Αυτό λέγεται «Εννοιολογική
διαχρονικότης»:
- Ένα χελιδόνι (ή ένας
κούκος) δεν φέρνει την άνοιξη.
Μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεἶ
Αίσωπος.
Ως παροιμία την χρησιμοποιούσαν συχνάκις ο Αριστοτέλης («Ηθικά Νικομάχεια», 1098a18), ο Στοβαίος και ο Αριστοφάνης. Επικράτησε η εκδοχή με τον κούκο.
- Το ψάρι βρομάει απ’ το κεφάλι
Ἰχθύς ἐκ τῆς κεφαλῆς ὄζειν ἄρχεται
Μ. Αποστόλιος «Παροιμίαι».
- Το ένα χέρι νίβει το άλλο
ἁ δὲ χεὶρ τὰν χεῖρα νίζει
στίχος του Πυθαγόρειου φιλόσοφου και ποιητή Επιχάρμου
- Ό,τι σπείρεις θα θερίσεις
Εί κακά τις σπείραι κακά κέρδια αμήσειν
Ησίοδος
- Κάλλιο να σε ζηλεύουνε
παρά να σε λυπούνται
κρέσσον γὰρ οἰκτιρμοῦ φθόνος
Πίνδαρος
- Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει
και κόκκαλα τσακίζει
Ἡ γλῶττα ἀνόστεος μὲν ὀστέα θραύει
Σόλων
- Έπαθε και έμαθε
τὸν πάθει μάθος
Αισχύλος "Αγαμέμνων".
Ο παθός, μαθός, λέει ο λαός μας.
- Μου σηκώθηκαν οι τρίχες
τριχὸς δ᾽ ὀρθίας πλόκαμος ἵσταται
Αισχύλος "Επτά επί Θήβας"
-Ο άνδρας είναι η κολώνα
του σπιτιού
Ανήρ, στέγης στῦλον
Αισχύλος "Αγαμέμνων"
-Χτύπα ξύλο
Ἅπτεσθαι ξύλου
Αριστοφάνης
- Έπεσαν κάτω από τα γέλια.
ώστε υπτίους υπό του γέλωτος καταπεσείν
Αθήναιος.
Τα αρχαία θέατρα, πριν γίνουν πέτρινα, ήταν ξύλινα. Οπότε οι θεατές, κτυπώντας τα πόδια τους από τα γέλια, συχνάκις έπεφτε η εξέδρα και γκρεμίζονταν.
- Έγιναν θέατρο
Εαυτούς εξεθεατρίουν
Πολύβιος
- Μη με συγχύζεις
μή μοι σύγχει
Όμηρος
- Την βάψαμε (την βάρκα)
Η ναῦς ἔβαψεν
Ευριπίδης "Ορέστης", στ. 705-707.
βάπτω = βυθίζω στο νερό.
Όταν έλεγαν "ναῦς ἔβαψεν" εννοούσαν το πλοίο βυθίσθηκε ή "έκατσε".
- Μη με σκοτίζεις
Αποσκότισον με
είπε ο Διογένης στον Μ. Αλέξανδρο.
- Έγινε ο βίος αβίωτος, η
Ἀβίωτον ζῶμεν βίον
- Του πουλιού το γάλα
ὀρνίθων γάλα
Πλούταρχος
- Λες τρίχες!
Τριχολογείν και τρίχας αναλέγεσθαι
Λεξικόν ΣΟΥΔΑΣ.
- Άει στον κόρακα
πέμπειν εἰς κόρακας
Φράση που ακούγεται πολύ στην Θεσσαλία.
- Δεν με μέλει
οὐδέν μοι μέλει
- Πολλά λες
Πολλά λαλεῖς
Φράση που ακούγεται πολύ στην Κύπρο.
- Να σκάσεις
Διαρραγείης
Αριστοφάνης
- Κάθε αρχή και δύσκολη
Αρχή δήπου παντός έργου χαλεπωτέρα
- Η αλήθεια είναι πικρή
ἔχει τι πικρὸν ὁ τῆς ἀληθείας λόγος
Δίων
- Η αλήθεια δεν κρύβεται
Ἀδύνατον τ' ἀληθές λαθεῖν
Μένανδρος.
Για περισσότερες παροιμιώδεις φράσεις που έμειναν από τον Μένανδρο, και είναι πολλές, ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γ. Λεκάκης - Ζ. Φυτούση "Μενάνδρου Γνώμαι μονόστιχοι".
- Φοβάται και την σκιά του
τὴν αὐτοῦ σκιὰν δέδοικεν
Ἀριστοφάνης αποσπ. 62.
- Τον αράπη κι αν τον
πλένεις...
Αἰθίοπα σμήχεις
Πλούταρχος
- Καμμιά δουλειά δεν είναι
ντροπή (η αεργία είναι ντροπή)
Έργον δ' ουδέν όνειδος (αεργίη δε τ' όνειδος)
Ησίοδος
- Χτίζεις στην άμμο
Εἰς ψάμμον οἰκοδομεῖς
Πλούταρχος
- Παρ' το αυγό και κούρευ' το
Ωόν τίλλεις
Πλούταρχος
- Όπως σε βλέπω και με
βλέπεις
Ώσπερ εισοράς εμέ
Σοφοκλής
- Μου λύθηκαν τα γόνατα
Λύεται γούνατα
Όμηρος
- Θα σου δείξω εγώ ποιος
είμαι (απειλή)
Εγώ αυτώ δείξω τις ειμί
Επίκτητος, 3,2,10
- Δεν πας να κρεμαστείς;
Ούκ απάγξη;
Επίκτητος, 3,1,32
- Κάνει σαν να του σκότωσε
τον πατέρα (σαν να του σκότωσε την μάνα)
Αν ούν εν τούτοις πλανηθώ μη τι τον πατέρα απέκτεινα
Επίκτητος 1,7,31
- Βάζω το χέρι στην φωτιά
Χείρα τ' εν ηγάνω(*) βαλείν
Ανακρέων Fragm. 91
(*) ηγάνω = βάζω στο τηγάνι, τηγανίζω
- Μπλέξαμε τα μπούτια μας
Πλέξαντες μηροίσι πέρι μηρούς
Ανακρέων Fragm., 91
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ και ΠΑΡΟΙΜΙΩΔΕΙΣ ΦΡΑΣΕΙΣ, ΕΔΩ.
- Αιδώς Αργείοι.
Λέμε όταν θέλουμε να καταδείξουμε αισθήματα ντροπής.
Ειπώθηκε από τον Στέντορα (σε έντονο ύφος) προς τους Αργείους, κατά την
διάρκεια του Τρωικού πολέμου, με σκοπό να τους ανυψώσει το ηθικό, όταν ο
Αχιλλέας αποχώρησε από την μάχη.
- Αντίπαλον δέος.
Iσχυρός αντίπαλος.
- Από μηχανής θεός.
Mη αναμενόμενη βοήθεια, λύση, συνδρομή σε πρόβλημα ή δύσκολη κατάσταση. Προέρχεται
από θεατρικό τέχνασμα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες τραγικοί ποιητές.
- Αρχή άνδρα δείκνυσι.
Όταν ο άνδρας αναλάβει εξουσία, τότε φαίνεται ποιος είναι.
- Ασκοί του Αιόλου.
Επικείμενα δεινά, καταστροφές.
Ο Αίολος έδωσε έναν ασκό στον Οδυσσέα, ο οποίος περιείχε όλους τους ανέμους.
Όταν οι σύντροφοι του Οδυσσέα άνοιξαν τον ασκό, απελευθερώθηκαν οι άνεμοι και
παρέσυραν το πλοίο στο νησί των Λαιστρυγόνων.
Αδύνατο σημείο.
Η φράση προέρχεται από τον μύθο του Αχιλλέως, αφού όταν τον βύθισε στο αθάνατο
νερό η μητέρα του, Θέτις, επειδή τον κρατούσε από την πτέρνα, το συγκεκριμένο
σημείο του σώματός του δεν βράχηκε και σε αυτό παρέμεινε θνητός.
- Γαία πυρί μειχθήτω.
σε περιπτώσεις καταστροφής, όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση.
- Γη και ύδωρ.
υποδηλώνει περιπτώσεις υποταγής, πλήρους υποχώρησης, παράδοσης άνευ όρων.
Οι Πέρσες απεσταλμένοι ζήτησαν από τους Σπαρτιάτες «γη και ύδωρ» σε ένδειξη
υποταγής.
- Γόρδιος δεσμός.
Σε περιπτώσεις δύσκολων / άλυτων προβλημάτων.
Λέγεται σε περιπτώσεις δύσκολων καταστάσεων, όπως αυτή που αντιμετώπισε ο Μέγας
Αλέξανδρος, όταν προσπάθησε να λύσει ένα πολύπλοκο κόμπο, τον γόρδιο δεσμό, τον
οποίον σύμφωνα με τον χρησμό όποιος τον έλυνε θα γινόταν κυρίαρχος της Ασίας.
- Δαμόκλειος σπάθη.
Λέγεται σε απειλητική – δύσκολη κατάσταση.
Από επεισόδιο που συνέβη μεταξύ του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου και του
Δαμοκλή, ενός αυλικού κόλακα, όταν ο πρώτος θέλοντας να δείξει στον Δαμοκλή
πόσο επικίνδυνο ήταν το αξίωμα του τυράννου, τον έβαλε να καθίσει στον θρόνο,
ενώ από πάνω του κρεμόταν ξίφος σε μια τρίχα αλόγου.
- Διέβην τον Ρουβίκωνα.
Σε περιπτώσεις που λαμβάνεται μία παράτολμη απόφαση.
Αποδίδεται στον Ιούλιο Καίσαρα, ο οποίος όταν το 49 π.Χ. αποφάσισε να κηρύξει
εμφύλιο πόλεμο στην Ιταλία, επέρασε με τον στρατό του τον ποταμό Ρουβίκωνα
κατευθυνόμενος προς την Ρώμη.
- Δούρειος Ίππος.
Αναφέρεται σε περιπτώσεις δολιότητας, ή δώρων τα οποία υποκρύπτουν δόλο.
Η φράση προέρχεται από τον Όμηρο και αναφέρεται κατά την περίοδο των Τρωικών
πολέμων, τότε που οι Έλληνες ενώ χάρισαν στους Τρώες ξύλινο άλογο μεγάλων
διαστάσεων ως αφιέρωμα στους Θεούς, στο εσωτερικό του ήταν κρυμμένοι ο Οδυσσέας
με τους συντρόφους του, οι οποίοι άνοιξαν τις πύλες της Τροίας στους υπόλοιπους
Έλληνες.
Αναφέρεται σε περιπτώσεις λήψης αυστηρών, σκληρών μέτρων
Η φράση προέρχεται από τον Δράκοντα (7ος αιώνας π.Χ.) αρχαίο
νομοθέτη των Αθηνών, ο οποίος ήταν γνωστός για τους αυστηρούς και σκληρούς
νόμους που επέβαλε.
- Eξ απαλών ονύχων.
Αναφέρεται στην νηπιακή ηλικία, κατά την οποία ο άνθρωπος έχει μαλακά
νύχια.
- Έπεα πτερόεντα.
Αερολογίες, αβάσιμα επιχειρήματα.
- Επί ξυρού ακμής.
Στην κόψη του ξυραφιού, σε πολύ κρίσιμη κατάσταση.
Ειπώθηκε από τον Νέστορα στον Διομήδη στην προσπάθειά του να τον παροτρύνει για
συμμετοχή στον πόλεμο εναντίον των Τρώων.
- Εκατόμβη.
Θυσία με πολλά θύματα, μεγάλη απώλεια.
Εκατόμβη στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν την θυσία κατά την οποία γινόταν προσφορά
από 100 βόδια στους θεούς.
Όταν αναβάλλουμε σημαντικά ζητήματα.
Το είπε ο Θηβαίος Αρχίας, όταν έλαβε το γράμμα που τον προειδοποιούσε ότι
κινδυνεύει από τον Πελοπίδα.
Ή θα φέρεις νικητής την ασπίδα, ή θα σε φέρουν επάνω της (νεκρό) = θα
επιτύχουμε, ή θα αποτύχουμε.
Την φράση έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες στα παιδιά τους, όταν τους έδιναν την
ασπίδα για τον πόλεμο.
Όταν κάποιος αλλάζει συνεχώς γνώμη.
Η φράση προέρχεται από τον χρησμό του μαντείου των Δελφών. Η θέση κόμματος καθορίζει
και την σημασία του χρησμού.
- Κέρβερος.
Σκληρός, ανυποχώρητος.
Από το ομώνυμο τέρας που φύλαγε τον Άδη.
- Κέρας Αμαλθείας.
Πλούτος – αφθονία υλικών αγαθών.
Η Αμάλθεια έτρεφε τον μικρό Δία με ένα κέρατο κατσίκας, γεμάτο γάλα και μέλι.
- Και συ τέκνον Βρούτε.
Για πρόσωπα που προδίδουν την εμπιστοσύνη μας.
Την είπε ο Καίσαρας, όταν αναγνώρισε τον Βρούτο ανάμεσα στους δολοφόνους του.
- Κόπρος του Αυγείου.
Ατασθαλίες, καταστάσεις, οι οποίες δύσκολα διορθώνονται.
Η φράση προέρχεται από άθλο του Ηρακλή, κατά τον οποίο καθάρισε την κοπριά από
τους στάβλους του Αυγείου.
- Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα.
Για όσους υπερηφανεύονται και καυχώνται για ανεπιβεβαίωτα κατορθώματα.
Μην βιάζεσαι να μακαρίσεις κάποιον πριν το τέλος.
Σχόλιο του Σόλωνα για τους θησαυρούς του Κροίσου.
- Κύκνειο άσμα.
Η τελευταία ενέργεια - πράξη - έργο κάποιου.
Από το τελευταίο τραγούδι του κύκνου πριν τον θάνατό του.
- Ιστός της Πηνελόπης.
Έργο που δεν τελειώνει.
Η Πηνελόπη ύφαινε ένα ύφασμα την ημέρα, και το ξήλωνε την νύκτα, θέλοντας να
ξεγελάσει τους μνηστήρες μέχρι να γυρίσει ο Οδυσσέας από την Τροία.
Εμφάνιση πολλών δεινών ταυτόχρονα.
Ο Ζευς για να τιμωρήσει τους ανθρώπους έδωσε στην Πανδώρα ως δώρο ένα κιβώτιο
γεμάτο με όλες τις συμφορές, με αποτέλεσμα μόλις το άνοιξε να βγουν όλα τα
δεινά, εκτός από την ελπίδα.
- Ο κύβος ερρίφθη.
Η απόφαση έχει ληφθεί.
Είπε ο Καίσαρ, όταν αποφάσισε να κηρύξει εμφύλιο πόλεμο.
- Προκρούστειος Κλίνη.
Προσαρμογή κατάστασης, βάσει συμφέροντος
Από τον μυθικό κακούργο Προκρούστη, ο οποίος έδενε τα θύματά του σε κρεβάτι κι
έπειτα τους έκοβε τα πόδια, προκειμένου να τους φέρει σε ίσο μήκος με το κρεβάτι.
- Μέμνησο των Αθηναίων.
Μην ξεχνάς αυτόν που πρόκειται να εκδικηθείς.
Τη φράση έλεγε καθημερινά ένας υπηρέτης στον Δαρείο (κατόπιν εντολής του),
υπενθυμίζοντας ότι έπρεπε να τιμωρήσει τους Αθηναίους, διότι συμμετείχαν στην
πυρπόληση των Σάρδεων.
Το μεγαλύτερο μερίδιο.
Λέω ήδη γνωστά πράγματα.
Διότι στην Αθήνα η γλαυξ / κουκουβάγια, ήταν γνωστή, ως σύμβολο της θεάς Αθήνας
και εικονιζόταν παντού, όπως στις στροφές των σπιτιών, στα νομίσματα, κλπ.
Αριστοφάνη, Όρνιθες, 301.
Οι άνθρωποι αλλάζουν. Η γλώσσα, όμως, θυμάται και με το αίμα, ρέει και μνήμη...
Και αυτό το άρθρο, όπως όλα του ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, εμπλουτίζεται συνεχώς...
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.4.2005.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook