Του Γιώργου Λεκάκη
Η αρχαιότερη ιταλική ανθρωπίνη παρουσία χρονολογείται στα 695.200 ± 6.200 και 614.000 ± 4.000 χρόνια (701.400 – 610.000) πριν από σήμερα, αλλά δεν ήταν σε καλή υγεία. Αυτό είναι μεγάλη ανατροπή, δεδομένου ότι μέχρι σήμερα το αρχαιότερο ανθρώπινο κατάλοιπο στην νότιο Ιταλία ήταν ένα θραύσμα μηριαίου οστού, ενός θηλυκού ατόμου Homo erectus, που ονομάζεται Marpi, και χρονολογούνταν πριν από περίπου 300.000 χρόνια!(*)
Βρέθηκε στην διάσημη
τοποθεσία Notarchirico (αρχαία ελληνική Αφροδισία - στην Venosa της αρχαίας ελληνικής Οινωτρίας – νυν Basilicata).
Ανακαλύφθηκε το 1985.
Ήταν ένα τμήμα ανθρώπινου
μηριαίου οστού. Ανασκαφές ξεκίνησαν το 2016.
Μάλιστα, χάρις στην
χρονολόγηση με την μέθοδο 40Ar/39Ar, το εν λόγω δείγμα φαίνεται να είναι η
αρχαιότερη ανθρωπίνη παρουσία στην ιταλική χερσόνησο, καθώς και μία από τις αρχαιότερες
από το Μέσο Πλειστόκαινο της Ευρώπης.
Η τοποθεσία κατοικήθηκε
επανειλημμένως για σύντομες περιόδους κατά την διάρκεια των μεσοπαγετώνων και
παγετωδών φάσεων, μεταξύ του μεσοπαγετωνικού γεγονότος MIS 17 και του
παγετωνικού MIS 16, καλύπτοντας μια περίοδο σχεδόν 100,000 χρόνων.
Αλλά αυτό που τραβάει τα
βλέμματα στο εύρημα είναι η παθολογική του κατάσταση. Οι ερευνητές μπόρεσαν να
καταλάβουν ότι το μηριαίο οστούν ανήκε σε νεαρό έφηβο άτομο, ίσως κοντά στην
ενηλικίωση, και η παθολογία φαίνεται να συνδυάζεται με τον θάνατο του ατόμου ή
σε κάθε περίπτωση το άτομο θα μπορούσε να ζήσει για κάποιο χρονικό διάστημα
μετά την εκδήλωση αυτής της παθολογίας. Η προσθήκη νέου οστού στην επιφάνεια
του φλοιού δείχνει ότι το μεγαλύτερο μέρος του οστού δεν έχει επηρεαστεί από
αυτήν την παθολογία. Ωστόσο, καθώς βρέθηκε μόνο μέρος του μηριαίου οστού, δεν
ήταν δυνατόν να εντοπιστεί ο παράγοντας ενεργοποίησης της παθολογίας, αλλά οι
ερευνητές προσπάθησαν να περιορίσουν τον κατάλογο των ασθενειών ή των
τραυματισμών, που διεγείρουν τις οστικές δυσπλασίες. Σε αυτήν την περίπτωση, η
οστεοβλαστική απόκριση στα παθογόνα οδήγησε στην ανάπτυξη μιας νέας οστικής
στιβάδας (περιοστική αντίδραση) η οποία διατάραξε τον φυσιολογικό σχηματισμό
του φλοιώδους οστού:
- Διαταραχές του κυκλοφορικού / αγγειακού
συστήματος.
- Αιματογενής οστεομυελίτιδα.
- Κακοήθης όγκος, όπως το
οστεοσάρκωμα.
- Τραύμα.
Άλλες ασθένειες θα μπορούσαν
να είναι το σκορβούτο, η υπερβιταμίνωση Α, η υπεραγγείωση, που σχετίζεται με
μια φλεγμονώδη απόκριση και άλλες παθολογίες που έχουν λάβει υπ’ όψιν οι
ερευνητές. Ωστόσο, η περιοστική αντίδραση είναι ευρεία και μη ειδική, επομένως
δεν μπορούν να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα από παθολογικής άποψης. Ωστόσο,
μπορεί να ειπωθεί ότι το άτομο έχει ζήσει με αυτήν την πάθηση για ένα ορισμένο
διάστημα, περισσότερο από τον χρόνο που απαιτείται για να «αναδιαμορφωθεί» το
οστούν, τουλάχιστον μια εβδομάδα, λόγω τραύματος. Δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι
μπορεί να πέθανε λόγω μιας από τις ασθένειες που αναφέρονται παραπάνω, αλλά η
χρόνια φλεγμονή επηρέασε σίγουρα τις τελευταίες περιόδους της ζωής αυτού του
νεαρού άνδρα.
Αυτό το άτομο, του οποίου το
σεξουαλικό φύλο είναι αδύνατον να προσδιοριστεί, ανήκει σε ένα αρχαϊκό είδος ανθρώπου
και παρουσιάζει μορφολογικές διαφορές σε σύγκριση με τους Νεάντερταλ. Επομένως,
πιστεύεται ότι μπορεί να ανήκει σε άτομο του Homo heidelbergensis. Είναι η
διάφυση του δεξιού μηριαίου οστού που στερείται ολόκληρης της επιφυσιακής
περιοχής, δηλαδή της κεφαλής και του λαιμού του οστού, και παρουσιάζει
ορισμένους πλειομορφικούς χαρακτήρες, που μοιράζονται με άλλους ανθρώπους του
Μέσου Πλειστόκαινου: ευρύς υποτροχαντηρικός βόθρος, έντονη πλάγια ακρολοφία,
πλατυμερής εγγύς τομή, υποκυκλικό σχήμα διατομής του μεσαίου άξονα και παχύ
φλοιό. Το να ανήκει στους Νεάντερταλ αποκλείσθηκε ακριβώς λόγω της κατανομής
του φλοιώδους οστού κατά μήκος της εγγύς περιοχής της διάφυσης, η οποία είναι
διαφορετική από αυτήν του Νεάντερταλ.
Επί πλέον, τα 15 στρώματα της
τοποθεσίας έδωσαν επίσης υπολείμματα πανίδας και λιθικά που αντιπροσωπεύουν την
πιο εκτεταμένη αλληλουχία ανθρώπινης κατοίκησης κατά την διάρκεια του MIS
17-16, τουλάχιστον στην νότια Ιταλία.
Πρόκειται, λοιπόν, για μια
μοναδική τοποθεσία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς εκεί βρέθηκε όχι μόνον το
αρχαιότερο οστούν ανθρώπου της ιταλικής χερσονήσου, αλλά και το αρχαιότερο
λιθικό συγκρότημα Αχελαίας τεχνολογίας, που χρονολογείται πριν από περίπου 680.000
χρόνια.
ΠΗΓΗ: Il. Micarelli, κ.ά. «The oldest fossil hominin from Italy: Reassessment of the femoral diaphysis from Venosa-Notarchirico in its Acheulean context», Quaternary Science Reviews, vol. 334, 108709, 15.6.2024. Γ. Λεκακης "Συγχρονης Ελλαδος Περιηγησις". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.5.2024.
(*) Στην τοποθεσία εκτός από πολυάριθμα πέτρινα εργαλεία έχουν ευρεθεί και υπολείμματα μεγάλων ζώων (ελέφαντες, βίσσονες, βόδια και ρινόκεροι, που ανήκουν σε εξαφανισμένα είδη).
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook