Των Σπύρου Αρσένη, τ. δημάρχου Ιθάκης και Γιώργου Λεκάκη
Πηγαιναμε με την ΜΑΡΙΑ ΑΝΔΡΙΑΝΑΤΟΥ στην ΣΧΟΛΗ ΟΜΗΡΟΥ, να εξυπηρετησουμε ως Φιλομηροι ενα γαλλικο τηλεοπτικο συνεργειο. [Εκει εγινε μια δυσκολη τηλεοπτικη δουλεια που θα προβαλλει την Ομηρικη Ιθακη και την ανακαλυψη του ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ].
Ανεβαινοντας τον δρομο προς
ΕΞΩΓΗ[1],
αριστερα μας ενα χωραφι με εληες, μου θυμισε μια κουβεντα που μου ειχε πει πριν
πολλα χρονια ο φιλος ΒΑΣΙΛΗΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, που εφυγε από την ζωη: οτι ο πατερας
του πηγε να φτιαξει ΕΚΕΙ μια αποθηκη. ΕΣΚΑΨΑΝ, αλλα βρηκαν αρχαιες κατασκευες,
φοβηθηκαν, κι εφυγαν.
Μου λεει τοτε η ΜΑΡΙΑ
- Ξερεις πως λεγεται η περιοχη;
- Οχι, της λεω.
- (Στου) ΦΙΛΟΙΤΟΥ[2], μου
λεει.
Ανατρεξε η μνημη στην ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΦΙΛΟΙΤΙΟΣ[3] ηταν ο βοσκος του ΟΔΥΣΣΕΑ και μαλιστα περιγραφεται στο κειμενο οτι πηγαινοντας προς το ΠΑΛΛΑΤΙ συναντησε την ΤΙΚΤΗ ΚΡΗΝΗ. Εδω πολυ κοντα βρισκονται και τα δυο σημεια ΠΑΛΛΑΤΙ - ΤΙΚΤΗ ΚΡΗΝΗ.
- Το μεν πρωτο στον χωρο ΑΘΑΝΑΣ (δηλ. Αθηνάς > του ΑΗ ΘΑΝΑΣΗ!),
- το δε δευτερο στην θεση που οι ντοπιοι το λενε ΜΕΛΑΝΥΔΡΟ ΠΗΓΗ.
Η δε ΜΕΓΑΝΥΔΡΟΣ ΠΗΓΗ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΝΕΡΑ ΤΟΥ ΚΑΛΑΜΟΥ. Ένα ανακτορο με τοσο κοσμο εξυπηρετειται ΜΟΝΟ απο ΜΕΓΑΛΗ πηγη.
Η ΜΕΓΑΝΥΔΡΟΣ ΠΗΓΗ στον ΚΑΛΑΜΟ ΙΘΑΚΗΣ, κάτω από το Ανάκτορο του Οδυσσέως. Ακόμη εν χρήσει... |
ΑΚΟΜΑ, μια εντοιχισμενη
πινακιδα, επανω στο εκκλησακι με επιγραφή «ΣΕΒΟΥ Ω ΜΟΥΣΙΚΕ», σημαινει οτι εκει
λατρευόταν ο ΑΠΟΛΛΩΝ, ο θεος της μουσικης - και η επιγραφή προέτρεπε τους μουσικούς να σέβονται τον ιερό χώρο.
ΕΩΣ ΕΔΩ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ.
Υπαρχουν ομως κι άλλες:
Το
μεσημερι στο φαγητο στο πολυ καλο εστιατορειο –ΝΤΕΛΙΣΙΟΥΣ - στον ΣΤΑΥΡΟ ελεγα
στην μητερα της Μαριας, που τρωγαμε μαζι, οτι καποτε στην ΕΞΩΓΗ ειχε
ανακαλυφθει μια ΣΗΡΑΓΓΑ, την οποια δεν αξιοποιησε η Αρχαιολογικη Υπηρεσια.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΣ ειχα βρεθει στην ανακαλυψη, γυρω στο 1963 – 1964 και θυμαμαι οτι
προχωρουσε βαθεια, αλλα κανεις δεν τολμησε να προχωρησει, γιατι εσβηνε το κερι.
ΤΟΤΕ η κ. ΑΝΔΡΙΑΝΑΤΟΥ μου λεει: "ΤΟ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΩ, την ΕΧΩ ΔΕΙ ΚΑΙ την ΣΗΡΑΓΓΑ. ΑΡΧΙΖΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ […] ΚΑΙ ΦΤΑΝΕΙ ΕΩΣ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ […] ΑΠΟ ΟΣΟ ΞΕΡΩ ΕΓΩ. Εγω εμενα τοτε στην Εξωγη[4]".
Άρα η ύπαρξη σήραγγας διασταυρώθηκε...
ΤΟΤΕ θυμηθηκα την κουβεντα που μας ελεγε η αειμνηστη ΚΟΝΤΟΡΛΗ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ η αρχαιολογος, οτι ο ΜΕΝΤΗΣ του ΑΓΧΙΑΛΟΥ με το πλοιο του, οπως γραφει ο ΟΜΗΡΟΣ, εφθασε στο ΛΙΜΑΝΙ του ΡΕΙΘΡΟΥ [σημερα ΦΡΙΚΕΣ], πρερχομενος απο την ομηρική νήσο ΤΑΦΟ(**) [σημερινο ΜΕΓΑΝΗΣΙ], με προορισμο, μαλλον, την ΜΕΛΙΤΗ [ίσως ΚΥΠΡΟ].[5]
Πινακίδες σηματοδοτούν το αρχαίο μονοπάτι, που είναι ακόμη εν χρήσει... |
ΕΔΩ χρειαζεται περαιτερω
ερευνα για να βεβαιωσουμε οτι βρεθηκαν στον χωρο απο ΑΦΑΛΕΣ εως ΕΞΩΓΗ προϊοντα
ΟΡΥΧΕΙΟΥ, τα οποια ο ΜΕΝΤΗΣ εφοδιαζονταν απο ΙΘΑΚΗ για πωληση η ανταλλαγη.
ΕΥΧΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙ!
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Συμβολή στην έρευνα της Ιθάκης του Οδυσσέως». Γ. Λεκάκης «Αρχαίοι σχολιαστές του Ομήρου και άλλες πηγές για τα ομηρικά», έκδ. Συλλόγου Φιλομήρων Ιθάκης «Ευχήν Οδυσσεί», 2012. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 6.11.2023.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Μηλιαράκης Αντ. «Γεωγραφία
πολιτική νέα και αρχαία του νομού Κεφαλληνίας. Κεφαλληνία, Ιθάκη, Άτοκος,
Αρκούδι, Κάλαμος, Κάστος και Εχιδνάδες μετά γεωγραφικού πίνακος», εκ του
Τυπογραφείου των Αδελφών Περρή, Αθήνησιν, 1890.
- Καλλίνικος Αλ. - Σπ.
Δενδρινός «Ιθάκη. Τότε και τώρα», εκδ. Σπύρος Δενδρινός.
[1] Η Εξωγή / Εξωή / Σταυρόνικο είναι ο βορειότερος
οικισμός του νησιού της Ιθάκης, κτισμένη σε υψόμετρο 340 μ. στον 38ο
παράλληλο [38°27′N 20°37′E]. Απέχει 22 χλμ. από το Βαθύ.
[2] Σήμερα εξαπλουστευμένα Φιλιτού. Γνωστή για τα πολλά
φίδια της που γι’ αυτό πολλοί την απέφευγαν.
[3] Φιλοίτιος = φίλος + οἶτος (< ρ. οἴσω) = φίλος του
μόρου θανάτου (> μοίρας), του πεπρωμένου, της συμφοράς - Όμ., Σοφ., Ευρ.
Οίτος = πορεία του ανθρώπου στον δρόμο που του πρέπει > πεπρωμένο του > «κακὸς
οἶτος» – Ομ. Ἰλ. Θ,34, Ὀδ. α,350.
ή
Φιλήτιος: «όρχαμος ανδρών» < ὄρχος, όγμος < άρχω = ο πρώτος μιας σειράς,
ηγέτης μιας ομάδας, γενικώς, ηγέτης, αρχηγός - Όμηρ., Ησίοδ. > αφέντης,
αφεντικό, αρχιβοσκός.
Έβοσκε τα κοπάδια βοοειδών του Οδυσσέα, στον οποίο ήταν πιστός - σε αντίθεση με τον Μελάνθιο.
- Ο Εύμαιος ήταν συβώτης (> Σύβοτα), δηλ. υπεύθυνος για τους χοίρους,
- ο Μελάνθιος / Μελανθεύς (γιος του Δολίου και αδελφός της δούλας Μελανθούς) υπεύθυνος για τις αίγες
και
- ο Φιλοίτιος ήταν βουκόλος (υπεύθυνος για τα βοοειδή), στον Δήμο Κεφαλλήνων, της Ιθάκης.
Στην
20ή ραψωδία, μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη, και ενώ ο Οδυσσέας κρύβεται στο
σπίτι του χοιροβοσκού Ευμαίου, μεταμφιεζόμενος σε ζητιάνο για να γλιτώσει από
τους μνηστήρες, συναντά τον Φιλοίτιο, ο οποίος δεν τον αναγνωρίζει, αλλά του
βρίσκει ομοιότητες με τον Οδυσσέα και τον καλωσορίζει. Ο Φιλοίτιος αναφέρει ότι
τον έκαμε βοσκό ο Οδυσσέας, ο οποίος του είχε δώσει αγελάδες στην Κεφαλονια,
όταν ήταν ακόμη παιδί. Ο Φιλοίτιος λυπάται για την παρατεταμένη απουσία και τον
πιθανόν τον θάνατο του Οδυσσέα. Σκέφτεται άσχημα μόνο τους μνηστήρες, τους
οποίους δεν θέλει να υπηρετήσει. Ελπίζει στην επιστροφή του Οδυσσέα. Ο
μεταμφιεσμένος Οδυσσέας, τον ενημερώνει ότι ο κύριός του ίσως σύντομα να
επιστρέψει. Ο Φιλοίτιος εδήλωσε ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα έθετε αμέσως τον
εαυτό του στην υπηρεσία του πρώην κυρίου του. Μαζί με τον Εύμαιο κλείδωσε τους
μνηστήρες στο ανάκτορο του Οδυσσέως και τους έκλεψε τα όπλα. Ο Φιλοίτιος τις
έδεσε με σχοινί για να μην ξεφύγει κανένας μνηστήρας. Κατά την διάρκεια της
τελικής μάχης, ο Φιλοίτιος συμμετέχει στον αγώνα και σκοτώνει τον μνηστήρα
Πείσανδρο και τον και τον Κτήσιππο. Ο βασιλιάς της Ιθάκης αργότερα υπόσχεται
στον Φιλοίτιο και στον Εύμαιο την ελευθερία τους, καθώς υπήρξαν από τους λίγους
υποτακτικούς του, που του έμειναν πιστοί. Μαζί με τους Τηλέμαχο, Οδυσσέα και
Εύμαιο, πηγαίνει στου Λαέρτη, την επόμενη ημέρα και αναλαμβάνει στρατιωτική
δράση κατά συμπολιτών του, που ήταν υποκινούμενοι από τον Ευπείθη(*). Ο
Οδυσσέας τον διατάσσει, μαζί με τον Εύμαιο, να τιμωρήσουν τον Μελάνθιο, να του
κόψουν την μύτη, τα αυτιά, τα άκρα και τέλος να ξερριζώσουν τα γεννητικά του
όργανα και να τα ταΐσουν στους σκύλους… Εν τέλει ο Τηλέμαχος τον απελευθέρωσε
και τον έκαμε πολίτη. Και ο βουκόλος Φιλοίτιος έγινε ο πρόγονος της οικογένειας
Βουκόλων.
ΠΗΓΗ:
- Ομ.
Οδύσσεια (υ,185, 254, φ,189, 20.185, 21.240, 3, 22.268, 286).
- Πλούταρχος
«Ελληνικές ερωτήσεις», 14.
Αναφέρεται
και από τον Ψευδο-Απολλόδωρο και από τον Οβίδιο και από τον Θεόκριτο («Ειδ.»,
Χάριτες ἢ Ἱέρων, XVI, 55):
«Εὔμαιος
καὶ βουσὶ Φιλοίτιος ἀμφ᾽ ἀγελαίαις
ἔργον
ἔχων, αὐτός τε περίσπλαγχνος Λαέρτης,
εἰ
μή σφεας ὤνασαν Ἰάονος ἀνδρὸς ἀοιδαί».
(*) Πατέρας του Αντινόου, ενός από τους άτυπους «αρχηγούς» των μνηστήρων της Πηνελόπης. Ο Οδυσσεύς τον είχε κάποτε στα νειάτα του υποστηρίξει, όταν αυτός προσέπεσε ενώπιόν του, φοβούμενος τον λαό, επειδή, μαζί με Ταφίους(**) ληστές, είχε λεηλατήσει τους Θεσπρωτούς ή τους Κεφαλλήνες, φίλους και σύμμαχους των Ιθακησίων. Μετά την εξολόθρευση των μνηστήρων, ο αχάριστος Ευπείθης παρακινούσε τον λαό της Ιθάκης σε εξέγερση κατά του Οδυσσέως. Τελικώς τον σκότωσε ο πατέρας του Οδυσσέα, Λαέρτης, με ακόντιο, που διαπέρασε το χάλκινο κράνος του! – βλ. Ομ. Οδ. π,424, ω,522-525.
[4] Άλλο αινιγματικό τοπωνύμιο στην Εξωγή είναι ο
Κόρακας, μια συνοικία που ονομαζόταν η Χώρα των Κορακήνων, ή του Κόρακα.
Σχετίζεται με την ομηρική «Κόρακος πέτρη» της Ιθάκης; - Αν και η Πέτρα Κόρακος
εντοπίζεται, μάλλον, στο νότιο τμήμα της Ιθάκης…
[5] Μελίτη είναι η Μάλτα. Αλλά και αρχαίος αττικός δήμος της Κεκροπίδος φυλής. Και αρχαία πόλη στην νήσο Σαμοθράκη – βλ. Γ. Λεκάκης«Σαμοθράκη, ιερά νήσος».
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook