιμο, ούτε ο θάνατος. Και καμμιά κατάσταση δεν
είναι για πάντα. Όλα αλλάζουν και εναλλάσσονται…
Το εν λόγω ιερό φίδι ήταν ο αγγελιαφόρος
«ταχυδρόμος», αυτό, που μετέφερε τα μηνύματα Μάνας και Κόρης, όσο αυτές ήταν σε
διαφορετικούς Κόσμους… Ήταν δηλ. ο όφις στην υπηρεσία της θεάς > όφις >
λατ. officium = υπηρεσία, γαλλ. office, κλπ.
Η θεά Δήμητρα ήταν και θεά της γης, από την οποία ξεπηδούν όλες οι καλλιέργειες. Ως τέτοια, λοιπόν, είχε σχέση με τα φίδια. Αντικατέστησε την αρχαιότερή της θεά Γαία. Στην Αρκαδία η Δήμητρα Μέλαινα παριστάνονταν σαν την Μέδουσα ως φιδόμαλλη[1], με κεφάλι αλόγου (Ιππία Δήμητρα), που κρατούσε περιστέρι και δελφίνι(***) - συμβολίζει την δύναμή της στον Κάτω Κόσμο, και τον Επάνω Κόσμο, στον αέρα και το νερό! Στην Φιγάλεια, ένα ξόανο της Δήμητρος υπήρχε σε μια σπηλιά, που, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν η σπηλιά στην οποία εισχώρησε [έφυγε > Φυγάλεια] η Μέλαινα Δήμητρα για να πάει να βρει την Κόρη της στον Κάτω Κόσμο. Η λατρεία της Δήμητρας στην πρώτη πόλη του κόσμου, Λυκόσουρα, αντικατέστησε την λατρεία της Δέσποινας(**), μια πολύ πιο αρχαίας χθόνιας θεότητος. Η Δήμητρα μοιράζεται την διπλή / δίδυμη λειτουργία θανάτου / γονιμότητας με την κόρη της Περσεφόνη. Η Δήμητρα και η Περσεφόνη ονομάζονταν Δέσποινες(**) και Δήμητρες. Αυτή η δυαδικότητα / διπλή ονομασία αποτυπώνεται και σε έναν όρκο: «Μα, τις δύο θεές»!
Η Δήμητρα είναι (και) μητέρα της Περσεφόνης, από την ένωση με τον μικρότερο αδελφό(***) της Δία.[2] Ο Ζευς με την μορφή φιδιού ζευγαρώνει με την Ροή – την μητέρα του, Ρέα. Από τον Δία-όφι προκύπτει το συμβολο ραβδί / κηρύκειο του Ερμή, αλλά και το βασιλικό ραβδί / σκήπτρο, σύμβολο εξουσίας - «ἐπικαλοῦμαί σε τὸν μέγαν ἐν οὐρανῷ, σὺ εἶ ὁ μέγας Ὄφις, ἡγούμενος πάντων τῶν θεῶν».[3] Ο αετός, ιερόζωο του Διός, κρατά ανάμεσα στα νύχια του ένα δεμάτι με αστραπές / φίδια (βλ. βαΐρα). Η κόρη του όφεως, Περσεφόνη, ζευγαρώνει με τον Κρηταγενή / Ιδαίο Δία, ίνα συλλάβει τον Διόνυσο Ζαγρέα «αφού έγινε μητέρα του Δία, η πρώην Ρέα, έγινε Δήμητρα»[4]. Ιδού η Ανάσταση των θεών…
Όταν ο Ερυσίχθων γκρέμισε έναν
ναό της θεάς Δήμητρας, θέλοντας να κτίσει μια στέγη για το σπίτι του, η θεά τον
ετιμώρησε με τον ίδιο τρόπο και κοντά στο τέλος της ζωής του, έστειλε ένα φίδι
να τον πληγώσει. Στην συνέχεια, η Δήμητρα τον καταστέρισε[5] (και
είναι ο αστερισμός του Οφιούχου[6])…
Φημισμένος αρχαίος ναός στην θεά Δήμητρα υπήρχε και στους Επιζεφυρίους Λοκρούς[7]. Η «ρωμαϊκή» εικόνα της στους Επιζεφυρίους Λοκρούς – όπως όλα τα ρωμαϊκά γλυπτά - αναπαρήχθη από μια πρωτότυπη ελληνική ανάγλυφο εικόνα – και όχι προτομή! Ένα από τα πιο όμορφα και σημαντικά ευρήματα στο Εθνικό Μουσείο της Λοκρίδος Καλαβρίας Μεγάλης Ελλάδος, είναι το γενειοφόρο[8] και λοφιοφόρο χάλκινο φίδι, έργο τέχνης του 5ου αιώνα π.Χ. Ευρέθηκε στο εξωαστικό Ιερόν της Δήμητρος, της μοναδικής λοκρικής τοποθεσίας, που μαζί με την Νεκρόπολι έδωσαν ευρήματα σε μπρούτζο και όχι μόνον σε τερακότα. Το φίδι έχει μια έννοια, ή μάλλον έναν πρωταρχικό ρόλο, ανάμεσα σε δυο κόσμους: Τον Κάτω και τον Επάνω, να ενεργεί ως φύλακας των νεαρών χοίρων[9], που θυσιάζονταν και θάβονταν σε υπόγεια μέγαρα, πίσω από το ιερό. Όποιος τολμούσε να ξεθάψει τους θυσιαζόμενους χοίρους, θα είχε διαπράξει ένα αδίκημα και μια ιερόσυλη πράξη προς την θεά… Τα φίδια θα τον μαρτυρούσαν στην θεά, και η τιμωρία θα ερχόταν…
Και στους Ετρούσκους υπάρχει η ίδια παράδοση: Στην νεκρόπολη Pianazze στο Sarteano στην επαρχία της Σιένα στην Τοσκάνη, ευρίσκεται ο Τάφος Infernal Quadriga που, λόγω των ζωγραφικών πινάκων / τοιχογραφιών του, που είναι ορατοί στο εσωτερικό του, είναι αναμφίβολα ένας από τους σημαντικότερους ολόκληρης της ετρουσκικής περιόδου. Είναι ο δεύτερος σημαντικότερος, μετά τον Τάφο του Ogre I,II,III στην Ταρκυνία και επισκέψιμος! Και σε αυτόν, λοιπόν, θα δούμε το ίδιο ιερό φίδι, πάλι σε παράσταση του Άδη / Κάτω Κόσμου, ως τρικέφαλο[10] ον… Αλλά και στον γνωστό παναθηναϊκό αμφορέα (515 - 500 π.Χ. - στο Βρετανικό Μουσείο[11]), από το Βούλτσι της Ετρουρίας, που εικονίζει την θεά Αθηνά, φορά χιτώνα διακοσμημένο με σταυρούς, και στην ασπίδα υπάρχει ζωγραφισμένος ένας γενειοφόρος όφις με ανοιχτό το στόμα… Άλλη μια απόδειξη κοινής καταγωγής Ετρούσκων και Ελλήνων…
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Αρχαία ελληνική Μυθολογία» (απόσπ.). Γ. Λεκάκης «Λεξικόν των παραδόσεων των λαών του κόσμου» (απόσπ.). ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.5.2015.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Ησίοδος «Θεογ.» 912.
- Ομ. Ύμνος στην Δήμητρα.
- Παυσ. 8.42.1-4.
- Πρόκλος σχόλια στην Κρατύλο του
Πλάτωνος, 403 e (90, 28 Pasqu.) [=Orphic fr. 145 Kern], West 1983.
- Υγ., De Astronomica, 2.14.4.
- Jeffery L. H. «Archaic Greece: The Greek city states c. 800 - 500 B.C.» εκδ. Ern. Benn Limited, 1976.
- Kerényi K. «The Gods of the Greeks», εκδ. Thames and Hudson, Λονδίνο, 1951. Του ιδίου «Eleusis: Archetypal Image of Mother and Daughter», εκδ. Princeton University Press, 1967, 1991. Του ιδίου «Dionysos: Archetypal Image of Indestructible Life», εκδ. Princeton University Press, 1976, 1996.
(*) ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ
ὄφις [ὁ, γεν. ὄφεως, ποιητ. επίσης ὄφεος, δωρ. και ιων. ὄφιος] = ερπετό[12], φίδι, δράκων.
< ὄκϜις < ρίζα οκ-, οπ- > ὄψομαι, όψις, κλπ.
[Η πρώτη συλλαβή μερικές φορές γινόταν μακρά, όταν προφερόταν (και πιθ. όφειλε να γράφεται) ὄπφις, βλ. ὀχέω].
Βλ. Ομήρ. Ιλ., Ηρόδ., Τραγ. Αισχύλ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Αλλά και η Σελήνη έχει «φοβερῶν ὀφίων χαίτην σείουσα
μετώποις» (P IV 2801).
[2] βλ. Ησίοδος, Ομηρικός Ύμνος.
[3] P IV 1638.
[4] βλ. χαμένη ορφική θεογονία.
[5] Καταστερισμούς έκανε και η Περσεφόνη, με τον Άδη, και
μάλιστα από τον Κάτω Κόσμο!
[6] αστερισμὸς Ὄφις – βλ. Ἄρατ. 82. IV. ἐν 640.
[7] Βλ. Διόδ. Σικ. 27/4.3.
[8] Ας σημειωθεί πως από τα σημαντικότερα αποτροπαϊκά
σύμβολα είναι το γενειοφόρο γοργόνειο, με κόκκινη γλώσσα και μαύρα φίδια!
[9] Ο χοίρος είναι το δελφίνι(***) της στεριάς. Ο θυσιαζόμενος χοίρος στην Δήμητρα στην Ελευσίνα ελέγετο δέλφαξ (δελφύς(***) = μήτρα < Δελφοί - βλ. σχετικό αρχαίο αγγείο στο Μουσείο του Λούβρου). Στην Δήμητρα προσέφεραν μία γουρούνα εγκυμονούσα, την οποία παράχωναν στην Γη, όπως πήγε η Κόρη της στον Κάτω Κόσμο. Μετά, οι Έλληνες συνέλεγαν τα υπόλοιπα των θυσιασμένων ζώων και τα εξέθεταν στον βωμό, πριν τα «φυτέψουν» εκ νέου για να υποδηλώσουν με αυτήν την τελετουργία, τον γόνιμο θάνατο, την μη άδικη θυσία, την μη άδικη διαμονή της Κόρης στο βασίλειο των νεκρών και εν τέλει την Ανάσταση και τον επανερχομό από τον Κάτω Κόσμο.
[10] Το δικέφαλο φίδι ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες και το έλεγαν αμφίσβαινα. Είχε δύο κεφάλια, ένα σε κάθε άκρο. Έτσι μπορούσε να προχωρά και εμπρός και πίσω (αμφί + βαίνω) – βλ. Νίκανδρος, Γαληνός, Αέτιος, Διοσκουρίδης.
Τρικέφαλο ον και ο Κέρβερος, επίσης του Κάτω Κόσμου.
[11] αρ. καταλόγου αγγείων 133 / 1836,0224.193.
[12] Η Δήμητρα έχει κι άλλη σχέση με τα ερπετά:
Μεταμόρφωσε τον Ασκάλαβο, καίτοι παιδί, επειδή την ειρωνεύτηκε για την μεγάλη
δίψα της, στην ομώνυμη σαύρα - βλ. Νίκανδρος,
Οβίδιος.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook